93726

Wyprowadzone z filozofii Platona i Pitagorasa kategorie harmonii i proporcji to fundament estetyki humanistycznej. Teoretycy i praktycy przełomu XV i XVI w. uzupełnili tę koncepcję w duchu neoplatońskim: Giovanni Pico Della Mirandola (1463-1494), Petro Bombo (1470-1547) oraz Baldassa Castiglione rozwinęli teorię wdzięku (grazia). Harmonia i proporcja były pojęciami obiektywnymi, bo mierzalnymi, wdzięk zaś jest kategorią do pewnego stopnia subiektywną: dzięki gracji to, co harmonijne i proporcjonalne, podoba się i staje się łatwe. W tym sensie wdzięk był jakby sprawnością, był sztuką.

Górnicki podobnie, jak Castiglione formował normy wyrafinowanej kultury arystokratycznej. Różnica jednak była w tym, że Górnicki natrafia! na opór zastanego materiału językowego i społecznego i w znacznie silniejszym stopniu postulował, kiedy Castiglione zbierał już i podsumowywał odrobek rycersko-dworskiej, mijającej epoki.

-» 2. DWORZANIN- OGRINALNOŚĆ PRZEKŁADU

Górnicki miał świadomość trudności przekładu- parafrazy. Wzgląd na parenetyczną skuteczność kazał przystosować dzieło włoskiego humanisty do warunków polskich, a więc przenieść do Polski miejsce akcji i wprowadzić postaci Polaków. Górnicki dał tvm samym początek metodzie polonizowanego przekładu, metodzie, która będzie jeszcze stosowana i rozwijana w epoce oświecenia.

Rzecz w Dworzaninie polskim dzieje się w 1549 r. w willi biskupa krakowskiego i kanclerza koronnego Samuela Maciejowskiego w Prądniku koło Krakowa. Maciejowski jest inicjatorem gier rozmownych, choć sam potem nie bierze w nich udziału, odwołany do spraw wagi państwowej. Wszyscy rozmówcy są osobami konkretnymi i liistorycznymi. Wprawdzie w rzeczywistości nigdy w tym właśnie gronie się nie zeszli, ale Górnicki tworzy sytuację idealną, czy raczej- hipotezę sytuacji.

•    Rozmówcy: poza biskupem Maciejowskim, jego bart- kasztelan lubelski, Stanisław Maciejowski, dalej Stanisław Wapowski, Wojciech Kiyski, dyplomata i sekretarz królewski; Andrzej Kostka- dawny student padewski, Aleksander Myszkowski- dworzanin królewski i żołnierz, Jan Dereniak, Stanisław Bojanowski, Stanisław Lupa Podlodowski. W utworze mamy 9 uczestników gry rozmownej i 9 portretów dwornych ludzi, na tyle różnych by możliwa była wymiana zdań, i na tyle podobnych, by możliwe stało się wspólne staranie o stworzenie wzorca.

•    Wojciech Kryski jest najbardziej wykształcony, do niego należą wywody o przystarości i obrona języka polskiego. Kobiety- w przeciwieństwie do włoskiego oryginału nie biorą udziału w dyspucie, ale jest u Górnickiego rzecz dwornej o dwornej pani, przydzielona młodemu Kostce i Myszkowskiemu. Do Dereśniaka należy wyprowadzenie teorii komizmu. Bojanowski, znakomity gawędziarz jest po trosze antyfeministą. Pan Podlodowski to konserwatysta, niechętny modom i nowinkom.

-Warto zwrócić uwagę na obronę języka polskiego widoczną w ks. I. Broni go pan Kryski, zwolennik obyczaju włoskiego i dworskiej kultuiy. Kryski sądzi także, że pisanie nie powinno być inne niżeli mowa (czyli też po polsku). Nie ma nic Górnicki przeciwko posiłkowaniu się językiem czeskim i innymi słowiańskimi, gdzieby słowa polskiego nie było, ale broni się stanowczo przeciw melanżowi i makaronizmowi, jakby przeczuwając modę wieku przyszłego. Wywodzi dalej Kiyski o pochodzeniu języka polskiego ze słowiańskiego.

->Zdaje sobie sprawę Górnicki z trudności przekładania terminów abstrakcyjnych. Mówi, że język polski, choć nim od dawna Polacy mówią, nie jest stary (czyli, że język nasz jako język ogólnonarodowy dopiero się kształtuje).

->Gómicki wybrał dla swego dzieła formę dialogu. W przypadku Dworzanina dialog otwierał perspektywy narracji anegdotycznej. Inaczej niż większość dialogów, które ewoluowały lub zawierały w sobie możliwości ewolucji w kierunku dramatu, Dworzanin sytuuje się raczej na pograniczu prozy narracyjnej. Pierwsza księga zaczyna się od czegoś w rodzaju przemowy do