7648594448

134 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

jest to naciągana teleologia, która w imię procesu dziejowego nie szanuje faktów historycznych. Dlatego też odrzucali Heglowską spekulację dotyczącą dziejów i chcieli ją zastąpić nauką¹⁴. Osiągnięcia szkoły historycznej są, oczywiście, istotne ze względu na rodzący się problem historyzmu, ale z pewnością nie wolno zapominać, że szkoła ta nie pozostaje obojętna na osiągnięcia Schopenhauera. Schnadelbach zwraca uwagę na znaczenie 1840 roku, kiedy to na tron wstąpił Fryderyk Wilhelm IV, co wiąże się z końcem dominacji heglizmu na rzecz szkoły historycznej^IS.

Nie można nie doceniać osiągnięć szkoły historycznej, jednak nie należy ona do głównych kierunków krytyki Hegla. Pierwszym z nich była krytyka idealizmu Hegla, czyli krytyka jego metafizyki. Krytyka idealizmu prowadziła do materializmu, a więc do przekonania, że istota bytu nie jest myślowa, lecz materialna, oraz do sensualizmu wyrażającego się w przekonaniu, że najpewniejsza wiedza to wiedza zdobyta dzięki zmysłom. Do tej grupy krytyków należy przede wszystkim Ludwig Feuerbach (1804—1872) oraz Friedrich Engels (1820—1895). Drugim kierunkiem jest krytyka Heglowskiej filozofii religii. Myślą przewodnią reprezentantów lewicy heglowskiej jest przyznanie człowiekowi roli twórcy dziejów, podmiotowości dziejów. W ujęciu Hegla człowiek jest narzędziem historii, w rozumieniu młodoheglistów — podmiotem historii. W filozofii religii tendencja ta przejawia się w twierdzeniu, że religia jest wytworem ludzkim. Dla Hegla religia stanowi jedną z form ducha absolutnego. Młodohegliści uważają religię za zbiór mitów. Najbardziej znaną postacią spośród krytyków Heglowskiej filozofii religii jest David Friedrich Strauss (1808—1874), autor książki Das Leben Jesu (1835). Kolejnym kierunkiem, jaki zwykło się wyróżniać, jest krytyka Heglowskiej filozofii politycznej. Powiada się zwyczajowo, że Hegel wyidealizował państwo i było to państwo, w jakim żył, to znaczy monarchia pruska. Oprócz krytyki Heglowskiej filozofii politycznej (a więc tego utożsamiania celu i doskonałości dziejowej z monarchią pruską, przyznania światu chrześcijańsko-germańskiemu roli najdoskonalszego świata, wzoru dla całej reszty, ostatecznego wykwitu procesu dziejowego) krytykowano także idealizowane przez Hegla pruskie instytucje. Młodohegliści rozwinęli ogromną działalność publicystyczną, która obnażała wszystkie niedostatki funkcjonowania nie-

¹⁴    Zob. H. Schnadelbach: Geschichtsphilosophie nach Hegel Die Probleme des Hi-stońsmus. Freiburg—Munchen 1974. Zob. także S. Swieżawski: Zagadnienie histo-ńi filozofii. Warszawa 1966.

¹⁵    H. Schnadelbach: Filozofia w Niemczech 1831—1933..., s. 367—368, przypis 107.