7648594417

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

go siebie, przeciwieństwa”³⁷. Zarazem jednak wskazuje Schnadelbach na znaczenie filozofii Friedricha Hólderlina, który oddziela podstawową figurę spekulatywną od analizy czystej samowiedzy Fichtego. Właśnie ze względu na podstawową figurę spekulatywną ujawnia się znaczenie teologii w myśleniu Hegla. Nietrudno bowiem w postaci samorozszcze-piającej się, w rozszczepieniu się realizującej i znowu się jednoczącej totalności rozpoznać chrześcijańskiego Boga³⁸. Jest to Bóg rozumiany w trzech osobach, jako Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Interpretację Schnadelbacha potwierdza również Hartmann, który nawiązując do książki Wilhelma Diltheya³⁹, pisze: „[...] można zobaczyć, jak wyraźnie od samego początku problemy filozofii religii i filozofii państwa stanowią tu motywy podstawowe”⁴⁰. Problem ten jest o tyle istotny, że interpretacja filozofii Hegla w odniesieniu do problemu Boga będzie się różnicować w myśli poheglowskiej. Spór będzie dotyczył tego, czy filozofia Hegla jest, czy też nie jest, filozofią Absolutu w rozumieniu chrześcijańskiego Boga. Natomiast sam Hegel w Differenzschrift stwierdza: „Tylko o tyle, o ile refleksja jest odniesiona do Absolutu, jest ona rozumem, a jej czyn — wiedzą”⁴¹. Z tego też powodu Hartmann z całym przekonaniem utrzymuje, że filozofia Hegla jest poszukiwaniem wewnętrznego stosunku pomiędzy filozofią a chrześcijaństwem. Drugi ważny element stanowi — zdaniem Hartmanna — myśl polityczna mająca swe źródła w pojęciu rozumu. Ponieważ jednak prawo rozumu i religia rozumu tkwią w tym samym Absolucie, przeto „zadaniem filozofii nie może być nic innego j ak poznanie tego Absolutu”⁴².

W myśli Hegla ważny jest też jeszcze jeden wątek, wiążący jego filozofię z romantyzmem, od którego autor Fenomenologii ducha programowo się odcinał⁴³. Wątek ów to świadomość historyczna (dziejowa), stanowiąca poniekąd wyróżnik romantyzmu. „Romantycy — stwierdza Hartmann — byli tymi, którzy obudzili świadomość dziejową. W obszarze filozoficznym Hegel jest tym, który już doprowadził do końca

³⁷    H. Schnadelbach: Hegel Wprowadzenie..., s. 36.

³⁸    Zob. ibidem, s. 45.

³⁹    Chodzi o książkę W. Diltheya: Jugendgeschichte Hegels. Berlin 1905.

⁴⁰    N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus.s. 295.

⁴¹    „Nur insofem die Reflexion Beziehung aufs Absolute hat, ist sie Vemunft und ihre Tat ein Wissen”. G.W.F. Hegel: Dijferertz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philosophie..., s. 32.

⁴²    N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 295.

⁴³    Lehmann jest przekonany, że do romantyków nie należy ani Hegel, ani Schopenhauer. Zob. G. Lehmann: Geschichte der nachkantischen Philosophie..., s. 49. To samo dotyczy Schleiermachera, którego odróżnia od romantyków metoda dialektyczna. Ibidem, s. 80. Podobne zdanie na temat Schleiermachera wyraża Hartmann. Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 199.