7648594450

136

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

Leszek Kusak pisze: „[...] można wprawdzie wysunąć tezę, że Stimer wpłynął na egzystencjalizm pośrednio, poprzez filozofię F. Nietzschego, ale jej uzasadnienie nie jest łatwym zadaniem”¹⁹. Na marginesie podkreślić trzeba znaczenie dorobku Michaiła Aleksandrowicza Bakunina (1814—1876) oraz Piotra Aleksiejewicza Kropotkina (1842—1921) dla rozwoju anarchizmu²⁰.

Prawica i lewica heglowska Filozofia marksistowska

Rewolucja przeciwko Heglowi rozpoczęta właściwie po jego śmierci wiąże się z dyskusjami, które rozpoczęły się wśród jego uczniów. Specyfika owej rewolucji polega na tym, że nie przeciwstawia się ona radykalnie Heglowi, ale raczej korzysta z bogactwa jego myśli, przy czym jej istota sprowadza się do przeformułowania najważniejszych elementów jego filozofii. Właściwie spór toczył się o „ducha” filozofii Hegla, to znaczy o to, jak interpretować myśl autora Fenomenologii ducha. Można założyć, że rewolucja ta ma na celu wydobycie i rozbudowanie wątków opisowych występujących w filozofii Hegla kosztem wątków spe-kulatywnych. Sytuacja w szkole heglowskiej zmieniła się radykalnie w 1840 roku, „gdy Friedrich Wilhelm IV bezpośrednio po wstąpieniu na tron powołał starego Schellinga na dawną katedrę Hegla i wyznaczył mu zadanie wytępienia »smoczego posiewu* heglizmu. Tymczasem szkoła heglowska rozpadła się na dwa obozy: konserwatywnych staro-heglistów i rewolucyjnych, w istotny sposób określających intelektualny klimat przed rewolucją marcową 1848, młodoheglistów, do których należeli Ludwig Feuerbach, Arnold Rugę, a później przede wszystkim Marks i Engels. Filozofia Hegla została teraz w pewnym sensie wzięta w kleszcze: »prawicowa« krytyka pruskich tradycjonalistów ciągle się zaostrzała, a na »lewicy« atakowano go jako konserwatystę i tradycjonalistę”²¹. Na tę sytuację zwraca uwagę Leszek Kołakowski: „Przez kilka lat po śmierci swego twórcy heglizm funkcjonował, w rzeczy samej,

¹⁹    L. Kusak: Maxa Stimera koncepcjajednostki i społeczeństwa. W: M. Stimer: Jedyny i jego własność.s. XXXIII.

²⁰    Na temat tego ostatniego zob. W. Rydzewski: Kropotkin. Warszawa 1979.

²¹    H. Schnadelbach: Hegel Wprowadzenie..., s. 126.