7648594409

98

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

historyczno-filozoficzne o myśli Hegla [,..]”¹. W czasach nam współczesnych taka inwokacja przypomina „fory” dane przeciwnikowi albo po prostu samobójczego gola strzelonego w pierwszej minucie meczu. Tak na Hegla patrzeć dziś nie wolno! Trzeba raczej spróbować oprzeć się na takich interpretacjach, które są w miarę możliwości neutralne wobec interpretacji marksistowskiej. Interpretacji takich nie brakuje, a z pewnością warto podkreślić nieprzemijające znaczenie, przytaczanych już, pozycji Hartmanna, Komera, czy też w kręgu filozofów poi-

m

skich — Adama Żółtowskiego (1881—1958). W tym kontekście trzeba również zaakcentować wagę interpretacji, jakiej dokonał Herbert Schnadelbach². I to nie tylko ze względu na jej programową neutralność światopoglądową, ale również dlatego, że jej autor jest wychowankiem szkoły frankfurckiej, a więc szkoły, której przedstawiciele mieścili się zasadniczo w ramach myślenia nawiązującego do Marksa, choć przecież w innym sensie, niż czynili to marksiści w tak zwanych krajach demokracji ludowej. Nie znaczy to, oczywiście, że interpretacja, którą zaproponował Schnadelbach, nie ma słabych punktów. Rzecz jednak w tym, że jej autor próbuje spojrzeć na Hegla całościowo, nie akcentując przesadnie znaczenia określonego działu filozofii.

Pytanie o neutralność punktu wyjścia filozofii Hegla zyskuje na znaczeniu już wtedy, gdy przychodzi wyjaśnić kwestię źródeł jego filozofii. Po pierwsze dlatego, że Hegel jak mało który filozof jest związany

z nauką swoich czasów. Jeszcze inną właściwość Hegla zauważył Karol Bal, który już w punkcie wyjścia swych analiz stwierdził: „W trakcie tworzenia własnego systemu poglądów Hegel ulegał najprzeróżniejszym wpływom ideowym. Proces adaptacji owych różnorodnych wpływów charakteryzował się tym, że przechodząc od jednej koncepcji filozoficznej do innej, Hegel w zasadzie nie odrzucał poprzedniej, lecz dążył do zachowania w całej pełni jej aktualnego znaczenia w nowym systemie poglądów, do których właśnie doszedł”³. Uwaga ta o tyle jest cenna, że w czasach Hegla na pierwszym miej scu spośród wszystkich nauk lokowała się teologia⁴, która wyznaczała teleologiczne widzenie

1

   M.J. Siemek: Hegel i problemy filozoficznej samowiedzy marksizmu. W: G. Lu -kaes: Młody Hegel..., s. VII.

2

   H. Schnadelbach: Hegel. Wprowadzenie. Tłum. A.J. Noras. Warszawa 2006.

3

   K. B a 1: Rozum i histońa. Histońozofia Hegla wobec Oświecenia. Wrocław—Warszawa 1973, s. 5.

4

   Toteż niezwykle istotne, że Hegel rozpoczyna jako teolog, co potwierdził ostatecznie Hermann Nohl (1879—1960), publikując w roku 1907 wczesne teksty Hegla. Zob. G.W.F. Hegel: Theologische Jugendschńften. Hrsg. von H. Nohl. Tubingen 1907. Tłumaczenie polskie G.W.F. Hegel: Pisma wczesne z filozofii religii. Tłum. G. Sowiński. Posłowie T. Węcławski. Kraków 1999.