7648594424

112 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

czyli bytem samym w sobie. Ale jest on bytem samym w sobie także dla świadomości. Następstwem tego jest dwuznaczność prawdy świadomości. Świadomość operuje teraz dwoma przedmiotami: bytem samym w sobie i tym samym bytem samym w sobie jako bytem dla niej. Ten drugi wydaje się właściwie tylko refleksją świadomości skierowaną ku sobie samej, wyobrażeniem nie przedmiotu, lecz jej własnej wiedzy o pierwszym przedmiocie"⁷². Przedmiotem świadomości jest więc działanie, jakiego świadomość doświadcza na sobie samej w tym sensie, że jest to doświadczenie dwojakie, a mianowicie doświadczenie samej siebie i doświadczenie swego przedmiotu. Fenomenologia ducha natomiast stanowi wiedzę o tym doświadczeniu. W tym sensie — zdaniem Hartmanna — dialektyka jest czystym doświadczeniem, to znaczy doświadczeniem, które filozof czyni na swoim przedmiocie, a w rezultacie — zarazem na poznaniu filozoficznym⁷³. Jest to więc proces polegający na tym, że świadomość wytwarza i przebiega swe momenty, a cały ten ruch stanowi to, co pozytywne, i jego prawdę. Dlatego też Hegel zaczyna, od stwierdzenia, że prawda jest całością⁷⁴. Za takim rozumieniem doświadczenia i prawdy kryje się metafizyka Absolutu — co do tego niezależnie od siebie zgodni pozostają zarówno Hartmann, jak i Schnadelbach. Absolut jest tym, czego stopniowo postępujące samopojmowanie stanowi — według Hegla — ujęcie właściwego realnego procesu poza procesem doświadczenia. Ważną cechą owego procesu doświadczenia jest jego dialektyczny charakter, który wyraża się w rozróżnieniu bytu samoistnego i bytu dla nas (czyli przedmiotu). W każdym rodzaju wiedzy przedmiot ma — zdaniem Hegla — nie tylko byt w sobie, ale także byt dla nas (dla wiedzy). Dlatego też prawda wiedzy polega na zbieganiu się obu bytów, świadomość zaś obejmuje dwie strony stosunków, a to oznacza, że jest ona zarazem wiedzą i bytem, pojęciem i przedmiotem.

Charakter procesu zdobywania wiedzy ukazuje Hegel w Przedmowie do Zasad filozofii prawa. Z jednej bowiem strony charakteryzuje tam filozofię jako „swoją własną epokę ujętą w myślach”⁷⁵, z drugiej — mówi o sowie Minerwy, która „wylatuje dopiero z zapadającym zmierzchem”⁷⁶. Dlatego też wiedza jest najpierw pozbawiona ducha, a to oznacza, że ma charakter świadomości zmysłowej i dopiero na tym etapie rozpoczyna się droga filozofii. Jednocześnie nie wolno za-

⁷²    G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 107—108.

⁷³    N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus.s. 314.

⁷⁴    Zob. G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 28.

⁷⁵    G.W.F. Hegel: Zasady filozofii prawa., s. 19.

⁷⁶    Ibidem, s. 21.