7648594435

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

la się Absolut”¹²⁵. Jednakże Absolut, jako podmiot możliwych sądów, bez predykatów (i przed nimi) nie oznacza nic. Jest to zgodne z przekonaniem, że wszelkie myślenie wiąże się z określaniem i porusza się wśród predykatów. Absolut w logice jest więc różnorodnością treści jeszcze przed wszelkim określeniem. Tak pojęta nauka o kategoriach nie jest nauką, która traktuje o kategoriach Arystotelesa czy Kanta.

Badanie kategorii ujawnia też problem dialektyki. W badaniach kategorialnych chodzi Heglowi o wewnętrzne ujęcie istoty Absolutu, jednakże w efekcie badań kategorialnych ukazuje się znaczenie dialektyki. Badania kategorialne po części odwołują się do problemu kategorii, tak jak rozumiał go zwłaszcza Platon, a później Arystoteles. Do badań tych mamy kilka zastrzeżeń. Po pierwsze, Absolut w ujęciu Hegla jest istotą należącą do tego świata, w nim się realizuje. Po drugie, historia myśli i system myśli pod względem treściowym są jednym i tym samym, ale rozwijają się w innym wymiarze. Dlatego też Absolut jako temat logiki stanowi podstawowy temat wszelkiej metafizyki¹²⁶. Hartmann akcentuje fakt, że Hegel okazuje się więc tylko myślicielem uwikłanym w swą historię. Oryginalne myślenie jest myśleniem historii w jej makrokosmicznej rzeczywistości, która na tysiące sposobów zbliża się do Absolutu¹²⁷. W tym ujęciu system Hegla stanowi tylko ostatni człon.

O wielkości Heglowskiego ujęcia decydować ma dialektyka, której istotnym elementem jest „wysiłek pojęcia” (Anstrengung des Begriffs). W Fenomenologii ducha utożsamia Hegel dialektykę z nauką: „ W uprawianiu nauki chodzi więc o to, by wysiłek, jakiego dokonuje pojęcie (die Anstrengung des Begriffs), wziąć na samego siebie”¹²⁸. Dialektyka zawiera się w schemacie: teza, antyteza i „zniesienie” (Aufhebung) w syntezie, a drugim istotnym jej elementem jest ruch pojęcia¹²⁹. W Fenomenologii ducha „zniesienie” tłumaczy Hegel następująco: „Zniesienie występuje tu w swej prawdziwej, podwójnej roli [...]: jest ono jednocześnie negowaniem i zachowywaniem”¹³⁰. Heglowskie zniesienie nie jest więc zniesieniem w sensie tylko negatywnym, lecz ma również aspekt pozytywny. Adam Landman, polski tłumacz Hegla, akcentuje fakt, że zniesienie oznacza — po pierwsze — położenie kresu czemuś

¹²⁵    „Die Kategorien sind die Pradikate, in denen das Absolute sich bestimmt". N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 372.

¹²⁶    Zob. ibidem, s. 376.

¹²⁷    Zob. ibidem, s. 377.

¹²⁸    G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 74.

¹²⁹    Zob. ibidem, s. 32, 74.

¹³⁰    Ibidem, s. 132.