7648594468

152

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

oraz przeżycia. Wiąże się z tym odmienne rozumienie źródeł filozofii. Arystoteles twierdził, że psychologicznym źródłem filozofii jest zdziwienie, Kierkegaard zaś powstanie filozofii łączy z elementem irracjonalnym, mianowicie z przeżyciem lęku i rozpaczy. W tym też miejscu w najwyższym stopniu ukazuje się teistyczny charakter jego filozofii, gdyż Kierkegaard twierdzi, że na tej drodze można odnaleźć Boga. Jest Kierkegaard filozofem lubuj ącym się w ukazywaniu tragicznych aspektów ludzkiej egzystencji. W odróżnieniu jednak od Schopenhauera, którego cechuje absolutny pesymizm, Kierkegaard wierzy w możliwość przezwyciężenia lęku egzystencjalnego i możliwości tej upatruje w refleksji nad własnym losem oraz w odnalezieniu powiązań z Bogiem. Z tego powodu należy też do przeciwników systemów filozoficznych, uznając je za niebezpieczne w odniesieniu do Boga, który zawsze pozostanie tajemnicą dla ludzkiego umysłu.

Kierkegaard odwołuje się do dwóch ideałów. Ideał filozofa to dlań Sokrates, który stawiał problemy dotyczące ludzkiej egzystencji, a jednocześnie nie rozwiązywał ich do końca. Dlatego też autentyczna filozofia jest filozofią konkretnej egzystencji związanej z życiem, jest osobistą refleksją, kontemplacją, życiem, nawet ryzykiem —jest opcją między skończonością a nieskończonością⁶⁷. Kierkegaard uznaje klasyczny cel filozofii — poznanie prawdy, ale przeciwstawiając ją heglizmowi, postuluje bliższe powiązanie prawdy z istnieniem. Odwołuje się do klasycznej definicji prawdy, lecz oceniają krytycznie. Tradycyjne rozróżnienie między prawdą ontologiczną a prawdą epistemologiczną określa jako prawdę w rozumieniu idealistycznym i empirycznym (pierwsza nic nie wnosi — jest tautologią, gdyż idealizm implikuje tożsamość bytu i myśli w „czystej myśli”, drugą zawęża do Boga, uosobienia doskonałej jedności bytu i myśli). Kierkegaard interpretuje prawdę w duchu egzystencjalizmu. Wyraża przekonanie, że jest ona sztuką życia, a nie doktryną. Prawda nie ma spekulatywnego charakteru, lecz charakter egzystencjalny, subiektywny i dialektyczny. Prawda nie ogranicza się do zgodności intelektu z rzeczywistością, lecz wymaga zgodności całej osobowości człowieka z jego bytową naturą oraz powołaniem.

Drugim ideałem, do którego odwołuje się Kierkegaard, był Abraham. Daje temu wyraz w swych dziełach, a powodem odwołania się właśnie do Abrahama jest to, że w imię wiary dokonuje on wyboru. Kategoria wyboru zaś stanowi kluczową kategorię filozofii Kierkegaar-da. Ze względu na kategorię wyboru Abraham jest tym, który dokonuje „skoku wiary”. Kierkegaard pisze: „Zamierzam wyciągnąć z opowieści o Abrahamie wszystkie dialektyczne konsekwencje w nim zawarte

⁶⁷ Zob. S. Kowalczyk: Bóg w myśli współczesnej..s. 351.