7648594422

110 Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

lutu, o ile jest ona rozumem, a jej czyn wiedzą"⁶². Podstawowy zarzut pod adresem Fichtego sprowadza się do stwierdzenia, że nie dochodzi on do tego, co obiektywne. Podobna konkluzja dotyczy koncepcji Schellinga. Stosunek Hegla do Schellinga Ludwig Siep scharakteryzował następująco: „Schelling »subiektywizm« Fichteańskiej filozofii Ja chciał przezwyciężyć w ten sposób, że z dwóch stron rozwinął identyczność podmiotu i przedmiotu: filozofia przyrody winna zostać przedstawiona jako gradacja: od nieświadomej produkcji do samoświadomości; powinna jej zostać przeciwstawiona filozofia transcendentalna, która — odwrotnie — postępuje od bezpośredniego samooglądu do świata materialnego”⁶³. Tymczasem Hegel ujmuje cały problem w aspekcie wiedzy, a więc przez pryzmat tego, co podmiot wie sam z siebie. Hart-mann wyraża przekonanie, że Hegel wszędzie upatruje obiektywnego bytu, który jest dany w różny sposób na różnych stopniach bytu, i w oglądzie bytu dochodzi do oglądu samego siebie. Dlatego nowość filozoficznej drogi Hegla charakteryzuje Hartmann, twierdząc, że jest to „droga zrozumienia samej świadomości w jej zmianach, w wyniku zrozumienia jej przedmiotu w tych zmianach”⁶⁴.

Swój fundamentalny zamysł wyraża Hegel również w Przedmowie do Fenomenologii ducha. Stwierdza tam mianowicie: „Wedle mojego przekonania — którego słuszność może być wykazana tylko przez przedstawienie samego systemu — cała rzecz sprowadza się do tego, by prawdę ująć i wyrazić nie [tylko — A.L.] jako substancję, lecz w tym samym stopniu również jako podmiof⁶⁵. Zmienia to jego rozumienie prawdy, gdyż jest ona „stawaniem się samej siebie, jest kołem, która swój punkt końcowy zakłada z góry jako swój własny cel i dla którego koniec jest również początkiem, jest czymś, co jest rzeczywiste tylko dzięki swemu szczegółowemu rozwinięciu (Ausfuhrung) i doprowadzeniu do końca”⁶⁶. Dochodzi do tego jeszcze inny niezwykle istotny czynnik, a mianowicie rozumienie filozofii i jej zadania w kontekście ujmowania prawdy. W filozofii Fichtego rezultat jest jakby znany, natomiast o filozofii Hegla nie można tego powiedzieć. Hegel nie przeprowadza dedukcji, a więc rezultat nie jest znany, samoświadomość nie jest założona. Mocno trzyma się tego, czego doświadcza, tego, co jest dane. Dlatego też fenomenologia jest nauką o przejawianiu się świadomości. Ale zarazem i właśnie jako taka, jest ona nauką, gdyż filozofia

⁶²    Ibidem, s. 32.

⁶³    L. Siep: Der Weg der .Der Phdnomenologie des Geistes"..., s. 39.

⁶⁴    N. Hartmann: DiePhilosophie des deutschenIdealismus..., s. 310.

⁶⁵    G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 24.

⁶⁶    Ibidem, s. 26—27.