7648594415

104

Filozofia Hegla i jej dziewiętnastowieczna recepcja

w tamtym świecie, gdyż sami jesteśmy samoświadomymi podmiotami, które dzięki swej wolności mogą uchwycić własne prawdziwe Ja. Właśnie dlatego Fichte akcentował znaczenie wolności, że zabrakło jej w rozważaniach Spinozy, co spowodowało mechanistyczne ograniczenie jego filozofii. Dlatego, jak wspomina Schnadelbach, idealizm Fichtego i młodego Schellinga trzeba interpretować jako próbę powtórzenia filozofii Spinozy na podstawie, którą przygotował Kant. W myśl teorii samowiedzy, która musi zostać oczyszczona ze wszystkich elementów, uznanych przez Fichtego za dogmatyczne i materialistyczne, a zwłaszcza z myśli o pobudzeniu przez rzecz samą w sobie, będącą największym niedostatkiem Kantowskiej filozofii — Ja może być uznawane za jedno, które jest wszystkim²⁶. W Przedmowie do Fenomenologii ducha Hegel pisał: „Jeśli ujmowanie Boga jako jedynej substancji tak bardzo oburzyło pokolenie, za którego życia określenie to zostało sformułowane, to przyczyna tego leżała częściowo w tym, że instynktownie wyczuwano, iż w tej koncepcji samowiedza nie może się utrzymać i ginie”²⁷. W związku z tym autor Fenomenologii ducha dodaje: „Wedle mojego przekonania (...) cała rzecz sprowadza się do tego, by prawdę ująć i wyrazić nie (tylko) jako substancję, lecz w tym samym stopniu również jako podmiot”²⁸. Z tego też powodu Hegel już w Differenz-schrift zarzucił Fichtemu zgodność z Schellingiem, który substancję pojmował tylko jako podmiot i dotarł jedynie do „podmiotowego pod-miotu-przedmiotu”²⁹. Zatem Hegel chciał, wbrew Fichtemu, w myśleniu Absolutu połączyć „substancjalność” i „podmiotowość” jako równorzędne określenia. Tak pomyślana jedność substancji i podmiotu stanowiła nie tylko racjonalne źródło jego „ruchu pojęcia”, czy też decydowała o „panowaniu samej rzeczy”, lecz określała także podstawową strukturę najwyższego logicznego pojęcia, jakiego używa w swej filozofii, to znaczy pojęcia idei³⁰. W Przedmowie do Zasad filozofii prawa Hegel pisał: „Przedmiotem filozoficznej nauki prawa jest idea prawa, pojęcie prawa i jego urzeczywistnienie. Filozofia zajmuje się ideami, a przeto nie tym, co zwykło nazywać się tylko pojęciami; przeciwnie, wykazuje ona raczej jednostronność i nieprawdziwość takich »tylko pojęć# oraz to, że jedynie pojęcie (nie to, co się często w ten sposób nazywa, chociaż jest tylko abstrakcyjnym określeniem rozsądkowym) jest właśnie tym, co posiada rzeczywistość, i to mianowicie w ten sposób,

²⁶    Zob. H. Schnadelbach: Hegel. Wprowadzenie..., s. 33—34.

²⁷    G.W.F. Hegel: Fenomenologia ducha..., T. 1, s. 24—25.

²⁸    Ibidem, s. 24.

²⁹    G.W.F. Hegel: Prezentacja systemu Fichtego..., s. 127.

³⁰    Zob. H. Schnadelbach: Hegel. Wprowadzenie..., s. 35.