94843

31 Polityka pieniężna (zwana też monetarną) dotyczy przede wszystkim kształtowania podaży pieniądza. Pojawiają się tu trzy główne problemy: kto kształtuje tę podaż, jakimi metodami i do czego zmierza ta polityka? Pierwszym problemem jest, kto to robi. W niektórych krajach decyduje o tym sam rząd (wariant totalitarny), w innych tylko bank centralny. Ten drugi przypadek jest raczej rzadki Przykładem mogą być współczesne Niemcy i Stany Zjednoczone. Najczęściej wielkość podaży określają obie te instytucje, albo zgodnie, wspólnie, albo w wyniku tarć i przetargów'. W Polsce współczesnej mamy do czynienia z ostatnim przypadkiem w obu wariantach. Powołany w ramach Unii Monetarnej Europejski Bank Centralny ma być najbardziej niezależnym bankiem centralnym w Europie, a jego głównym celem jest osiąganie stabilnego poziomu cen Nawiązując do sprawy niezależności banku centralnego (o czym była mowa w rozdziale 15). można wyróżnić trzy sytuacje, w których bank centralny jest: 1) niezależny od rządu (Niemcy, Stany Zjednoczone); 2) umiarkowanie, „średnio" zależny (Wielka Brytania. Francja, także Polska); 3) silnie zależny od rządu (Włochy. Hiszpania).

Niezależność banku centralnego łączy się głównie z rozwiązaniami instytucjonalnymi (szczególnie tryb powoływania i odwoływania władz banku) oraz z uprawnieniami do mniej lub bardziej swobodnego stosow^iia instrumentów polityki pieniężnej O metodach kontrolowania podaży pieniądza przez bank centralny była mowa wcześniej. Tu możemy wyróżnić dwa podstawowe, skrajne warianty polityki pieniężnej. Wariant pierwszy' mamy wtedy, kiedy centralnie są ustalane najważniejsze wielkości ekonomiczne o charakterze parametrycznym, a przede wszystkim stopy procentowe i kursy walut Należy zauważyć, że decyzja w tej sprawie, nawet jeśli jest oparta na starannych i kompetentnych analizach, zawsze ma charakter arbitralny. Nikt nie jest bowiem w stanie dokonać w pełni wiarygodnej symulacji tego. co się zdarzy na rynku pieniężnym. W tym przypadku podaż pieniądza ma charakter wynikowy Jeśli władze nic narzucą systemu waluty reglamentowanej, to muszą zaopatrywać rynek w taką ilość pieniądza, na jaką jest popyt, wywołany min. przez ustalone przez te władze stopy procentowe i kursy.

Wariant drugi to określanie (znów arbitralnie) wielkości podaży pieniądza i wtedy wynikowe są stopy proc altowe (i kursy), które kształtują się swobodnie na tynku.

W praktyce mamy najczęściej rozwiązania mieszane. Władze określają np. niektóre stopy procaitowr i kursy i (htb) narzucają dopuszczalne przedziały ich kształtowania się na rynku, a równocześnie stosują zarówno bezpośrednią ingaencję w kreację piaiiądza. jak i różne inne środki wpływania na sytuację na rynku piaiiężnym (określanie wielkości rezerwy obowiązkowej dla banków komercyjnych, operacje otwartego rynku). Na przykład w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych NBP kontrolował podaż piaiiądza przez prowadzane polityki dodatniej (realnie) i raczej wysokiej stopy procaitow^rej oraz stałego kursu walutowego Służyło to walce z inflacją Polityka NBP była wysoce restrykcyjna. Później była ona stopniowo coraz bat dziej rozluźniana. Polityka fiskalna i polityka piaiiężna łącznie kształtują podaż piaiiądza i mają decydujący wpływ na równowagę rynków piaiiężnych: umacniają ją albo naruszają czy nawet burzą Obaj główni decydenci — rząd i bank centralny — są zaintaesowani w stabilizacji, a więc w osiąganiu i utrzymywaniu równowagi. Istnieją tu jednak też istotne rozbieżności Mając na uwadze, w pierwszym rzędzie, zrównoważenie budżetu (co w praktyce najczęściej oznacza pokrycie deficytu), rządy chętnie widzą zwiększane podaży piaiiądza. mimo że grozi to inflacją. Warto przy tym zauważyć, że spadek siły nabywczej pieniądza zmniejsza ciężar długu publicznego, może to więc być. mimo obaw, atrakcyjne dla rządu, przynajmniej doraźnie. Natomiast statutowym zadanian banku centralnego jest zwalczanie inflacji. Gdyby więc rząd miał ochotę nałożyć na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa „podatek inflacyjny", zadaniem banku caitralnego jest przeciwstawienie się mu przez ograniczenie finansowania deficytu budżetowego. W Polsce Konstytucja w ogóle zabrania kredytowania deficytu budżetowego przez bank centralny, o czym już wcześniej była mowa. Na tym polegają zasadnicze tarcia i spory, jakie obsawujemy między ministrami finansów i prezesami banków caitralnycli Tymczasem zgodna współpraca między nimi jest korzystna z punktu widzenia równowagi na rynkach piaiiężnych i w całej gospodarce. Należy jednak zauważyć, że taka zgodna działalność na rzecz równowagi piaiiężnej może się odbywać i najczęściej odbywa się kosztan wystąpienia takich niekorzystnych zjawisk, jak wzrost bezrobocia Restrykcyjna polityka banku caitiabicgo hamuje inflację, ale utrudnia też zwiększanie wydatków rządowych, które mogłyby zwiększać zatrudniaiie. Te rozbieżności nie jest łatwo wyeliminować na gruncie teorii ekonomii. Rady ekonomistów są tu bardzo różne, często całkian sprzeczne. Jak pamiętamy z rozdziału 16, zwolainicy teorii Keynesa przyjmują na ogół. że korzystne jest zmniejszanie bezrobocia kosztan umiarkowanej inflacji. Monetaryści sądzą jednak, że taka zamiana, jeśli w ogóle możliwa, działa tylko doraźnie leli zdaniem, kiedy nie stosuje się restrykcyjnej polityki piaiiężnej i fiskalnej, na dłuższą metę można się spodziewać i bezrobocia i inflacji (zob. rozdział 1 8). Dlatego dwie są główne rady mon et ary stów po pierwsze, zwiększać podaż piaiiądza w stałej proporcji do zmian aktywności gospodarczej (godząc się tym samym na bezrobocie), ale. po drugie, popia ać wzrost podaży, min. przez ograniczanie obciąża) podatkowy di (co. przynajmniej doraźnie, oznacza większy deficyt budżetowy).