99556

57. UKŁAD SIKORSKI-MAJSKI

Atak Niemiec na ZSRR stał się przełomowym momentem stosunków polsko-radzieckich. Dotąd wrogo do siebie nastawione strony uznały, że może dojść do zbliżenia stanowisk. Rząd Sikorskiego uważał, że może to stać się punktem wyjściowym do rozmów na temat sytuacji Polaków ZSRR oraz rozmów dotyczących wspólnej walki o odrodzenie niepodległej Polski. ZSRR również liczył na wspólną wałkę tyle, że nie o niepodległą Polskę. Stalin chciał wykorzystać Polaków do obrony swojego imperium. Pierwsze kontakty między polskim rządem a ambasadorem ZSRR w Londynie - Iwanem Majskim nawiązano przy pośrednictwe Anglików. W wyniku kilkukrotnych spotkań między Sikorskim a Majskim podpisano 30 lipca 1 94 3 r. układ, w którym zawarte ustalenia szły po myśłi Sikorskiego. Jednak w obozie polskim doszło do rozłamu-część działaczy nie zgadzała się na to. , że układ nie gwarantował Polsce przedwojennych granic. Z rządu ustąpił Sosnkowski. Zaleski oraz tymczasowo Seyda.

W układzie stwierdzano:

1.    rząd radziecki uznaje, że traktaty radziecko-niemieckie z 1939r. dotyczące zmian terytorialnych w Polsce utraciły swą moc (baśnie dlatego Sikorski nie poruszył sprawy granic, gdyż wychodził z założenia, że anulowanie tych traktatów jest równoznaczne z powotem dogranie ryskich, co nie było tak oczywiste dla strony radzieckiej), a rząd polski oświadczył, że nie jest związany żadnym układem o charakterze antyradzieckim;

2.    zostaną przywrócone stosunk dyplomatyczne między państwami;

3 . oba państwa zobowiązująsTę udzielać sobie pomocy i poparcia w wojnie z Niemcami;

4.    rząd ZSRR wyraża zgodę na utworzenie na terytorium ZSRR Armii Polskiej;

5.    układ nie wymaga ratyfikacji i wchodzi w żyde po podpisaniu.

Dodatkowo wprowadzono amnestię dla Polaków więzionych na obszarze ZSRR. Została ona ogłoszona

12 sierpnia przez Prezydium Rady Najwyższej ZSRR, co pozwoliło na swobodne poruszanie się osób

narodowośd polskiej po terytorium ZSRR.

14 sierpnia 1943r. podpisano układ wojskowy o tworzeniu polskiej armii na terenie ZSRR. W większych miastach postały Komisje Poborowe, do których zaczęły się zgłaszać tysiące Polaków. Dowódcą Armii Polskiej został mianowany gen. Władysław Anders. Siedzibą sztabu stał się Buzułuk . 5. DP miała się koncentrować w Tatiszczewie, a 6.DP i pułk zapasowy w Tockoje.

Przywrócono także stosunki dyplomatyczne. Ambasadorem polskim w Moskwie został prof. Stanisław

Kot.

Na przełomie listopada i grudnia 194lr. do Moskwy z Wizytą udał się Sikorski. Miała ona na celu załagodzenie problemów wynikłych z nieprzestrzegania umów przez stronę radziecką, np. Rosjanie domagali się włączenia świeżo sformowanych jednostek polskich do walk z Niemcami. Konflikt dotyczył także liczby rekrutowanych żołnierzy. Ustalono, że będzie ich około 130 tyś.

Jednak w tym momencie Stalin skłaniał się już ku decyzji o podporządkowaniu sobie przyszłej Polski przy pomocy podległych sobie Polaków. W efekcie uznał, że PSZ tworzone wedle układu Sikorski-Majski za przeszkodę. Dążył do stworzenia sytuacji, w której dalsza rekrutacja stałaby się niemożliwa. Dlatego 10 marca 1942r. ograniczono ilość racji żywnościowych do tego stopnia, że Anders został zmuszony do wyprowadzenia 30 tyś. wojska oraz 12 tyś. cywilów do Iranu. Ta decyzja stała się dla Moskwy pretekstem do zakończenia rekrutacji. Nastąpiły jednocześnie represje i aresztowania wśród polskich urzędników zajmujących się sprawami Polaków na obszarze ZSRR, głównie pod zarzutami szpiegostwa. Jednocześnie w wyniku ustaleń między Churchilem a Mołotowem ustalono, że reszta armii polskiej zostanie ewakuowana do Iranu. Nastąpiło tow sierpniu 1942r.. Pozostała jedynie grupa ppłk. Beriinga. Który miał w przyszłości wziąć udział w tworzeniu PSZ w ZSRR.

W efekcie tych wydarzeń współpraca polsko-radziecka pozostała jedynie na płaszczyźnie dyplomatycznej. Za główny efekt układu można więc uznać wydostanie pewnej ilości Polaków uwęzionych w ZSRR.