1352737825

WEDŁUG MALINOWSKIEGO 139

Drugim dowodem na to, że religijne przekonania nie są dziełem zastanawiania się, ale raczej odczucia, jest wiara ludów pierwotnych w nieosobowe siły zwane mana, manitu, orenda. „Gdziekolwiek człowiek pierwotny wykonywa ceremonie religijne i magiczne, kiedykolwiek ma poczucie, że stoi wobec świata nadprzyrodzonego, zawsze i wszędzie u podstawy jaśniejszych i bardziej określonych pojęć . . . można jeszcze znaleźć wiarę w jakąś tajemniczą, nieosobową, a bardzo mglistą właściwość czy siłę“ (str. 52), „będącą przyczyną wszystkich skutków, przekraczających jego poglądy o regularnym biegu przyrody'.' (str, 53), a wierzenia te spotykamy nawet w rełigiach rozwiniętych n. p. w chaldejskiej (str.. 54). Z tego faktu wnioskuje autor; „trudno przypuścić, aby takie nieokreślone wyobrażenie, a raczej odczucie jakichś tajemniczych i nieujętych niczem potęg, było wynikiem refleksyi, odpowiedzią na zagadnienia, stojące przed człowiekiem, rozdziałem filozofii pierwotnej “ (str. 54).

Przypatrzmy się bliżej wywodom autora naszego. Człowiek pierwotny nie doszedł do wytworzenia sobie przekonań religijnych przez rozumowanie, gdyż do tego jest zupełnie

niezdolny. Czy to twierdzenie opiera się na danych etnografii?

¥

Oczywiście pierwotni ludzie nie stwarzali dzieł w rodzaju Kanta „Kritik der reinen Vernunft“, ani nie znajdują się wśród nich Sokratesy i Platony. Filozofowanie umiejętne, świadome, jest możliwe u narodu w kulturze stojącego wysoko. Ale, czy autor sądzi, że ludzkość nie rozumowała wcale przed pojawieniem koliste. Człowiek pierwotny nie może być — mówi dalej —- istotą rozumującą, mimo to gdzieindziej mówi o jego refleksyach świadomych, które przecież są niczem innem tylko rozumowaniem, obcą ochrzczonem nazwą. Człowiek pierwotny według autora raz żyje w ustawicznych walkach, to znów głównie wśród walk. Czy więc ustawicznie wśród walk to jest to samo, co żyć wśród nich głównie? Pierwotny — mówi autor — żyje głównie wśród emocyj . . . one kształtują całe jego postępowanie. Wniosek zadaleki. Z faktu, że pierwotny głównie wśród emocyj żyje, można rozumnie wyciągnąć wniosek, że one głównie, nigdy zaś, że w całości kształtują jego postępowanie. Takie nieścisłości logiczne można u autora spotkać prawie na każdej stronie.