1352737859

PARADOKSY 1 OGÓLNIKI 171

mań. Te nieskończenie dalsze są od sofizmatów i tylko przez złą wolę lub uprzedzenie upodobniane do nich bywają.

Ale natura ludzka, w najbujniejszym nawet swym rozwoju

*

tak niedoskonała, takie nieprawdopodobne nieraz zawiera w sobie przeciwieństwa mrocznych nizin i jasnych szczytów. Zdarza się, że i najwięksi mistrze paradoksu twórczego, którzy przynieśli w nim światu bogaty skarb nowych idei, świeżych, ożywczych dążeń, sofistami stawali się; — całkiem świadomie lub napoły bezwiednie posługiwali się szachrajstwem ideowem, gdy namię-

f

tność ifch do tego popchnęła, — czasem, gdy to zdało się potrze-bne dla dobra sprawy, której służyli, lub zadania, jakie mieli do spełnienia.

Wymownym przykładem Jan Jakób Rousseau, ten dziwny człowiek, pa poły geniusz, na poły szaleniec, tak wynoszony

V

i potępiony na przemian przez różnych sędziów, różnymi czasy. Największy przeciwnik nie może mu nieprzyznać olbrzymich zdobyczy w dziedzinie ducha, potężnych pobudzeń i wpływów w rozwoju najwyższych mocarzy duchowych epoki nowożytnej ; ale najgorętszy wielbiciel nie może nie dostrzedz u tego prawodawcy i wodza ideowegajednej z największych epok dziejowych tysięcy nadużyć myśli i słowa, tysięcy wykrętnych sofizmatów, którymi usiłował uzasadnić swe dążenia nowatorskie, lub usprawiedliwić swe błędy życiowe.

Epoka Jana Jakóba była epoką wielkich paradoksowi wielkich sofizmatów. Jakże się przedstawia za dni naszych wzajemny tych i tamtych stosunek? Nie brak nam śmiałych rzeczników pobudzającego, ożywczego paradoksu. Oto Nietzsche, Tołstoj, Ruskin, Hello, Wyspiański. Ale w masach szerokich jakże znaczną ma przewagę bezpłodny krętacz-sof iz mat. Nie posiadamy wprawdzie takich mistrzów teoretycznego mędr-

+    9

kowania, jacy grasowali w dobie zwyrodniałej myśli starogreckiej, lub w schyłkowym okresie filozofii scholastycznej ; natomiast jakim licznym i doborowym zastępem praktycznych sofistów poszczycić się możemy.

Zwłaszcza w dziedzinie publicystyki czasowej. Niejeden dziennikarz współczesny w kozi róg by, zapędził najwytrawniej-

N