2165574315

II. GENEZA MIAST BIAŁOSTOCKICH I ICH ROZWOJ

DO KOŃCA XVIII W.

Teren Białostocczyzny był obszarem pokrytym pierwotnie lasami, których mieszkańcy — Jaćwingowie — zostali wyparci i wytępieni przez sąsiadów polskich, ruskich, litewskich i krzyżackich. Kolonizacja mazowiecka posuwała się od zachodu, zajmując w XII w. terytorium pomiędzy Bugiem na południu a Narwią i jej dopływami na północy. Od wschodu granicą tej kolonizacji była wówczas Biebrza i Narew, przy czym teren pomiędzy Nurcem a Narwią zasiedlany był już w X i XI w. równocześnie przez osadników mazurskich i ruskich, a wzajemne przenikanie się miało charakter pokojowy. Obszar na południe od Narwi po Bug stanowił również strefę kolonizacji ruskiej, która posuwała się od południowego wschodu. Od wschodu kolonizacja ruska posuwała się wzdłuż Niemna, przekraczając go powyżej ujścia Swisłoczy. Głównymi szlakami wypraw, a potem osiami ciągów osadniczych, były doliny rzek, przecinających ten obszar. Pierwsze grody mazowieckie występują nad Narwią (pierwsze wzmianki o grodzie w Wiźnie pochodzą z XI w., o grodzie w Łomży z XII/XIII w.) i nad Bugiem (Nur).

Rolę rzeki jako osi kolonizacyjnej widać wyraźnie na przykładzie Bugu, wzdłuż którego postępowało osadnictwo ruskie. Grody nadbużań-skie wymieniane są w latopisach w następującej kolejności: Brześć — 1022 r., Drohiczyn — 1142 r. (istniał on jednak już w w. XI), Mielnik — 1240 r. [6]. Bug był też wówczas ważnym szlakiem komunikacyjno-handlowym stanowiąc część szlaku busko-prypeckiego, a Drohiczyn — ważnym punktem przeładunkowym i zapewne również ośrodkiem handlowym, przy czym szlak ten przebiegał tamtędy już w końcu IX w. Faktem, który świadczy o dogodnym położeniu Drohiczyna, było osadzenie tu w 1237 r. Zakonu Braci Dobrzyńskich, powołanych do nawracania Litwy.

Również z XI w. pochodzą pierwsze wzmianki o Grodnie, które było najdalej na północ wysuniętym ośrodkiem kolonizacji ruskiej, przy