2165574486

Okres Królestwa Polskiego (1864—1914) 69

dokładny⁶⁹. Niemniej biorąc pod uwagę fakt, że szybko rozwijający się przemysł zachodniej części Królestwa chłonął ludność emigrującą właśnie m. in. z części wschodniej, uznać można powyższy spadek za odpowiadający rzeczywistości. Charakterystyczne jest, że ubytki występują przede wszystkim na obszarze należącym do Królestwa Polskiego, co zgodne było z ogólnymi proporcjami rozwoju zachodnich i wschodnich części Królestwa.

Ważnym składnikiem wewnętrznych migracji ludności były wędrówki ludności żydowskiej, która skupiała się przede wszystkim na obszarach wschodnich, gdzie mieszczaństwo polskie było słabsze. Ludność żydowska nie była wyłącznie ludnością miejską. Około 180'J r. w departamencie Neu-Ost-Preussen 2/3 ludności żydowskiej mieszkało na wsi. Było to konsekwencją uchwały Sejmu z 1788 r., nakazującej wysiedlenie Żydów z miast. Stopniowo jednak ludność żydowska powróciła ze wsi do miast. W guberni augustowskiej na wsi mieszkało w 1855 r. jeszcze 23% Żydów, a w 1865 r. już tylko 20,7%. W II połowie XIX w. ludność żydowska zaczynała skupiać się w większych miastach Królestwa Polskiego, zwłaszcza w Warszawie i Łodzi. Zjawisko to w województwie białostockim przybrało szczególnie duże rozmiary po 1897 r., ale występowało już i wcześniej⁷⁰.

Poza migracjami wewnętrznymi pewne znaczenie dla spadku ludności szeregu miast i osiedli mogła mieć także emigracja za ocean.

W latach 1880—1897 najsilniejszy wzrost ludności wykazały miasta i osiedla leżące wzdłuż głównych szlaków kolejowych — Białystok, Grajewo, Prostki, Ełk, przemysłowe Krynki, Gródek oraz poważny ośrodek handlowy — Ciechanowiec. Rozwój Narewki wiązał się zapewne z uruchomioną tam hutą szkła.

W tabeli podano tylko miasta, a pominięto tzw. osady, dla których brak jest danych⁷¹. Szczególnie duże garnizony miały Łomża, Suwałki, Białystok, Augustów i Sokółka, natomiast udział ludności wojskowej był szczególnie duży w czterech mniejszych miastach.

Struktura zaludnienia wiązała się w znacznym stopniu z wielkością miast. Trzy największe miasta — Białystok, Łomża i Suwałki, miały

⁶⁹    S. Szulc, Wartość materiałów statystycznych dotyczących stanu ludności b. Królestwa Polskiego. Warszawa 1920, s. 226.

70    s. B. Weinryb, Neueste Wirtschaftsgeschichte der Juden in Russland and Polem II, 1772—1881. Historische Untersuchungen, H. 12, Breslau 1934, s. 290. B. Wasiutyński, Ludność żydowska w Polsce w wiekach XIX i XX. Warszawa 1930, s. 224.

71    Pominięto np. Grajewo (7,6 tys. mieszk.), Zambrów (ok. 4,5 tys. mieszk.), Ciechanowiec (7,9 tys. mieszk.), Krynki (4,9 tys. mieszk.), a uwzględniono Korycin (0,7 tys. mieszk.), Nowy Dwór i Kuźnicę (po 1,3 tys. mieszk.), Narew i Drohiczyn (po 1,4 tys. mieszk.). Ponadto wykaz nie obejmuje miast wschodnio-pruskich.