3784498577

505

Elementy ekonomii behawioralnej w dziełach Adama Smitha

[1989, s. 269]. Smith uważai to za „naturalne u człowieka upodobanie do wyróżniania się”.

Według A. Smitha [1989, s. 271] gospodarka jest napędzana przez złudne przekonanie, że dobrobyt przynosi szczęście: „przyjemności czerpane z bogactwa i znaczenia uderzają wyobraźnię jako coś znakomitego, pięknego i szlachetnego, zdobycie czego warte jest wszelkiego wysiłku i niepokoju, który jesteśmy gotowi podjąć dla tego celu”. I zaraz dodaje: „dobrze się składa, że natura w ten sposób wmawia nam te cuda o sobie. Właśnie to bałamuctwo porusza i utrzymuje w nieustannych obrotach przedsiębiorczość gatunku ludzkiego. Właśnie to najpierw pchnęło ludzi do uprawiania ziemi, do budowania domów, do zakładania miast i państw oraz do wynalezienia i ulepszenia wszelkich nauk i sztuk, które uszlachetniają i upiększają życie ludzkie, które całkowicie zmieniły powierzchnię ziemi”.

Można uznać, że według A. Smitha dążenie do szczęścia przez realizację kolejnych aspiracji jest podstawową siłą napędową postępu ludzkości. Ponadto uważa on, że utrata szczęścia jest krótkookresowa, albowiem „niczego nie zapomina się tak szybko, jak bólu” [1989, s. 38]. A później dodaje: „Dzięki konstytucji natury ludzkiej, cierpienie nie może (...) trwać wiecznie. Jeżeli człowiek przeżyje paroksyzm bólu, wkrótce, bez żadnego wysiłku powraca do normalnego spokoju” [1989, s. 214], ponieważ „wszyscy ludzie wcześniej czy później dostosowują się do tego, co staje się ich stałą sytuacją” [1989, s. 215].

VII. Uczucie odwzajemniania

Jednym z najważniejszych problemów, któiymi zajmuje się ekonomia behawioralna są emocje związane z odwzajemnianiem uczuć i czynów (reciprocity). Według Smitha [1989, s. 96] uczuciem, „które najbardziej bezpośrednio i wprost skłania nas do nagrodzenia kogoś, jest wdzięczność”, natomiast uczuciem, „które najbardziej bezpośrednio i wprost skłania nas do ukarania kogoś, jest resenty-ment¹⁰. (...) Nagrodzić, to znaczy oddać, odwdzięczyć się komuś, odpłacić za otrzymane dobro. Ukarać to także oddać, odwdzięczyć się, choć w inny sposób; jest to odpłacenie złem za otrzymane zło”. Jak pisze Smith [1989, s. 102] w ten sposób Natura „wycisnęła w sercach ludzkich mocnymi, trwałymi znakami natychmiastową instynktowną aprobatę nienaruszalnego, nieodwołalnego prawa odwetu”. A zatem uzasadniona zemsta jest częścią prawa boskiego.

Według Smitha [1989, s. 115] resentyment „jest nam przyznany przez naturę do obrony i tylko do obrony. Jest to ochrona sprawiedliwości i rękojmia niewinności”. Naruszenie sprawiedliwości jest krzywdą wyrządzoną konkretnym osobom z motywów, które są naturalnie uznane za naganne. Jak dalej twierdzi Smith

¹⁰ Przez resentyment (resentment) Smith określa uczucia negatywne: urazę, niezadowolenie, złość czy oburzenie.