3784500659

Wprowadzenie

Prawie 2500 lat jest okresem bardzo długim, wewnętrznie zróżnicowanym, obfitującym w wydarzenia, w których pojawiają się wybitne postacie - aż chciałoby się o nich szerzej pisać. Niniejsza praca analizuje przede wszystkim zagadnienia teoretyczno-po-lityczne związane z komunikowaniem politycznym, w mniejszym stopniu skupia się na praktyce. Nie unikam przykładów, ale nie są one istotą prezentacji. Na pewno książka nie jest zbiorem wydarzeń z komunikowania politycznego, jakąś relacją z kampanii politycznych przez wieki czy zestawem sprawdzonych, użytecznych porad, wykorzystanych w praktyce komunikowania przez dzieje. Nie jest książką o „bohaterach komunikowania". Jest monografią naukową, diagnozująca charakterystyczne zagadnienia dla okresu klasycznego i klasycyzmu. Praca nie jest literacką opowieścią, opisem ciekawych zdarzeń, prezentacją anegdot, ale analizą faktów i koncepcji działania (myśli), poszukiwania przyczyn. Jest raczej początkiem przygody niż zakończeniem podróży, jest owocem kilkunastu lat badań. Nawiązuję do badań „szkoły z Toronto" (H. Innis, M. McLuhan, E. Havelock, J. Goody). Bez dyskusji i wcześniejszej prezentacji hipotez nie powstałaby w tym kształcie. Poszczególne tezy pojawiły się w wielu artykułach; spis można znaleźć w bibliografii. W przeciwieństwie do wymienionych badaczy „szkoły z Toronto", którzy uwagę skupiali na kwestiach kultury, cywilizacji, pokazuje perspektywę politologiczną. Najbliższy moim poglądom jest Harold Innis (1894-1952), który w pracy The Bias of Communication²⁰ (pierwsze wydanie z 1951 r., drugie w 1964 r., do 2003 r. dwanaście wydań książki) prezentuje wpływ idei „nachylenia komunikacyjnego", tytułowego bias²ⁱ, na rozwój cywilizacji i polityki. Praca Innisa stała się klasyczną książką, jego badania podjęli Marshall McLuhan i inni przedstawiciele „szkoły z Toronto". Innis uznał media za ważny czynnik zmian politycznych i cywilizacyjnych. Polityczna i militarna historia cy-wilizaq'i jest w opinii Innisa historią wiedzy. Prosty i elastyczny system czytania oraz pisania był podstawą monopolu wiedzy, a następnie władzy. Na fundamencie wiedzy i komunikowania są tworzone instytucje polityczne. Zatem od sposobów komunikowania, wynalazków związanych z komunikowaniem oraz od systemu komunikowania zależy ułożenie stosunków władzy w społeczeństwie, a w konsekwencji stosunków w polityce²². Innis stara się pokazać zależności pomiędzy cywilizacją, komunikowaniem i polityką w takiej kolejności. Przytoczmy fragment rozważań charakterystyczny dla jego rozumowania, formujący „szkołę z Toronto". Zdaniem uczonego z Toronto zależność rozwoju społeczeństwa od gliny rzecznej, traktowanej początkowo jako dobro naturalne, później produkt cywilizacji, powoduje wynalezienie w dolinie Eufratu i Tygrysu specjalnej techniki, narzędzi i stylu pisania (dokładnej daty Innis nie przytacza, ale rozważania dotyczą VI i V tysiąclecia p.n.e.). Następuje rozwój pisma, a świątynie stają się centrum państwa. Pojawia się nowe przywództwo wokół „rydwanu i kawalerii", powstają w Mezopotamii miasta-państwa. Kultura oparta na piśmie zaowocowała powstaniem organizacji religij-

²⁰    H. Innis, The Bias of Communication, Toronto-Buffalo-London 2003.

²¹    Bias jest słowem trudno przetłumaczalnym na język polski, przyjmuję określenie „nachylenie" za Anną Melon-Regulską. Inne tłumaczenia: „nastawienie", „ukierunkowanie", „skłonność", czasami pojawia się także określenie „tendencja". Zob. H. Innis, Nachylenie komunikacyjne (w:) Almanach antropologiczny. Temat: oralność/piśmienność, Warszawa 2007, s. 9-32.

²²    H. Innis, The Bias ..., p. 5.

13