5027719631

nauczycielskim. W XVI wieku, gdy następował powrót do filozofii starożytnej, między innymi problemy edukacji i wychowania stanęły w kręgu zainteresowań wielu polityków, filozofów i pisarzy. W literaturze polskiej takiej reformy domagał się już Andrzej Frycz Modrzewski, który mocno akcentował na kartach dzieła

0    poprawie Rzeczypospolitej, potrzebę integracji państwa w sprawy wychowania. Jego zdaniem właściwa polityka oświatowa była ważnym instrumentem rozwoju państwa. Tego samego przekonania na początku XVII wieku był Petrycy z Pilzna, który nawoływał do utworzenia demokratycznego charakteru szkolnictwa państwowego. W swoich Przydatkach nawołując do upowszechnienia szkoły dla najuboższych, argumentował:

„Gdzie tedy synowie ubogich ludzi z dowcipami ochotniejszymi do nauk będą nie mają być oddaleni od szkół i akademii. Jeśli przeczesz, iż nie mają o czym się uczyć, odpowiem, iż powinna Rzeczypospolita nagrodzić niedostatek rodziców

1    swoim nakładem dać ich uczyć na pożytek swój"¹.

W XVII wieku wraz z ogromnym rozwojem nauk matematycznych i przyrodniczych, zmieniły się metody badań naukowych, co znacząco powodowało zwiększenie szacunku do wiedzy i szkolnictwa. Idee upowszechnienia szkolnictwa elementarnego najsilniej były akcentowane na terenie Prus Królewskich przez Jana Amosa Komeńskiego. W Pansofii twierdził, iż wszyscy ludzie obdarzeni są rozumem i wszyscy pragną wiedzy, dlatego każdy człowiek powinien mieć nieograniczony do niej dostęp. Wiedza w jego przekonaniu była niezbędnym narzędziem pracy umysłowej każdego człowieka bez względu na to, czy zajmował się on rolnictwem czy rzemiosłem; czy był lekarzem czy prawnikiem; a także teologiem. Jego program zawarty w Dydaktyce nawoływał bowiem do udostępnienia wykształcenia młodzieży, bez względu na pochodzenie społeczne, majątek, a nawet płeć².

Dopiero w XVIII wieku doszło do nasilenia procesów upowszechniania wiedzy. Najwybitniejsi przedstawiciele Oświecenia podkreślali, iż rozum jest miarą wszystkiego, wzmacniali przekonanie o nieograniczonych możliwościach nauki, uznawanie doświadczenia za podstawowe źródło wszelkiej wiedzy oraz utrwalali krytycyzm wobec dotychczasowych dogmatów. Te nowe hasła prowadziły do wielkich reform oświatowych kształtując nowy ideał człowieka. Cechowała go rozumna pobożność pozbawiona wszelkiego fanatyzmu, zdobywanie interdyscyplinarnej wiedzy opartej na naukach przyrodniczych w duchu

10

1

   Szerzej na ten temat: Sz. Marycjusz z Pilzna, O szkołach czyli akademiach ksiąg dwoje, tłum. A. Danysz. Wstępem i objaśnieniami opatrzył H. Barycz, Wrocław 1955.

2

   A. Fijałkowski, Orbis Pictus. Świat malowany Jana Amosa Komeńskiego, Warszawa 2008, s. 24 i n; T. Bieńkowski, Komeński w nauce i tradycji, Wrocław-Gdańsk 1980; L. Mokrzecki, M. Brodnicki, Interpretacje edukacji historycznej w koncepcji Jana Amosa Komeńskiego, w: Historia. Interpretacja. Reprezentacja. Implikacje pedagogiczne, pod red. L. Mokrzeckiego, M. Żmudzkiej-Brodnickiej, M. Brodnickiego, Gdańsk 2013. (w druku)