4823843479

Wiesław Godzić

Widz filmowy w objęciach przyjemności

Gdy zastanawiam się nad funkcjonowaniem fenomenu przyjemności w filmie i innych mediach elektronicznych, wówczas mam ochotę parafrazować myśl Karola Irzykowskiego, iż "prawdziwy Europejczyk używa kina, ale się go wstydzi". Filozofowi chodziło o unaocznienie społecznej hipokryzji związanej z funkcjonowaniem nowej sztuki: z jednej strony kino nie weszło do panteonu społecznie akceptowanych praktyk, z drugiej natomiast - było przedmiotem powszechnej fascynacji i zachwytów. Społeczeństwa europejskie - jeśli można zaryzykować taki termin - często były konserwatywne w tym sensie, że z wielkim opóźnieniem przyzwalały formalnie na praktyki, które były powszechnie uprawiane w obiegach lokalnych, czy tylko w pewnym oddaleniu od "centrum".

Dzieje pojęcia przyjemności ze względu na swoje hedonistyczne źródła tym bardziej świadczą o istnieniu tego paradoksu w dzisiejszej refleksji humanistycznej. Zdecydowana większość bywalców sal kinowych nawiedza je po to, żeby zabawić się, oddalić się od problemów codzienności, pogrążyć się w przyjemnej fantazji, czy też dać się nastraszyć. Jest to jednakże wiedza "pozbawiona legitymizacji", chwiejna i nieoficjalna. Ta sama "zdecydowana większość" wygłaszać będzie bowiem teksty o posłannictwie sztuki filmowej, o propagowaniu wysokich wartości poprzez ekran filmowy, o potrzebie "przyjemności trudnych". Czyni tak dlatego, iż jest to "wiedza legitymizowana", oficjalna i dobrze przyjmowana w społeczeństwie.

W swoim studium mam zamiar poddać refleksji pojęcie przyjemności. Nie będzie to jednak monografia "przyjemności audiowizualnej", nie staram się także stworzyć definicji tego fenomenu. Interesują mnie użycia pojęcia przyjemności na obszarze refleksji filmoznawczej, przyczyny i konsekwencje takich sądów. Jednakże sztuka filmowa kończy się i wraz z nią prawdopodobnie "kino jako takie": czyli społecznie zintemalizowana praktyka komunikacyjna. Ludzie wykorzystują kino i jego osiągnięcia dla innych, często odmiennych praktyk komunikacyjnych. Myślę, że mamy do czynienia z bardzo konsekwentną transformacją funkcji kina (a także przemiany statusu widza filmowego). Interesować innie będzie pierwszy graniczny punkt tej transformacji: stawiać więc będę pytanie o to, jakie konsekwencje dla koncepcji przyjemności widza filmowego spowodowała zmiana związana z zawładnięciem obszaru komunikowania, obszaru audio-wizualności przez telewizję.