plik


ÿþModicus cibi, medicus sibi  Kto umiarkowany w jedzeniu, ten lekarzem dla siebie. Tantum cibi et potionis adhibendum, ut reficiantur vires, non opprimantur  Tyle pokarmu i napoju nale\y przyjmowa, aby pokrzepi siBy  nie osBabi. Leonardo da Vinci  Ostatnia wieczerza. Fresk (460 x 880 cm) Konwent Santa Maria delle Grazie (Refrektarz), Mediolan MSZ WGLOWODANY Cukrowce, sacharydy Funkcje  metaboliczne, budulcowe, Batwy zapas energii Zwiat ro[linny  zdolno[ wytwarzania wglowodanów z wody i dwutlenku wgla na drodze fotosyntezy Fotosynteza - przeksztaBcanie energii sBonecznej w energi chemiczn  w chloroplastach (organelle komórkowe) n CO2 + n H2O = (CH2O)n + n O2 Z produktów zwierzcych jedyne znaczce zródBo Mleko (laktoza=galaktoza+glukoza) Wglowodany zródBo Batwo przyswajalnej energii  w funkcjonowaniu mózgu i pracy mi[ni. Ustrój czBowieka  brak zdolno[ci magazynowania  poza glikogenem w wtrobie. MSZ Wglowodany stanowi prawie 90% suchej masy ro[lin. Wglowodany zawieraj chiralny atom wgla. Chiralny atom wgla jest to atom znajdujcy si w dwóch ró\nych przestrzennych konfiguracjach. A A C B B E C E D D Lustro C  atom chiralny wgla; B,C,D  reprezentuj ró\ne atomy, funkcjonalne grupy. MSZ D-glukoza (aldoza) ma 4 atomy chiralne  struktura acykliczna HC=O C-1 HCOH C-2 ---- atom chiralny HOCH C-3 ---- atom chiralny HCOH C-4 ---- atom chiralny HCOH C-5 ---- atom chiralny CH2OH C-6 Glukoza naturalnie wystpujca w przyrodzie jest okre[lana jako D-glukoza. Istnieje forma L. Istnieje 24 czyli 16 6-wglowych cukrowców (heksoz) MSZ D-ksyloza (pentoza), D-glukoza (heksoza), D-mannoza (heksoza), D-galaktoza (heksoza)  s czsto obecne w ro[linach, std w naszej diecie  w ró\nych poBczeniach. D-glukoza  obecna jako wolna heksoza  aldoza w \ywno[ci w niewielkich ilo[ciach. Formy L s rzadsze  L-arabinoza i L-galaktoza wystpuj jako skBadniki polisacharydów. D-fruktoza jest jedyn ketoz znalezion w naturalnej \ywno[ci w maBych ilo[ciach MSZ HC=O C-1 CH2O HCOH C-2 ---- atom chiralny C=O HOCH C-3 ---- atom chiralny HOCH HCOH C-4 ---- atom chiralny HCOH HCOH C-5 ---- atom chiralny HCOH CH2OH C-6 CH2OH D-glukoza D-fruktoza Aldoza Ketoza C6H12O6 Formy acykliczne Stosunek wodoru do tlenu = 2:1 MSZ Z chemicznego punktu widzenia dzielimy je na: cukry proste  jednosacharydy (monosacharydy)  samodzielne lub stanowi cz[ innych wglowodanów (monomery) dwucukry  disacharydy  2 jednostki cukru kilkucukry  oligosacharydy  3-10 jednostek cukru wielocukry - polisacharydy W przyrodzie: Aminocukry  glukozoamina zamiast -OH przy C2  grupa  NH2 Alkoholocukry  sorbitol, mannitol, ksylitol zamiast  CHO jest  CH2OH lub =CO jest  CHOH Kwasy uronowe  kwas glukuronowy zamiast -CH2OH jest  COOH PoBczenia z innymi zwizkami  biaBkami (glikoproteiny), tBuszczami (glikolipidy) MSZ Cukry proste Glukoza (cukier gronowy)  we krwi i tkankach zwierzcych, owoce, miód, podstawowa jednostka cukrowa w wglowodanach zBo\onych Zastosowanie  piekarstwo, cukrownictwo, przemysB fermentacyjny, napoje na bazie glukozy  dla sportowców, do od\ywiania parenteralnego pacjentów. Fruktoza  cukier owocowy (lewuloza) miód, owoce, soki owocowe, syropy fruktozowe, polisacharyd inulina. Bardziej sBodka ni\ sacharoza i glukoza. W technologii \ywno[ci  podczas pieczenia chleba i innych wyrobów piekarskich rozkBada si Batwiej ni\ glukoza, wchodzi w reakcje Maillarda  pieczywo ma bardziej atrakcyjny kolor. Du\a higroskopijno[  przedBu\enie okresu skBadowania gotowych wyrobów piekarskich zapobiega wysychaniu produktów. Do sBodzenia  obni\a warto[ energetyczn bo jej mniej potrzeba MSZ Cukry zBo\one Sacharoza  fruktoza i glukoza Laktoza - galaktoza, glukoza Maltoza - 2 cz. glukozy Celobioza - 2 cz. glukozy Trehaloza - 2 cz. glukozy Skrobia - amyloza - n cz. glukozy  rozpuszczalna w wodzie, podczas ogrzewania jej roztwory staj si kleiste  nie s one jednak stabilne. Z upBywem czasu amyloza zaczyna si z nich wytrca, co powoduje takie zjawiska jak np.: mtnienie niektórych soków i win jabBkowych czy czerstwienie chleba. amylopektyna - n. cz. glukozy, rozgaBziona struktura, nie jest rozpuszczalna w wodzie, w [rodowisku wodnym pcznieje, a przy MSZ ogrzewaniu kleikuje Glikogen - n. cz. glukozy Celuloza - n cz. glukozy Inulina - n cz. fruktozy Pektyna - n cz. kwasu galakturonowego i ramnozy Agar - n cz. galaktozy i anhydrogalaktozy Karagen - n cz. galaktozy i anhydrogalaktozy Disacharydy Sacharoza  cukier, glukoza i fruktoza. Do 20% - trzcina cukrowa, buraki cukrowe Produkt handlowy  cukier rafinowany  do 99,96% Roztwory sacharozy  czynnik zapobiegajcy psuciu si \ywno[ci, do zahamowania rozwoju bakterii 25% sacharozy, przy 67% - nie mo\e dziaBa wikszo[ dro\d\y. MSZ Laktoza  galaktoza i glukoza, cukier mlekowy  w mleku i produktach mlecznych; nietolerancja  enzym laktaza Mleko wikszo[ci ssaków  jedyne zródBo w przyrodzie Mleko kobiece  6,8% laktozy Krowie - 4,6% Kozy - 4,6% Zwini - 3,5% Wieloryba - 1,3% Produkty mleczarskie  jogurt z mleka peBnego  3,0% ser twarogowy póBtBusty  2,0% serwatka - 4,8% serwatka suszona - 75,0% MSZ Edo, ergo sum  Jem wic jestem Vinum lac senum  Wino to mleko starców MSZ Vincent van Gogh   Jedzcy kartofle , 1885, Rijksmuseum Van Gogh, Amsterdam MSZ BiaBka  makroczsteczki o zBo\onej strukturze chemicznej, których elementarne cz[ci skBadowe stanowi aminokwasy, zbudowane z atomów wgla, tlenu, azotu, wodoru oraz siarki. H H2N C COOH CH3 (R) W ustroju czBowieka 18 aminokwasów. Poszczególne aminokwasy Bcz si ze sob za pomoc wizania peptydowego  CO=NH  MSZ MSZ STRUKTURA BIAAEK Kompleksowa struktura biaBek mo\e by opisana jako sze[ciostopniowa struktura organizacyjna: pierwszorzdowa, drugorzdowa, super-drugorzdowa struktura domen, trzeciorzdowa, Czwartorzdowa. Rozpoznanie struktury biaBek nastpiBo dBugo przed 1957 r., kiedy to John C. Kendrew i wsp. podali pierwsz trójprzestrzenn struktur biaBka  mioglobiny. MSZ DuDski naukowiec K. Linderstroem-Lang stwierdziB, \e istniej 4 poziomy struktury organizacyjnej w biaBkach. W jego hierarchii biaBkowej struktury (1952 r., 1957 r.) ka\dy poziom jest okre[lony przez wymuszon specyficznie struktur z elementów opisanych w poprzednim poziomie. PrzyjB on 4 poziomy organizacyjne biaBek: 1. Struktura pierwszorzdowa  liczba i kolejno[ aminokwasów w BaDcuchach peptydowych. 2. Drugorzdowa struktura  odnosi si do przestrzennego rozmieszczenia wywoBanego pofaBdowaniem i skrceniem. alfa-helisa  spirala zawierajca 3,7 reszt aminokwasowych na jeden obrót spirali. PofaBdowanie beta powstaje wtedy, gdy dBugie polipeptydowe BaDcuchy zwijaj si i powstaj wizania wodorowe midzy wizaniami peptydowymi ssiednich BaDcuchów. W tzw. modelach wst\ki struktury alfa-helisy s przedstawiane jako spirale a beta pofaBdowania jako równolegBe strzaBki. MSZ 3. Trzeciorzdowa struktura  ukBad skrconych BaDcuchów w swoiste warstwy. 4. W strukturze czwartorzdowej wyró\nia si szereg podjednostek  BaDcuchów polipeptydowych, które tworz biaBko, bdce niezale\n jednostk organiczn. MSZ Ró\ne reprezentacje trójprzestrzennej struktury biaBka izomerazy fosforanowej triozy. MSZ Przestrzenna struktura pierwszorzdowa biaBka. MSZ Struktura przestrzenna biaBka: A  drugorzdowa; B  trzeciorzdowa; C - czwartorzdowa MSZ Koniec aminowy Koniec karboksylowy Przedstawienie w formie rolki gBównego BaDcucha wodorowych poBczeD w alfa-helixie. MSZ Beta-ukBad równolegBy Ró\ne typy beta-pofaBdowaD. Beta-ukBad antyrównolegBy Linie w formie kresek wskazuj gBówne poBczenia wodorowe. Beta-ukBad mieszany Beta-ukBad równolegBy MSZ Model struktury kolagenu MSZ Aminokwasy egzogenne  niezbdne, organizm ssaków i czBowieka nie potrafi ich syntetyzowa, pula biaBek ustrojowych szybko si wyczerpuje, musz by dostarczane z po\ywieniem. Aminokwasy wzgldnie egzogenne  warunkowo niezbdne, aminokwas wytwarzane w ustroju, ale w szczególnych warunkach (wzrost, choroba) ich synteza jest niewystarczajca. Aminokwasy endogenne - nie niezbdne  produkowane w wystarczajcych ilo[ciach w ustroju. Cysteina  z metioniny; tyrozyna z fenyloalaniny  wzgldnie endogenne. MSZ Klasyfikacja \ywieniowa aminokwasów Aminokwasy Aminokwasy Aminokwasy egzogenne wzgldnie egzogenne endogenne (wzgldnie niezbdne) (niezbdne) (nie-niezbdne) Fenyloalanina Arginina Cysteina* Izoleucyna Histydyna Tyrozyna* Leucyna Alanina Lizyna Glicyna Metionina Kwas asparaginowy Treonina Kwas glutaminowy Tryptofan Prolina Walina Seryna *aminokwasy wzgldnie endogenne MSZ Warto[ od\ywcza biaBek po\ywienia Warto[ od\ywcza biaBek po\ywienia zale\y od: Ilo[ci i wzajemnych proporcji aminokwasów egzogennych zawartych w danym biaBku. Stopnia uwolnienia i wchBonicia aminokwasów podczas procesów trawienia w przewodzie pokarmowym, czyli tzw. strawno[ci biaBka. Wystarczajcego dowozu energii niezbdnej do procesów syntezy biaBka ustrojowego ze zródeB pozabiaBkowych. Aminokwas egzogenny, którego poda\ z pokarmem jest najmniejsza w stosunku do ilo[ci wymaganej dla biosyntezy biaBek w ustroju, i który ogranicza wykorzystanie innych aminokwasów  aminokwas ograniczajcy. Zamienniki misa  produkty ro[linne zawierajce biaBka zbli\one warto[ci od\ywcz i wBa[ciwo[ciami funkcjonalnymi do biaBek zwierzcych. MSZ BiaBka komplementarne  dwa lub wicej biaBek, których skBad aminokwasów egzogennych wzajemnie si uzupeBnia, w taki sposób, \e aminokwas deficytowy w jednym biaBku wystpuje w nadmiarze, w drugim  prz. biaBka produktów zbo\owych i biaBka produktów mlecznych. MSZ Synteza biaBek w ustroju  dostpne odpowiednie aminokwasy z: Puli biaBek ustrojowych  procesy rozpadu, cz[ z tych aminokwasów wykorzystywana do syntezy biaBek w komórkach. Procesów trawienia i wchBaniania biaBek pokarmowych. Biosynteza niektórych aminokwasów z kwasów organicznych w procesie transaminacji (przenoszenie grupy aminowej z innych zwizków azotowych). MSZ Model struktury gliadyny, gluteniny i glutenu. BiaBka pszenicy po dodaniu wody tworz spoisty koloidalny kompleks zwany glutenem. Mo\na go wyodrbni z ciasta przygotowanego z mki pszennej i wody poprzez wymywanie, pozwalajce usun inne skBadniki mki (J. Gawcki - red. BiaBka w \ywno[ci i \ywieniu. W-wa 1998). MSZ Zawarto[ aminokwasów egzogennych i wzgldnie endogennych w biaBkach wzorcowych (w g/100 g biaBka) Nazwa aminokwasu BiaBko mleka BiaBko jaja Wzorzec kobiecego kurzego FAO/WHO (1991) Izoleucyna 2,9 5,6 2,8 Leucyna 5,8 6,4 6,6 Lizyna 4,2 5,0 5,8 Metionina+cysteina 2,6 4,5 2,5 Fenyloalanina+tyrozyna 4,5 7,5 6,3 Treonina 2,7 3,2 3,4 Tryptofan 1,1 1,0 1,1 Walina 3,4 5,1 3,5 Suma aminokwasów 27,2 38,3 32,0 egzogennych Wg J. Gawcki - red. BiaBka w \ywno[ci i \ywieniu. W-wa 1998 MSZ Zapotrzebowanie na aminokwasy egzogenne (w mg/kg masy ciaBa) Aminokwas Niemowlta Dzieci Kobiety M\czyz ni Walina 105 25 11,2 11,4 Leucyna 119 28 7,8 9,5 Izoleucyna 150 42 10,7 15,7 Treonina 87 28 5,3 6,5 Metionina 45 22 12,1 12,1 Lizyna 103 44 8,6 9,4 Fenyloalanina 91 22 12,1 12,1 Tryptofan 22 3,3 2,8 2,9 Wg J. Gawcki - red. BiaBka w \ywno[ci i \ywieniu. W-wa 1998 MSZ Caseus et panis sunt optima fercula sanis  Ser i chleb s najlepszymi daniami dla zdrowych In vino veritas, in aqua sanitas  W winie prawda, w wodzie zdrowie MSZ Aersten  Stragan rzeznika, 1551 MSZ Vincent van Gogh   Dwa sBoneczniki , 1887, Metropolitan Museum of Art, New York MSZ Vincent van Gogh   SBoneczniki , 1888, Neue Pinakothek, Monachium MSZ TAUSZCZE TBuszcz  grupa produktów spo\ywczych rodzaj zawartych w tych tBuszczach i w innych produktach zwizków chemicznych  lipidów TBuszcz niewidoczny  w misie, wdlinach, nabiale Po wyodrbnieniu  tBuszcz widoczny temperatura pokojowa konsystencja staBa  tBuszcz temperatura pokojowa konsystencja pBynna  olej Wspólna cecha  nierozpuszczalno[ w wodzie i rozpuszczalno[ w niepolarnych rozpuszczalnikach (eter, chloroform, alkohol itp...) MSZ Klasyfikacja produktów \ywno[ciowych wg zawarto[ci tBuszczów Grupa produktów Zawart. Produkty tB. [%] TBuszcze jadalne 75-100 MasBo, margaryny, sBonina, smalec, oleje ro[linne, oliwa TBuszcze stoBowe o 45-55 Margaryny  niskokaloryczne obni\onej kaloryczno[ci Produkty o bardzo wyso- 25-30 Zmietana kremowa, sery \óBte, wgorz, kiej zawarto[ci tBuszczu metka, parówki, wafle nadziewane Produkty o wysokiej 10-25 Wieprzowina, baranina, g[, kaczka, zawarto[ci tBuszczu kieBbasy, [ledz, makrela, jaja, sery tBuste, [mietana, twarogi tBuste, pieczywo cukiernicze Produkty o niskiej 3-10 Poldwica, cielcina, woBowina, zawarto[ci tBuszczu kurczak, indyk, dorsz, ryby sBodko- wodne, podroby, produkty zbo\owe, mleko peBne, lody, jogurty, twaro\ki Produkty o bardzo 0-3 Mleko chude, twaróg chudy, kefir, niskiej zawarto[ci pieczywo, poldwica, warzywa, owoce, tBuszczu grzyby MSZ TBuszcze wBa[ciwe  triacyloglicerole Estry zbudowane z trzech czsteczek kwasów tBuszczowych i jednej czsteczki glicerolu O || O CH2  O  C  R1 || | R2  C  O  CH O | || CH2  O  C  R3 MSZ Grupa metylowa Grupa karboksylowa H3C Kwas stearynowy COOH 18:0 1 3 5 7 9 COOH H3C Kwas oleinowy 18:1, n-9 H3C Kwas linolowy COOH Niezbdne 18:2, n-6 nienasyco- ne kwasy tBuszczowe H3C COOH Kwas alfa-linole- nowy 18:3, n-3 Wzory kwasów tBuszczowych MSZ Wizanie nienasycone mo\e mie konfiguracj cis lub trans. Naturalne kwasy tBuszczowe wystpuj gBównie w konfiguracji cis, z wyjtkiem cz[ci kwasów tBuszczowych w mleku krowim (2% wystpuj w konfiguracji trans) H H H C C C C H Konfiguracja cis Konfiguracja trans MSZ Z punktu widzenia fizjologii \ywienia najwa\niejsze s wielonienasycone kwasy tBuszczowe (Polyunsaturated Fatty Acids)  niezbdnie nienasycone kwasy tBuszczowe (NNKT) (EFA  Essential Fatty Acids) Rodzina kwasu linolowego C18:2,n-6 Rodzina kwasu alfa-linolenowego C18:3,n-3 Kwas gamma-linolenowy C18:3, n-6 Kwas eikozapentaenowy (EPA) C20:5, n-3 Kwas arachidonowy C20:4, n-6 Kwas dokozaheksaenowy (DHA) C22:6, n-3 Organizm nie umie przeksztaBca kwasów n-6 w kwasy n-3 i na odwrót. Izomeria przestrzenna  ró\na konfiguracja Izomeria poBo\eniowa  poBo\enie wizania podwójnego MSZ Kwas linolowy  olej sBonecznikowy, sojowy, arachidowy, oliwa, rzepakowy niskoerukowy Kwas gamma-linolenowy  olej z wiesioBka, z ogórecznika, mleko kobiece Kwas arachidonowy - produkty zwierzce, miso Kwas alfa-linolenowy - olej lniany, rzepakowy, sojowy, ro[liny li[ciaste Kwas eikozapentaenowy - Boso[, olej wtBuszczowy (dorsz) Kwas dokozaheksaenowy - olej z makreli Stosunek kwasów n-6 do n-3 powinien waha si w granicach 4-6 do 1 MSZ Miso ze znikom zawarto[ci Miso ze [redni zawarto[ci tBuszczu. tBuszczu. Miso z du\ zawarto[ci tBuszczu. MSZ Zawarto[ tBuszczu w kilku popularnych potrawach Chipsy ziemniaczane 20-40% tBuszczu Pra\ynki ziemniaczane 30-35% tBuszczu Pczki 20-35% tBuszczu Frytki 7-25% tBuszczu Filety rybne 10-12% tBuszczu MSZ Podstawowe skBadniki wybranych tBuszczów ro[linnych. MSZ Podstawowe skBadniki wybranych tBuszczów zwierzcych. MSZ Polski Konsensus TBuszczowy Ustalenia podjte w wyniku spotkania grona ekspertów towarzystw i instytutów naukowych, dnia 4. XII. 1999 r. Zalecenia s podstaw profilaktyki chorób ukBadu kr\enia i nowotworów odno[nie ilo[ci i jako[ci spo\ywanych tBuszczów. 1. W polskiej diecie nale\y obni\y spo\ycie tBuszczów ogóBem poni\ej 30% dziennego zapotrzebowania na energi, zmieniajc jednocze[nie struktur spo\ycia poprzez zwikszenie udziaBu tBuszczów ro[linnych, zawierajcych jedno- i wielonienasycone kwasy tBuszczowe. Podstaw dziennej racji pokarmowej powinny by produkty niskotBuszczowe. 2. Nasycone kwasy tBuszczowe i kwasy tBuszczowe typu trans wywieraj podobny niekorzystny wpByw na zdrowie czBowieka, midzy innymi podnoszc poziom cholesterolu frakcji LDL. Z tego powodu nale\y ograniczy Bczne ich spo\ycie maksymalnie do 10% dziennego zapotrzebowania na energi. MSZ Polski Konsensus TBuszczowy cd. Ustalenia podjte w wyniku spotkania grona ekspertów towarzystw i instytutów naukowych, dnia 4. XII. 1999 r. 3. Podstaw \ywienia zdrowych niemowlt w pierwszym roku \ycia powinno by karmienie piersi. W diecie niemowlt i maBych dzieci do trzeciego roku \ycia nie nale\y ogranicza zawarto[ci tBuszczu ogóBem, przy czym powinny by uwzgldnione tBuszcze ro[linne, jako zródBo niezbdnych nienasyconych kwasów tBuszczowych. Od trzeciego roku \ycia zalecane jest stopniowe przechodzenie do diety rekomendowanej dla dorosBych. 4. Ze wzgldu na udowodniony korzystny wpByw kwasów tBuszczowych z rodziny n-3 na zdrowie, uzasadnione jest zalecenie wikszego spo\ycia ryb  gBownie morskich, które powinny by wprowadzane w \ywieniu populacji powy\ej 3 roku \ycia. MSZ Polski Konsensus TBuszczowy cd. Ustalenia podjte w wyniku spotkania grona ekspertów towarzystw i instytutów naukowych, dnia 4. XII. 1999 r. 5. Proces sma\enia zwiksza zawarto[ tBuszczu w produkcie, utrudniajc obni\anie jego ilo[ci w racji pokarmowej. Do krótkiego sma\enia w warunkach domowych nale\y preferowa oleje ro[linne, pod warunkiem jednorazowego ich u\ycia. Nale\y wprowadzi instytucjonalny obowizek kontroli jako[ci tBuszczów sma\alniczych w trakcie ich stosowania w przemy[le i zakBadach gastronomicznych. 6. Zawarto[ tBuszczu ogóBem, kwasów tBuszczowych nasyconych oraz kwasów tBuszczowych typu trans nale\y uwzgldni w znakowaniu [rodków spo\ywczych. MSZ

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
bromatologia6
bromatologia2
bromatologia3
Bromatologia 10OS Sport
potassium bromate eros rp197
bromatologia8
bromatologia 2 11s 4!1
bromatologia5
Bromatologia 1
bromatologia4
bromatologia7
Bromatologia
Bromatologia7 OS

więcej podobnych podstron