Problematyka narodowowyzwoleñcza w opowiadaniach S. ¯eromskiego. Stefan ¯eromski jest autorem kilku opowiadañ, których tematyka wi¹¿e siê z problemem walki narodowowyzwoleñczej. Do wszystkich tych utworów wprowadzi³ treœci natury spo³eczno-klasowej, które rzuca³y ostre œwiat³o na polityczne okolicznoœci walki, na g³êbokie ró¿nice dziel¹ce klasy, od³amy czy grupy polskiego spo³eczeñstwa. ** Powstanie styczniowe by³o dla ¯eromskiego klamr¹ ³¹cz¹c¹ sprawy narodowe ze spo³ecznymi, walkê narodowowyzwoleñcz¹ z d¹¿eniem do demaskowania krzywdy spo³ecznej i wyra¿ania protestu spo³ecznego. Œwiadczy o tym m.in. opowiadanie Rozdziobi¹ nas kruki, wrony... Autor opisuje w nim œmieræ powstañca z roku 1863, który schwytany przez u³anów carskich w czasie transportu broni, ginie przebity lancami. Przyby³y z pobliskiej wioski ch³op p³oszy wrony, które zaczê³y "preparowaæ" zw³oki i sam obdziera cia³o zabitego z lichego odzienia, a konia – ze skóry. W koñcu wrzuca zw³oki do pobliskiego do³u, nie zapominaj¹c uprzednio podziêkowaæ Bogu za to, ¿e obdarowa³ go tyloma po¿ytecznymi przedmiotami. ** Autor poruszy³ w tym opowiadaniu wa¿ny problem. Spraw¹ najwa¿niejsz¹ by³a nie sama klêska powstañców, nosicieli idei wolnoœci narodowej i spo³ecznej. Najboleœniejsza by³a dla niego niegotowoœæ, niedojrza³oœæ duchowa, nieœwiadomoœæ polityczna znacznych od³amów spo³eczeñstwa polskiego, do których idee powstañców po prostu nie przemówi³y. Oskar¿a tych, którzy klêskê powstania przyjêli z ulg¹ b¹dŸ obojêtnoœci¹, gotowi do wspó³pracy z zaborc¹. ** ¯eromski oskar¿a konserwatystów nie tylko o obojêtnoœæ wobec sprawy narodowej. Zarzuca im równie¿ brak zainteresowania warstw¹ ch³opsk¹, która poprzez swe nieuœwiadomienie nie tylko nie popar³a powstañców, ale równie¿ nie rozumia³a sensu walki o niepodleg³oœæ pañstwa. Ch³opi nie widzieli potrzeby walki o wyzwolenie kraju, w którym przez ca³e wieki byli wykorzystywani i upokarzani. Przyk³adem mo¿e byæ ch³op, który po obrabowaniu trupa powstañca "... bez wiedzy i woli, zemœciwszy siê za tylowieczne niewolnictwo, za szerzenie ciemnoty, za wyzysk, za hañbê i za cierpienie ludu, szed³ ku domowi z odkryt¹ g³ow¹ i z modlitw¹ na ustach...". S³owa te wskazuj¹ w³aœciwego adresata oskar¿enia: to nie ch³opi s¹ winni, lecz ci którzy ponosz¹ odpowiedzialnoœæ za nêdzê i ciemnotê ludu; ich te¿ wini autor za upadek powstania. ** Motyw powstania wraca w Echach leœnych. Powstanie jawi siê tutaj jako wspomnienie sprzed kilku lat. Zebrani przy leœnym ognisku w Górach Œwiêtokrzyskich ludzie ró¿nych stanów rozmawiaj¹ o minionych czasach. Przypominaj¹ sobie postaæ bohaterskiego kapitana Rymwida, który le¿y pochowany w pobliskiej mogile. Z relacji genera³a Roz³uckiego s³uchacze dowiaduj¹ siê, ¿e by³ to bratanek genera³a, Jan, który rzuci³ s³u¿bê w armii carskiej, by wzi¹æ udzia³ w powstaniu. Zosta³ nastêpnie ujêty i skazany na œmieræ przez stryja. Uczestnicy rozmowy przypominaj¹ sobie w³asne zwi¹zki z wydarzeniami lat 1863/64 i rodzi siê wspólne uczucie pogardy dla genera³a. ** O niechêci ch³opów do udzia³u w walkach narodowowyzwoleñczych pisze ¯eromski w utworze O ¿o³nierzu tu³aczu. Ciasno pojêty interes klasowy szlachty spowodowa³, ¿e sprawy ogólnonarodowe i spo³eczne schodzi³y na dalszy plan. Trud walcz¹cego w Szwajcarii P³uta zosta³ zestawiony z paso¿ytniczym trybem ¿ycia Opackiego. Szlachta rozpowiadaj¹c o równoœci w istocie ba³a siê nawet opowieœci o niej. ** W swych opowiadaniach ¯eromski solidaryzuje siê z powstañcami, a równoczeœnie ostro atakuje wszelkiego typu "grabarzy" idei powstañczej. Obok patriotycznego uniesienia, ideowej wznios³oœci, w utworach tych nie brak oskar¿enia obozu arystokratów i konserwatystów, których wini za klêskê powstania. ** Kwestiê walki o wolnoœæ narodu ³¹czy ¯eromski z problemem uœwiadomienia patriotycznego ch³opów, uznania ich za wspó³obywateli. Jest œwiadomy, ¿e odzyskanie niepodleg³oœci ojczyzny nie jest mo¿liwe bez jednoœci ca³ego spo³eczeñstwa, dlatego tak usilnie ¿¹da rozwi¹zania kwestii ch³opskiej. Patriotyzm pisarza przejawia siê w gloryfikacji sprawy narodowej. Bohaterowie ¯eromskiego, np. Szymon Winrych, czêsto przypominaj¹ samotnego, romantycznego bohatera, poœwiêcaj¹cego ¿ycie za sprawê narodow¹.