1484824286

typami ustrojów są /resztą bardzo bliskie — pierwszy typ prawic zawsze przygotowuje drugi, drugi często warunkuje pierwszy; tak bliskie, że można mówić o symbiozie. Symbioza ta tłumaczy katastroficzny charakter diagnoz humanistów, którzy, słusznie me widząc perspektyw przed wyzwoloną jednostką, oddają przyszłość w pacht totalitaryzmowi.

Czy we współczesnym święcie widać możliwość innych rozwiązań? Tak. Na razie w postaci pojedynczych, oderwanych wniosków. Jeśli dotychczas mówiono wyłącznic o kryzysie, u dziś niekiedy mówimy o przyszłości, to właśnie dlatego, że takie wnioski można już. wysnuć. Ale te wnioski, nałożone na społeczeństwo żyjące resztkami totalitaryzmu, wciąż jeszcze ..nic chcą być zrozumiałe”.

Przyszła walka będzie cicha i prawdopodobnie bezkrwawa. A przegra w niej Instytucja, ponieważ jest głośna. Instytucja istnieje tylko wtedy, kiedy jest widziana; po to. żeby być widziana, musi wciąż na nowo zaświadczać o własnym istnieniu. Jest głośna, stworzona do walki z głośnym przeciwnikiem, tej groźnej dla siebie ciszy nic zrozumie. I może się zdarzyć, że działania, które w efekcie uczynią ją zbędną, będzie opłacała i honorowała tak samo. jak honoruje dzisiaj swych panegirystów. W lej walce jeszcze padają strzały, ale nie strzały są tym. co w Instytucję razi najboleśniej.

Jest jakiś nowy, wspólny styl działania, charakterystyczny dla wielu dziedzin życia, który pozwala wnioskować o specyfice przyszłej walki. Ten nowy styl działania coraz bardziej dzisiaj staje się widoczny. Dla krytyka kultury śledzenie poszczególnych jego pfzcjawów jest sprawą pasjonującą.

Na przykład: dotychczas sądzono, że do walki można porwać tylko głodnych, dziś okazuje się. że można porwać także sytych. Dawniejsi „wydziedziczeni i wyklęci” walczyli zbrojnie o to, co im się słusznie należało Ta walka jeszcze się nie skończyła, ale w wielu miejscach świa-56 ta można już postępować inaczej — łagodniej Można dyk-

iowac wysoce cywilizowanym państwom swoje warunki, rezygnując jedynie z tego. co się każdemu obywatelowi należy — np. poprzez odmowę nadmiernej, nad miarę potrzeb wydętej konsumpcji, np. poprzez odmowę spożycia pewnych tylko, szczególnie intratnych dla gospodarki towarów. Można by dyktować, gdyby ruch stal się powszechny; żaden bowiem znany nam ustrój społeczny na dłuższą metę takiego bojkotu mc wytrzyma. Taki bojkot jest d/iś możliwy, mc przecież nic stoi na przeszkodzie, żeby rzeczy ponownie stały się nagie, sprowadzone do swych naturalnych funkcji. Lecz właśnie tutaj koło się zamyka: rzeczy nagie uniemożliwiłyby postawę konsumpcyjną; po to jednak, żeby rzeczy stały się nagie, potrzebny jest chłodniejszy, niejako warunkowy stosunek do konsumowania.

Instytucja, skupiająca w ręku mechanizmy ekonomiczne. jest jeszcze bezpieczna. Ale tamto myślenie zrobiło w niej pewien istotny, choć niewielki wyłom. Dzięki memu została poddana w wątpliwość podstawowa zasada. na jakiej nasz świat jest zbudowany - nienaruszalna dotychczas zasada spożywania. Oznacza to coś więcej iii/ ewentualną możliwość bojkotów konsumpcji, w zamian za które można by wymóc ustępstwa. Wszystkie dotychczasowe organizmy społeczne były oparte na zasadzie spo-zywania, więc były organizacjami jednostek, ponieważ konsumpcja jest procesem zawsze indywidualnym, nawet gdy się odbywa zbiorowo. Naruszenie zasady spożywania oznaczać musi naruszenie zasady własnego Ja.

Przyszłość zmierza ku społeczeństwu nictotalitarncmu i mchumamslyczncmu — ku pełnej realizacji zasady dwustronnego kontaktu. Jeśli mo/na sobie pozwolić na prostą dedukcję, to przyszły świat („ludzki świat” jak zwykło się dzisiaj mówić) zorganizuje się wokół powszechnej opinii opinii, która, będąc wypadkową wszystkich aktualnie wyrażanych poszczególnych sądów, stanie się osią wszystkich poszczególnych sądów. Zorganizuje się wokół Całości, w której powstaniu wszyscy będą mieli udział, 57