3806651358

Marian Wójciak

ALOJZY REICHAN

(1807—1860)

Historia sztuki nierzadko notuje nazwiska artystów, którzy swe uzdolnienia i zawód przekazywali z pokolenia na pokolenie. W Polsce spotykamy się z rodziną malarzy Reichanów, którzy działali tutaj na przestrzeni dwóch wieków. Najdawniejszą wzmiankę o pierwszym z nich mamy już w roku 1761.

Pochodzenie tej rodziny jest dość zagadkowe i jak dotąd, na podstawie bałamutnych na ogół informacji, nie dało się wyraźnie określić. O pierwszym znanym nam Reichanie, Macieju, posiadamy tylko bardzo skromne i niezgodne wzmianki. Podobno był malarzem i architektem, a przyjechał do Polski z Saksonii za czasów Augusta III. Wiadomości tej, zamieszczonej zdaje się po raz pierwszy w Słowniku malarzów Rastawieckiego¹, przeczył kategorycznie wnuk artysty, który uważał, że nazwisko to nie jest niemieckie, że co więcej, przebywając długie lata w Niemczech, nigdy się z tym nazwiskiem nie spotkał ².

Jan Gwalbert Pawlikowski (1792— 1852) w swym Katalogu malarzy pisze: „Rei-chan Jakób (!) przybył za czasów Augusta III z Holandii do Warszawy, gdzie się zatrudniał malarstwem i wiele do kościołów miał robić: także w Zamościu czas jakiś przesiadywał” ^{3 4}.

Mielibyśmy więc drugą alternatywę odnośnie pochodzenia Reichanów, a Holandia miałaby być tym krajem, z którego należałoby ten ród wywodzić.

Zasługuje ponadto na uwagę informacja podana w r. 1843 przez malarza lwowskiego, Szczęsnego Morawskiego: „Alojzy, syn malarza Reichana z Włoch ród wiodącego... kilkanaście lat w Rzymie bawił...” ⁴ Co prawda tak długo Reichan we Włoszech nie przebywał.

Faktem jest, że polonizacja Reichanów nastąpiła niesłychanie szybko. Dowodem może być okoliczność, że Maciej Reichan, osiadłszy w Sandomierzu, osiągnął tam godność trybuna (tribunus plebeius). Dowiadujemy się o tym z Pamiętników polskich zebranych przez Ksawerego Ponikowskiego, który pisze: ,,Ostatnim z nich (tj. trybunem) był przy upadku Rzeczypospolitej w r. 1794 niejaki Rejtan (!\ malarz obrazów kościelnych i niezły artysta” ^{5 6}.

O artystycznej działalności Macieja mamy kilka wzmianek u X. Jakóba Piaseckiego⁰, J. M. Chądzyńskiego⁷ i Gackiego⁸, który wspomina o malaturach wykonanych przez Macieja w kaplicy Oleśnickich w kościele św. Krzyża na Łysej Górze, wreszcie u Rastawieckiego⁹, który pisze o pracach Reichana w farze sandomierskiej i o portrecie architekta Karsznickiego.

Bardziej zgodne, zarówno u Pawlikowskiego, jak i Rastawieckiego, są dane o synu Macieja, Józefie. Miał się on urodzić w Zamościu w r. 1762 (wedle Pawlikowskiego 1753), uczył się początkowo u ojca,.na-

⁴    Morawski S., Malarze i rytownicy lwowscy w r. 1849, ..Tygodnik Ilustrowany”, Warszawa 1913, półr. II, s. 924.

⁵    Ponikowski K., Pamiętniki polskie, t. II, Przemyśl 1884, s. 60.

⁶    Piasecki J., Opisanie klasztorów i kościołów ks. Franciszkanów prowincyi polskiej, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, t. IV, Warszawa 1843, s. 437.

⁷    Chądzyński J. M., Historyczno-statystycz-ne opisy miast starożytnych w ziemi sandomierskiej leżących, Warszawa 1855, s. 196.

⁸    Ks. Gacki J., Benedyktyński klasztor S. Krzyża na Łysej Górze, Warszawa 1873, s. 63.

⁰ Rastawiecki E., op. cit., t. II.

universitAts-

-iEK

http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/rszsl959/0186 © Universitatsbibliothek Heidelberg

1

   R a s t a w i e c k i E., Słownik malarzów polskich, t. II, Warszawa 1851.

2

   Stanisław Reichan, wnuk Alojzego, artysta ce

3

ramik, mieszkający w Londynie, posiada dokumenty

4

odnoszące się do przeszłości rodziny.

5

^! Pawlikowski J. G., Katalog malarzy pol

6

skich, rękopis. Przed wojną znajdował się w biblio

7

tece im. J. G. Pawlikowskiego we Lwowie.