3818438177

Włodzimierz Propp „Morfologia ba i ki"

1. Wstęp Bronisława Gołębiowskiego (IX 1975 r.)

Kształt ludzkiego życia, choć oparty na fundamencie wartości trwałych, zmienny w czasie i przestrzeni, stanowi odwieczny przedmiot dociekań naukowych, kreacji artystycznych, osnowę wierzeń, mitów, wizji, jest istotę kultury. Dzięki jej ogromnym możliwościom realizacji przekazu, utrwalania i wzbogacania wartości (-> dorobek pokoleń przeszłych i doświadczenia współczesnych) kształt ludzkiego życia kondensuje się w określonych epokach rozwoju społeczeństw w niesłychanie sugestywne, o ogromnej sole oddziaływania na emocje, wyobraźnię, postawy ludzkie, skrótowe opowieści o istocie ludzkiego losu, przezwyciężanego nadludzkim wysiłkiem, bohaterstwem, szlachetnością, ofiarnością (-> one decydują o zwycięstwie nad złem, siłą niszczycielską w stosunku do życia i ludzkich wartości. Takie mniej więcej jest kulturowe tło narodzin bajki. Bajka stała się projekcją ludzkiego losu, jako jego mityczne i magiczne uogólnienie, a zarazem zaklęcie na rzecz zwycięstwa -poprzez trud i walkę - bohatera sprawiedliwego nad złowieszczym.

Włodzimierz Propp (leningradzki etnolog w 1928 wydał „Morfologię bajki") skoncentrował się na dokładnej strukturalno-typologicznej analizie bajki. Dzięki temu zaproponował pionierskie tezy i metody badawcze w humanistyce. Stał się pionierem strukturalizmu jako płodnej poznawczo metody analizy, szczególnie różnych pośrednich i uogólnionych utworów auto interpretacyjnych kondycji ludzkiej w ogóle: metoda ta była sprzeczna w wielu kwestiach z materializmem historycznym i dialektycznym.

„Morfologia bajki" powstała jako krytyczna rozprawa na rozpowszechnioną w latach dwudziestych w badaniach nad bajka dowolność klasyfikacji fabuł i dokonywany w jej ramach opis treści. Autor twierdził, że „dopóki nie istnieje poprawne opracowanie morfologiczne, dopóty nie może być właściwego opracowania historycznego". Dalej pisze: „Jeśli nie potrafimy podzielić bajki na jej części składowe, to nie będziemy mogli dokonać prawidłowego porównania [...] Jeśli nie umiemy porównać dwu bajek, to jak można badać związki bajki z religią, jak ja porównać z mitem? [...] czy wreszcie jak wytłumaczyć podobieństwa bajek na całej kuli ziemskiej".

Przekonanie o doniosłości tej problematyki kazało mu skoncentrować się na stu bajkach magicznych, wyodrębnić ich części składowe i następnie porównać ich stosunek względem siebie i względem całości. Propp stwierdził, że „jakkolwiek różnorodni są bohaterowie bajki, to często czynią to samo" (ważne jest, co robią bohaterowie, kto i jak czyni to problem badań podrzędnych). W bajkach magicznych „funkcje nie mogą rozkładać na wzajemnie wykluczające się ciągi" co oznacza że pod względem konstrukcji wszystkie bajki magiczne należą do jednego typu (Propp w swych badaniach wyodrębnił 31 funkcji osób działających działających 7 podstawowych ról, które one pełnią).

W ten sposób Propp opracował 2 modele strukturalne :

1.    następstwo zdarzeń w czasie (szczegółowo)

2.    protagoniści (pobieżnie)

Stąd też bajka magiczna u Proppa ma dwa odmienne określenia:

OPOWIADANIA ZBUDOWANE NA PODSTAWIE PRAWIDŁOWEJ KOLEJNOŚCI PRZYTOCZONYCH FUNKCJI W RÓŻNYCH ODMIANACH oraz

BAJKI PODPORZĄDKOWANE SCHEMATOWI SIEDMIOPOSTACIOWEMU.

Zakres działania - tj. dystrybucji funkcji pomiędzy role - uzależnia drugi model od pierwszego.

Model strukturalny postaci działających, opracowany przez Greimasa na podstawie zestawienia schematów W.Proppa i E. Souriau wygląda następująco:

nadawca - obiekt odbiorca

1

pomocnik - subiekt <- przeciwnik

KULTURA TO ŚWIAT WARTOŚCI. KTÓRY AKTYWNOŚCI I RODZI NOWE WARTOŚĆ

nadawca - osoba wysyłająca bohatera i zarazem ojca królewny pomocnik - magiczny pomocnik i donator odbiorca - to bohater a zarazem subiekt obiekt - królewna

pomocnik i przeciwnik to drugorzędne postacie działające, związane z okolicznościami. Opozycji nadawca-odbiorca odpowiada modalność znać, pomocnikowi-przeciwnikowi modalność móc a subiektowi-obiektowi modalność chcieć Dążenie bohatera do osiągnięcia obiektu realizuje się na poziomie funkcji w kategorii poszukiwań (quest)

.T

1