5020057986

3. Działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych

•    1775 - z inicjatywy Ignacego Potockiego powołane zostało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. W jego skład weszli nauczyciele - praktycy, ludzie nie tylko światli i uczeni, ale również obeznani ze szkołą i programami. Na pierwszych członków powołano eks- jezuitów: Jana Albertrandiego, Jana Jakukiewicza, Józefa Koblańskiego, Grzegorza Kniaziewicza; pijarów: Kazimierza Narbutta,

Antoniego Popławskiego; duchownego świeckiego: Szczepana Hołłowczyca oraz dyrektora korpusu kadetów Chrystiana Pfleiderera. Sekretarzem został eks - jezuita Grzegorz Piramowicz. W czasie całej kadencji Towarzystwa pracowało wielu wybitnych członków: Hugon Kołłątaj, Onufry Kopczyński, Andrzej Gawroński, Józef Wybicki, Franciszek Zabłocki itp.

•    Działalność Towarzystwa zmierzała zasadniczo w czterech kierunkach: stworzenia programów szkolnych, opracowania podręczników, nadzoru i kontroli szkolnictwa oraz prac ustawodawczych. Nowy program w nauczaniu cechowała równowaga w nauczanie, polegająca na tym, że przyznając poważne miej sce przedmiotom matematyczno - przyrodniczym, zachował on jednocześnie gramatyczno - retoryczny kierunek kształcenia. Wprowadzono nauki przyrodnicze takie jak: botanika, zoologia, mineralogia, nauki rolnicze, fizyka, mechanika, hydraulika, chemia, początki medycyny i higieny. Nauka wymowy miała zawierać nową treść, sprzyjającą wychowaniu obywatelskiemu i narodowemu. Łacina zeszła do roli drugorzędnej. Nauka języka ojczystego miała rozmiłować młodzież w kulturze narodowej, rozbudzać uczucia patriotyczne. Zadaniom wychowania obywatelskiego miała służyć nauka historii Polski, prawa, świecka nauka moralna, niezależna od nauki chrześcijańskiej, wyeliminowanej z programu klas wyższych.

•    Prace nad podręcznikami - pracę nad podręcznikami rozwiązywano na drodze tzw. komisu łub konkursu, wciągając do niej uczonych polskich i zagranicznych. Dzięki nawiązaniu kontaktów naukowych z zagranicą prace Towarzystwa zyskały na powadze i znaczeniu w kręgach społeczeństwa polskiego, zainteresowały pedagogów i uczonych obcych, a w rezultacie przyniosły szereg konspektów i kilka podręczników. Wydano w ciągu całej działalności 27 podręczników (5 opracowanych przez uczonych cudzoziemców). Sejm z roku 1776 przyniósł Komisji zwycięstwo, bowiem uchwalił wniosek upoważniający A. Zamoyskiego do podjęcia pracy nas nowym kodeksem praw W tej atmosferze zrodziła się inicjatywa opracowania podręcznika dla szkół parafialnych. Była ona dowodem zainteresowania KEN oświatą ludu. Pracę nad elementarzem ukończono jednak dopiero w 1785. Większość podręczników objęła przede wszystkim dziedzinę humanistyki. Ukazały się: Wypisy łacińskie dla klas I- II; Historia powszechna na klasę 111, Gramatyka dla szkól narodowych, Moralna nauka; Wymowa i poezja. Nie można pominąć podręczników do nowej dziedziny nauki, tj. do historii naturalnej (Botanika dla szkól narodowych, Zoologia, czyli zwierzętopismo). Okres prac wydawniczych Towarzystwa obejmuje 15 lat (1777 -1792). Najżywszy ruch zaznacza się w latach 1778 -1787. Niestety, cykl przygotowania podręczników, druku oraz kolportażu w agendach Towarzystwa trwał bardzo długo, napotykał trudności nie tylko merytoryczne, ale także w drukarniach i transporcie, tak że pierwsze podręczniki dotarły do szkół dopiero ok. 1780. W 1783 przejęła wydawnictwo podręczników Szkoła Główna w Krakowie, organizując ich kolportaż własnymi siłami. Nie ukazały się książki do geografii, chemii, historii kunsztów, higieny, ogrodnictwa i rolnictwa, mineralogii, do języków nowożytnych, a nawet do nauki chrześcijańskiej. Najcenniejszą zdobyczą dydaktyczną były Przypisy dla nauczycieli, pełniące funkcję przewodników metodycznych. Podawały środki