Źródła prawa
Przywrócenie samorządu terytorialnego wymagało uregulowania prawnego ustroju terenowej administracji rządowej. Do najważniejszych aktów prawnych zaliczamy:
- ustawa o samorządzie gminnym
- ustawę z 1998r o samorządzie powiatowym
- ustawę o samorządzie województwa
- ordynację wyborczą do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw
- ustawę z 2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego
- ustawę z 1998 o finansach publicznych
26 kwietnia 1993 Polska ratyfikowała Europejska Kartę Samorządu Terytorialnego.
Samorząd terytorialny to wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego wykonywania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych nań zadań.
Związek samorządowy posiada względną niezależność od organów administracji rządowej, ma możliwość samodzielnego kształtowania własne organizacji, wyboru organów, uprawnień do stanowienia prawa miejscowego.
Trzy cechy samorządu - terytorium, mieszkańcy tworzący korporacje, władztwo polegające na tworzeniu prawa i wykonywaniu administracji.
Gmina stanowi wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium; mieszkańcy tworzą wspólnotę samorządową z mocy prawa. W miastach zamiast wójta działa burmistrz, a w miastach powyżej 100.000 mieszkańców prezydent. Gmina posiada osobowość prawną. Wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność. Samodzielność gminy podlega ochronie sadowej.
Powiat stanowi lokalna wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Także posiada osobowość prawna, wykonuje zadania określone ustawami.
Województwo stanowi regionalną wspólnotę samorządową. Wykonuje zdania niezastrzeżone ustawami na rzecz organów administracji rządowej Samodzielność samorządu obejmuje:
- samodzielność kształtowania ustroju wewnętrznego
- samodzielność finansową.
- Samodzielność podatkowa
- Samodzielność majątkową (jednostki posiadają osobowość prawną, w związku z tym przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe.)
- Samodzielność publicznoprawna, oznaczająca samodzielne wykonywania zadań publicznych
Spory między organami jednostek samorządu terytorialnego, a organami administracji rządowej rozstrzyga sąd administracyjny.