1098872308

przystosował koncepcję Chrystiana Norberga-Schultza do badań krajobrazu,¹⁸ który według niego „konkretyzuje genius loci".

Określenie genius loci, zastosowane przez Chrystiana Norberga-Schultza w odniesieniu do architektury, rozszerzone także na sprawy kształtowania krajobrazu, stanowi bardzo ważny klucz w pracy projektowej,¹⁹ jest bowiem umownym znakiem wartości, danej nam - często, choć nie zawsze - a priori, bo przywiązanej do miejsca objętego działaniem projektanta. Tę wartość zawartą w znaku projektant może wyeksponować z korzyścią dla potrzeb wychowawczych, edukacyjnych, identyfikacyjnych, czy też interpretacyjnych, o których była mowa. Ale może też ją zaprzepaścić. Genius loci jest także kluczem otwierającym płaszczyzny interpretacyjne, analityczne i funkcjonalne.

Edward Bartman²⁰ przywołując teorię „ducha miejsca”, wskazuje na istotę współudziału człowieka z siłami przyrody w kształtowaniu krajobrazu. Pisze on, że „wielkie kultury, które przeminęły i te, które trwają, rozwinęły się i rozwijają dzięki umiejętnej uprawie krajobrazu. Odwieczny kult słońca, wody, urodzajności ziemi, kult roślin i zwierząt zapewniały człowiekowi nie tylko byt ale też rozwijały kulturę materialną i duchową oraz potęgę państwa. Najtrwalsze idee religijne, filozoficzne, polityczne i ekonomiczne są te, które znajdują swoje potwierdzenie w przyrodzie. Jest to podstawowa idea genius loci." Z jednej strony genius loci jest, czy też może być znakiem wartości ściśle określonego miejsca, tego i tylko tego, z drugiej jednak będąc odbiciem wielkich idei włącza to miejsce w system wartości uniwersalnych. A to stanowi jeden z podstawowych warunków, do tego żeby kultura lokalna (religijna, narodowa) mogła być wartością powszechną i odwrotnie, żeby w kulturze powszechnej uczestniczył człowiek bez względu na miejsce, w którym przyszło mu żyć.

Jako pewne rozwinięcie teorii „ducha miejsca", tak jak ujmuje ją Edward Bartman, można przyjąć, wprowadzony przez Aleksandra Wallisa termin „sakralnych wartości". „W przestrzeni wielkiego centrum - stwierdza on²¹ -powinny funkcjonować sakralne wartości i sakralne obszary (...) pragnę podkreślić, że chodzi mi nie tyle o świątynie, co o wartości sakralne w kategoriach świeckich. (...) nie powinny się [wartości sakralne w kategoriach świeckich] składać wyłącznie z obiektów wzniesionych przed wiekami. Kolejne pokolenia mają potrzebę oddawania czci ludziom i sprawom przynależnym do ich osobistej, współczesnej historii."

Aleksander Wallis, nie używa określenia genius loci, ale nie ulega wątpliwości, że duch miejsca jest czynnikiem bardzo ważnym w pojęciu sakralizacji. Drugim takim czynnikiem jest czas, najogólniej mówiąc historyczny i związany z nim genius seaculi (duch czasu, duch wieków), ale historyczny nie oznacza '⁸ Królikowski J. T., 1999, Zastosowanie koncepcji Chrystiana Norberga-Schultza w badaniach nad architekturą krajobrazu, praca doktorska, SGGW w Warszawie, Archiwum Katedry Architektury Krajobrazu.

¹⁹    O znaczeniu „ducha miejsca" mówi wielu autorów artykułów, referatów i rozpraw opublikowanych w dwutomowym wydaniu Art and landscape Ateny 2001 r.

²⁰    Bartman E., 1990, The Management ot Open Landscape: Methodological Remarks [w:] Environment in Social Policy of the State, Otok S. [red.], University of Warsaw, Warsaw.

²¹    Wallis A., 1979, Informacja i gwar, PIW, Warszawa, str. 189-190.