1553597444

3

Rozdział I. Rys historyczny

ciągu miała status samodzielnej dyscypliny, ponadto była jedną z siedmiu „sztuk wyzwolonych” będących podstawą średniowiecznego wykształcenia. Nazywana wtedy dialektyką, była częścią podstawowej grupy „sztuk” zwanej trivium.

Spośród wielu osiągnięć logiki średniowiecznej szczególnie warte wspomnienia jest połączenie systemów logiki arystotelesowskiej i stoickiej, interpretacja sylogizmu kategorycznego jako implikacji, której poprzednikiem są przesłanki sylogizmu, a następnikiem jego wniosek oraz sformułowanie pewnego prawa logiki, zwanego od nazwiska jego twórcy, prawem Duma Szkota. Jego zapis symboliczny wygląda następująco:

~p^(p^ q)

Fundamentalne znaczenie tego prawa polega na tym, iż pokazuje ono, że z fałszu można wyprowadzić dowolne zdanie. Zob. T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania, s. 146-147.

II. Spór o uniwersalia

Jednym z najdonioślejszych zagadnień poruszanych przez filozofów wieków średnich był problem tzw. uniwersaliów. Uniwersaliami (lub powszechnikami) nazywamy tzw. przedmioty ogólne, takie jak np. „człowiek” rozumiany jako cały gatunek ludzki, a nie konkretna osoba, albo „krzesło” rozumiane jako pewien typ mebla, a nie konkretny przedmiot. Problem uniwersaliów nie jest zagadnieniem wyłącznie logicznym, ma doniosłe znaczenie dla całej filozofii teoretycznej.

Pomocne w zrozumieniu, czym są przedmioty ogólne może być rozważenie następujących dwóch zdań: „Każdy koń jest trawożerny” oraz „koń jest w Europie pospolity”. Zdanie pierwsze odnosi się do wszystkich poszczególnych koni i przypisuje im cechę trawożerności. Zdanie drugie natomiast, nie może odnosić się do żadnego poszczególnego konia, ponieważ pospolitość można orzec o całym gatunku, a nie o jednostkowym koniu. Przedmiotem ogólnym jest właśnie gatunek konia. Zob. K. Ajdukiewicz, Zagadnienia, s. 111.

Już od starożytności, a dokładnie od czasów Platona toczy się spór o to, czy uniwersaliom można przypisywać rzeczywiste istnienie, takie, jakie przypisujemy przedmiotom jednostkowym czy też nie. Po upadku Starożytności, spór ten stał się jednym z najważniejszych problemów poruszanych w filozofii średniowiecznej, na gruncie której ostatecznie wykształciły się cztery główne stanowiska wobec powszechników:

1) skrajny realizm pojęciowy - jest to pogląd przyznający uniwersaliom istnienie rzeczywiste i samoistne. Zwolennikiem takiego poglądu był Platon, który uważał, że przedmioty ogólne są ideami, stanowiącymi „wzór” dla bytów jednostkowych. Nie tylko istnieją od tych bytów niezależnie, ale też to one, a nie przedmioty jednostkowe, stanowią „prawdziwą” rzeczywistość;

Golba, Piękoś, Turkowski, Logika dla prawników, Repetytoria C.H. Beck