1841899743

14 JACEK MAZIARSKI

Systematyzacja niektórych opinii na temat reportażu, którą usiłowaliśmy przeprowadzić na poprzednich stronicach wydaje się nieodzownym etapem poprzedzającym każdą próbę nowego ustalenia cech tego gatunku. Zbyt często w toczonych na łamach prasy dyskusjach mieliśmy do czynienia z wyważaniem dawno otwartych drzwi, zbyt rzadko dyskutowano na temat dotychczas sformułowanych i wyraźnie określonych stanowisk. Wolno chyba żywić obawy, że dalsze utrzymywanie się tego stanu rzeczy

może poważnie utrudnić realny postęp w badaniach nad reportażem.

*

♦ *

Z powyższego przeglądu opinii o reportażu celowo wyłączony został problem funkcji gatunku jako kryterium jego specyfiki. W dostępnej mi literaturze zagadnienie funkcji reportażu nie doczekało się nigdzie szerszego rozwinięcia, choć rozsypane tu i ówdzie wzmianki pozwalają przypuszczać, iż autorzy zajmujący się teorią gatunków dziennikarskich dostrzegają metodologiczne znaczenie tego zagadnienia.

Perspektywy badania funkcji reportażu wydają się szczególnie zachęcające, gdy zważyć, iż właśnie to kryterium posiada kluczowe znaczenie dla wszelkich podziałów gatunkowych. W ujęciu teoretyczno-literackim problem ten nie budzi chyba wątpliwości:

„Dzieło literackie — ze względu na założoną w pewnym kierunku skuteczność — musi mieć zatem celową konstrukcję swych treści, jej układów itd. Podobnie jak funkcja impresywna dzieła zakłada pewną jego strukturę, tak i odmiana funkcyjna zakłada odmianę tej struktury (...). Funkcja impresywna i jej odmiany — wraz z koniecznymi, a zgodnymi z naturą tworzywa językowego środkami, stojącymi na jej usługach — decyduje o strukturze gatunku. Stąd w konsekwencji funkcja i jej środki działania zdają się być najwłaściwszym kryterium dla systematyki rodzajów’*⁸⁸).

Powyższa uwaga Stefanii Skwarczyńskiej, odnosząca się w zasadzie do dzieł literackich sensu stricto, posiada niewątpliwie walor ważności także w stosunku do reportażu i to w dwu równocześnie aspektach:

—    Po pierwsze: badanie funkcji reportażu pozwoli wyznaczyć mu samodzielną pozycję wśród gatunków dziennikarskich i literackich.

—    Po drugie: ustalenie modyfikacji funkcji gatunku ułatwi przeprowadzenie podziału typowych odmian reportażu wewnątrz granic gatunkowych.

Wydaje się, że właśnie funkcja reportażu — w pierwszym ujęciu — odróżnia ten gatunek dostatecznie ostro od pozostałych form występujących w gazecie. Innymi słowy — trzeba umieć odpowiedzieć sobie na pytanie: „po co publikuje się reportaże?”.

Czechosłowacki teoretyk, Maria Sedlakova zastanawiając się nad zagadnieniem specyfiki reportażu, stwierdza:

.. jego celem jest informowanie czytelnika o tym albo innym konkretnym wypadku, o tym czy innym zdarzeniu, o jakiejś dziedzinie ludzkiej działalności, o rezultatach badań naukowych, o tym czy innym kraju itd.’*⁸⁷).

^3<) Stefania Skwarczyńska: Wstęp do nauki o literaturze, t. I. Warszawa 1954, str. 62—63.

⁸⁷) Maria Sedlakova: Koreferat: „Humanistyczne idee i ludzie we współczesnym reportażu”. W tomie: M’eżdunarodnaja vstreća oćerkistov. Bucuresti 1958. Sojuz Żumalistov RNR, str. 34.