2277150997

26 Andrzej Szwarc

Wstęp

Zespołowe gry sportowe ze względu na swoją złożoność stanowią niezwykle trudny przedmiot dla badań, mających na celu wykrycie ich mechanizmów wewnętrznych. Dodatkową trudność stanowi to, iż te badania muszą być prowadzone w warunkach naturalnych oraz obejmować najlepsze zespoły. Dzięki interdyscyplinarnemu podejściu, łączącemu teorię sprawnego działania z teorią gier sportowych, pozwalającemu rozpatrywać działania gracza w ujęciu systemowym z uwzględnieniem kryterium sprawności, uzyskujemy jednak coraz więcej interesującego materiału, pozwalającego na pewne uogólnienia. Opracowy wane są wzorce wszechstronnie charakteryzujące zależności między działaniami występującymi w grze. Wskutek tego możliwe staje się także rozwiązywanie praktycznych zagadnień treningu.

Skoro mówimy o prakseologii gier sportowych, to trzeba podkreślić, że zajmuje się ona badaniem składników gier, przedstawianych jako układ zbiorów: kryteriów sprawności działania,¹ zachowań i działań graczy, zmiennych sytuacyjnych współzawodnictwa, realizowanych celów i sposobów wykonywania przez zawodników zadań, a także dyspozycji osobniczych do gry, wzajemnych ich relacji (stosunków między nimi). Dzięki takiemu podejściu możliwe staje się przedstawienie szczegółowych, ilościowo-jakościowych, charakterystyk elementów gry - teoretycznych modeli (1).

Ryszard Panfil podkreśla, że modele te pozwalają na:

-    racjonalizowanie działań w grze poprzez odnoszenie ich do zobiektywizowanych poznawczo modeli;

-    zwiększenie ich skuteczności przez odwzorowywanie działań uznanych za skuteczne;

-    ekonomizację działań zawodników przez ograniczenie wykonywania nieskutecznych i eliminowanie w ten sposób kosztownej metody „prób i błędów” (1, s. 151).

Modelowanie uwzględniające założenia teorii sprawnego działania wymaga wielokrotnego, rzetelnego i obiektywnego obserwowania zachowań graczy w warunkach rzeczywistych według formuły „równy z równym”. Należy przy tym brać pod uwagę zmienność sytuacji w grze (faza i cel gry, miejsce, sposób, czas i warunki działania). Przyjęcie tych zasad oraz wskazanie ważności poszczególnych działań w konkretnych sytuacjach pozwala na wyróżnienie wzorów sytuacji, czyli tzw. modeli odwzorowujących. Te ostatnie, z kolei, służą do tworzenia modeli projektujących, pomagających w usprawnianiu działania sportowców poprzez wskazywanie skla-

1

Sprawność działania w ujęciu prakseologicz-nym rozumiana jest jako ogól walorów praktycznych działania, przede wszystkim: aktywności (liczba działań wykonanych przez graczy jednego zespołu w meczu), skuteczności (liczba działań pozytywnych w odniesieniu do celów gry) oraz niezawodności (stosunek liczby działań skutecznych do liczby w szystkich wykonań danego działania w meczu). Inne postaci sprawności działania w grze to: racjonalność (działania uzasadnione poznawczo), ccnność (współczynnik będący oceną skuteczności działania) i ekonomiczność (stosunek szeroko rozumianego wyniku - nabytków do poniesionych kosztów -ubytków) (1).