plik


ÿþInformator o egzaminie maturalnym od 2009 roku Warszawa 2007 Opracowano w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej we wspóBpracy z okrgowymi komisjami egzaminacyjnymi SPIS TREZCI I. Wstp .................................................................................... 5 II. Podstawy prawne egzaminu ...................................................... 7 III. Matura 2009 w pytaniach uczniów .............................................. 9 IV. Struktura i forma egzaminu..................................................... 15 V. Wymagania egzaminacyjne ..................................................... 19 VI. PrzykBadowe zadania .............................................................. 23 a) Poziom podstawowy ......................................................... 23 b) Poziom rozszerzony.......................................................... 32 3 I. WSTP Oddajemy do rk PaDstwa Informator o egzaminie maturalnym z filozofii w nadziei, |e pomo|e w przygotowaniu si do egzaminu maturalnego w roku 2009 i nastpnych sesjach egzaminacyjnych. Znajd w nim PaDstwo informacje o podstawowych aktach prawnych regulujcych zasady przeprowadzania egzaminów, tekst Standardów wymagaD egzaminacyjnych, opis struktury i formy egzaminu, opis wymagaD egzaminacyjnych wraz z list lektur obowizkowych, przykBadowe zadania egzaminacyjne oraz ich uczniowskie rozwizania. W maju 2009 r. po raz pierwszy bdzie mo|na zdawa filozofi jako przedmiot obowizkowy. Zdawana wic bdzie albo na poziomie podstawowym, albo rozszerzonym. O zasadach tego egzaminu informujemy dwa lata przed jego przeprowadzeniem. Chcemy bowiem przekaza PaDstwu rzeteln informacj, liczc na wszelkie uwagi i komentarze, które by mo|e wska| na konieczno[ pewnych usprawnieD w przeprowadzaniu tego egzaminu. Sugerujemy zatem uwa|ne zapoznanie si z Informatorem. Jest to wa|ne zarówno dla PaDstwa, jak i dla nas. PaDstwo dowiedz si, jak bdzie wygldaB egzamin, natomiast ewentualne uwagi i komentarze bd przydatne do poprawy jako[ci i rzetelno[ci egzaminu oraz sposobów informowania o nim. PaDstwa sukces podczas egzaminu to równie| nasza satysfakcja. {yczymy zatem sukcesu! Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej 5 II. PODSTAWY PRAWNE EGZAMINU Podstawowym aktem prawnym wprowadzajcym zewntrzny system oceniania jest ustawa o systemie o[wiaty z 1991 roku wraz z pózniejszymi zmianami (DzU z 2004 r. nr 256, poz. 2572 z pózniejszymi zmianami). Aktami prawnymi regulujcymi przeprowadzanie egzaminów maturalnych s: 1. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i sBuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkoBach publicznych. (DzU z 2007 r. Nr 83, poz. 562 z pózniejszymi zmianami). 2. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2007 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie standardów wymagaD bdcych podstaw przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów. 3. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 pazdziernika 1999 r. w sprawie wymagaD, jakim powinni odpowiada egzaminatorzy okrgowych komisji egzaminacyjnych oraz warunków wpisywania i skre[lania egzaminatorów z ewidencji egzaminatorów (DzU z 1999 r. Nr 93, poz.1071). 7 III. MATURA W PYTANIACH UCZNIÓW 1. Co mi daje Nowy egzamin maturalny zapewnia: egzamin a) jednolito[ zadaD i kryteriów oceniania w caBym kraju, maturalny? b) porównywalno[ wyników, c) obiektywizm oceniania (kodowane prace maturalne, oceniane przez zewntrznych egzaminatorów), d) rzetelno[ oceniania (wszystkie oceny s weryfikowane) e) mo|liwo[ przyjcia na uczelni bez konieczno[ci zdawania egzaminu wstpnego. 2. Jakie s 1. Egzamin maturalny sprawdza wiadomo[ci i umiejtno[ci podstawowe okre[lone w Standardach wymagaD egzaminacyjnych. zasady egzaminu 2. Egzamin jest przeprowadzany dla absolwentów: maturalnego a) liceów ogólnoksztaBccych, od roku 2007? b) liceów profilowanych, c) techników, d) uzupeBniajcych liceów ogólnoksztaBccych, e) techników uzupeBniajcych. 3. Egzamin skBada si z cz[ci ustnej, ocenianej przez nauczycieli w szkole i cz[ci pisemnej, ocenianej przez egzaminatorów zewntrznych. 4. Harmonogram przebiegu egzaminów ustala dyrektor CKE i ogBasza go na stronie internetowej CKE. 3. Jakie egzaminy 1. Obowizkowe s egzaminy z: trzeba a) jzyka polskiego  w cz[ci ustnej i pisemnej, obowizkowo b) jzyka obcego nowo|ytnego  w cz[ci ustnej zdawa na i pisemnej, maturze? c) przedmiotu wybranego przez zdajcego (zdawanego tylko w cz[ci pisemnej) spo[ród nastpujcych przedmiotów: biologia, chemia, fizyka i astronomia, geografia, historia, historia muzyki, historia sztuki, matematyka, wiedza o spoBeczeDstwie, wiedza o taDcu, a od roku 2009 równie| filozofia, informatyka, jzyk BaciDski i kultura antyczna. d) od roku 2010 matematyka bdzie przedmiotem obowizkowym dla wszystkich zdajcych. 2. Absolwenci szkóB i oddziaBów z nauczaniem jzyka danej mniejszo[ci narodowej, oprócz obowizkowych egzaminów wymienionych w punkcie 1., zdaj dodatkowo egzamin z jzyka ojczystego w cz[ci ustnej i pisemnej. 4. Z jakich Absolwent mo|e zdawa w danej sesji egzamin maturalny przedmiotów z jednego, dwóch lub trzech przedmiotów dodatkowych: dodatkowych a) jzyka obcego nowo|ytnego, innego ni| obowizkowy  mo|na zdawa w cz[ci ustnej i pisemnej, matur? b) jzyka kaszubskiego  tylko w cz[ci ustnej lub tylko w cz[ci pisemnej lub w obu cz[ciach, c) w cz[ci pisemnej z przedmiotów wymienionych w odpowiedzi 1c na pytanie 3., je|eli nie wybraB ich jako przedmiotów obowizkowych, a tak|e z informatyki, jzyka BaciDskiego i kultury antycznej. 9 5. Na jakim 1. Egzaminy z przedmiotów obowizkowych mog by poziomie bdzie zdawane na poziomie podstawowym albo rozszerzonym mo|na zdawa z wyjtkiem cz[ci ustnej jzyka polskiego i jzyka poszczególne mniejszo[ci narodowej, które s zdawane na jednym egzaminy? poziomie, okre[lonym w standardach wymagaD egzaminacyjnych. 2. Egzamin z przedmiotów dodatkowych jest zdawany na poziomie rozszerzonym. 3. Wyboru poziomu egzaminu z danego przedmiotu obowizkowego zdajcy dokonuje w pisemnej deklaracji skBadanej przewodniczcemu szkolnego zespoBu egzaminacyjnego na pocztku nauki w klasie maturalnej i potwierdzonej do 7 lutego roku, w którym przystpuje do egzaminu. 6. Gdzie mo|na 1. Matur zdaje si we wBasnej szkole. zdawa matur? 2. W szczególnych wypadkach mo|e zaistnie konieczno[ zdawania cz[ci ustnej egzaminu z jzyków obcych poza wBasn szkoB (np. z powodu braku nauczycieli danego jzyka). 3. Zdajcy, którzy ukoDczyli szkoB w latach poprzednich, a ich szkoBa zostaBa zlikwidowana lub przeksztaBcona, s kierowani do szkoBy lub o[rodka egzaminacyjnego wyznaczonego przez komisj okrgow. 7. Kiedy mo|na 1. Matur mo|na zdawa raz w roku, w maju, wedBug zdawa matur? harmonogramu ustalonego przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. 2. Osoby, które z powa|nych przyczyn zdrowotnych lub losowych nie mog przystpi do egzaminu maturalnego z jednego lub wicej przedmiotów w wyznaczonym terminie, mog w dniu egzaminu zBo|y do dyrektora OKE wniosek za po[rednictwem dyrektora szkoBy o wyra|enie zgody na przystpienie przez nich do egzaminu z danego przedmiotu lub przedmiotów w terminie dodatkowym w czerwcu. 8. Jakie warunki 1. Sala, w której jest przeprowadzany egzamin, musi speBnia musz by warunki okre[lone w przepisach bhp i przepisach ppo|. zapewnione 2. Do sali egzaminacyjnej, w której jest przeprowadzana cz[ w sali pisemna egzaminu maturalnego, nie mo|na wnosi |adnych egzaminacyjnej? urzdzeD telekomunikacyjnych ani korzysta z nich w tej sali, pod grozb uniewa|nienia egzaminu. 3. Przy stoliku mo|e siedzie wyBcznie jeden zdajcy. 4. Na stolikach w trakcie pisania mog znajdowa si jedynie arkusze egzaminacyjne, przybory pomocnicze i pomoce dopuszczone przez dyrektora CKE. 5. Zdajcy chory lub niepeBnosprawny w trakcie egzaminu mo|e mie na stoliku leki i inne pomoce medyczne przepisane przez lekarza lub konieczne ze wzgldu na chorob lub niepeBnosprawno[. 6. PosiBki dla zdajcych i egzaminatorów mog by dostpne jedynie na zewntrz sali egzaminacyjnej poza czasem przeznaczonym na egzamin, z wyjtkiem przypadków, o których mowa w pkt 5. 10 9. Jak powinien by 1. W skBad zespoBu przedmiotowego przeprowadzajcego zorganizowany egzamin ustny wchodzi dwóch nauczycieli, z których egzamin? co najmniej jeden musi by zatrudniony w innej szkole. W skBad zespoBu nie mo|e wchodzi nauczyciel uczcy danego zdajcego w klasie maturalnej. 2. W skBad zespoBu nadzorujcego przebieg egzaminu pisemnego w danej sali wchodzi co najmniej trzech nauczycieli, z których co najmniej jeden musi by zatrudniony w innej szkole. W skBad zespoBu nie mog wchodzi nauczyciele danego przedmiotu oraz wychowawca zdajcych. 3. Egzamin pisemny przebiega zgodnie z harmonogramem okre[lonym przez dyrektora CKE. SzczegóBy dotyczce pracy z arkuszem egzaminacyjnym z poszczególnych przedmiotów okre[la ka|dorazowo informacja zawarta w arkuszu egzaminacyjnym. 4. W czasie egzaminu pisemnego w sali egzaminacyjnej przebywaj co najmniej trzej czBonkowie zespoBu nadzorujcego. 5. W czasie egzaminu zdajcy nie powinni opuszcza sali egzaminacyjnej. Przewodniczcy zespoBu mo|e zezwoli na opuszczenie sali tylko w szczególnie uzasadnionej sytuacji, po zapewnieniu warunków wykluczajcych mo|liwo[ kontaktowania si zdajcego z innymi osobami, z wyjtkiem osób udzielajcych pomocy medycznej. 6. CzBonkowie zespoBu nadzorujcego przebieg egzaminu nie mog udziela wyja[nieD dotyczcych zadaD egzaminacyjnych ani ich komentowa. 7. W przypadku stwierdzenia niesamodzielnego rozwizywania zadaD egzaminacyjnych lub zakBócania przebiegu egzaminu przewodniczcy zespoBu egzaminacyjnego przerywa egzamin danej osoby, prosi o opuszczenie sali egzaminacyjnej i uniewa|nia egzamin zdajcego z danego przedmiotu. 8. Arkusze egzaminacyjne s zbierane po zakoDczeniu ka|dej cz[ci egzaminu. 10. Jak sprawdzane 1. Poszczególne arkusze egzaminacyjne z ka|dego przedmiotu s prace s sprawdzane i oceniane przez egzaminatorów i ogBaszane zewntrznych, przeszkolonych przez okrgowe komisje wyniki matury? egzaminacyjne i wpisanych do ewidencji egzaminatorów. Ka|dy oceniony arkusz jest weryfikowany przez egzaminatora zwanego weryfikatorem. 2. Wynik egzaminu jest wyra|ony w procentach. 3. Wynik egzaminu z dodatkowego przedmiotu nie ma wpBywu na zdanie egzaminu, ale odnotowuje si go na [wiadectwie dojrzaBo[ci. 4. Komisja okrgowa sporzdza list osób zawierajc uzyskane przez te osoby wyniki i przesyBa j do szkoBy wraz ze [wiadectwami dojrzaBo[ci. 11 11. Kiedy egzamin Egzamin jest zdany, je|eli zdajcy z ka|dego z trzech maturalny obowizkowych przedmiotów (w przypadku jzyków zarówno uznawany jest w cz[ci ustnej, jak i pisemnej), uzyskaB minimum za zdany? 30% punktów mo|liwych do uzyskania za dany egzamin na zadeklarowanym poziomie. Zdajcy otrzymuje [wiadectwo dojrzaBo[ci i jego odpis wydane przez komisj okrgow. 12. Kiedy egzamin Egzamin uwa|a si za niezdany je|eli: maturalny a) zdajcy z któregokolwiek egzaminu obowizkowego, uznawany jest w cz[ci ustnej lub pisemnej, otrzymaB mniej za niezdany? ni| 30% punktów mo|liwych do uzyskania na zadeklarowanym poziomie, b) w trakcie egzaminu stwierdzono, |e zdajcy pracuje niesamodzielnie i jego egzamin zostaB przerwany i uniewa|niony, c) w trakcie sprawdzania prac egzaminator stwierdziB niesamodzielno[ rozwizywania zadaD egzaminacyjnych i uniewa|niono egzamin. 13. Czy niezdanie Nie przerywa. Zdajcy przystpuje do kolejnych egzaminów ustnej cz[ci we wcze[niej ogBoszonych terminach. jednego ze zdawanych jzyków przerywa zdawanie dalszej cz[ci egzaminu? 14. Czy prace Na wniosek zdajcego komisja okrgowa udostpnia maturalne po zdajcemu do wgldu sprawdzone arkusze, w miejscu i czasie sprawdzeniu okre[lonym przez dyrektora OKE. bd do wgldu dla zdajcego? 15. Czy mo|na 1. Absolwent, który przystpiB do wszystkich egzaminów powtarza z przedmiotów obowizkowych w cz[ci ustnej i pisemnej niezdany i nie zdaB jednego egzaminu (ustnego lub pisemnego), egzamin? mo|e przystpi ponownie do egzaminu z tego przedmiotu, na tym samym poziomie w sesji poprawkowej w sierpniu. 2. Absolwent, który nie zdaB egzaminu z okre[lonego przedmiotu obowizkowego, mo|e przystpi ponownie do egzaminu z tego przedmiotu w kolejnych sesjach egzaminacyjnych przez 5 lat. 3. Po upBywie 5 lat od daty pierwszego egzaminu absolwent, o którym mowa w pkt 2., zdaje powtórny egzamin w peBnym zakresie. 4. Przy powtórnym egzaminie z jzyka obcego lub obowizkowego przedmiotu wybranego absolwent mo|e wybra odpowiednio inny jzyk obcy lub inny przedmiot, o ile nie wybraB danego przedmiotu jako dodatkowego. 16. Czy mo|na Absolwent, który chce podwy|szy wynik egzaminu z jednego poprawia wynik lub kilku przedmiotów, ma prawo przystpi ponownie uzyskany do egzaminu w kolejnych latach. na egzaminie? 17. Czy mo|na Absolwent ma prawo zdawa egzaminy z kolejnych zdawa inne przedmiotów dodatkowych. Wyniki tych egzaminów przedmioty odnotowywane s w aneksie do [wiadectwa dojrzaBo[ci. dodatkowe? 12 18. Kto mo|e by 1. Laureaci i finali[ci olimpiad przedmiotowych s zwolnieni zwolniony z egzaminu z danego przedmiotu. z egzaminu 2. Laureatom i finalistom olimpiad uprawnienie wymienione z danego w pkt 1. przysBuguje tak|e wtedy, gdy przedmiot nie byB przedmiotu? objty szkolnym planem nauczania danej szkoBy. 3. Osoba zwolniona z egzaminu bdzie miaBa na [wiadectwie dojrzaBo[ci w rubryce danego przedmiotu wpisan informacj o równowa|no[ci zwolnienia z uzyskaniem 100% punktów na poziomie rozszerzonym oraz o uzyskanym na olimpiadzie tytule. 19. Jaki wpByw Oceny uzyskane w szkole ponadgimnazjalnej znajd si na [wiadectwo na [wiadectwie ukoDczenia szkoBy, natomiast na [wiadectwie maturalne bd dojrzaBo[ci s zamieszczone tylko wyniki egzaminów miaBy oceny maturalnych i wyniki olimpiady, o ile bd podstaw zwolnienia uzyskane z danego egzaminu. w szkole ponadgimnazjal- nej? 20. Czy zdawanie Mo|na ukoDczy szkoB i nie przystpi do matury, poniewa| matury jest nie jest ona egzaminem obowizkowym. Jedynie te osoby, konieczne, które bd chciaBy kontynuowa nauk w wy|szej uczelni, aby ukoDczy musz zda egzamin maturalny. Podobnie do niektórych szkóB szkoB? policealnych nie wystarczy [wiadectwo ukoDczenia szkoBy, ale jest wymagane [wiadectwo dojrzaBo[ci. 21. Na jakich 1. Absolwenci niepeBnosprawni lub niesprawni czasowo zasadach zdaj przystpuj do egzaminu w powszechnie obowizujcych egzamin terminach i wedBug obowizujcych wymagaD absolwenci egzaminacyjnych, w warunkach i w formie dostosowanych niepeBnosprawni? do rodzaju niesprawno[ci. 2. Za zapewnienie warunków i formy przeprowadzania egzaminu odpowiednich do mo|liwo[ci zdajcych o specjalnych potrzebach edukacyjnych odpowiada dyrektor szkoBy. 22. Czy osoby Na poziomie maturalnym dla osób dyslektycznych nie z dysleksj przewiduje si ró|nicowania arkuszy ani wydBu|enia czasu ich rozwojow bd rozwizywania. Mo|liwe jest jedynie zastosowanie odrbnych rozwizywa kryteriów oceniania prac pisemnych. inne zadania ni| pozostali zdajcy? 23. W jakich 1. Je|eli w trakcie egzaminu w cz[ci ustnej lub pisemnej sytuacjach nie byBy przestrzegane przepisy dotyczce jego mo|na zBo|y przeprowadzenia, absolwent mo|e w terminie 2 dni od daty odwoBanie egzaminu zgBosi zastrze|enia do dyrektora komisji od egzaminu? okrgowej. 2. Dyrektor komisji okrgowej rozpatruje zgBoszone zastrze|enia w terminie 7 dni od daty ich otrzymania. 3. Rozstrzygnicia dyrektora komisji okrgowej s ostateczne. 4. Nie przysBuguje odwoBanie od wyniku egzaminu. 13 24. Jaka bdzie 1. Absolwenci szkóB lub oddziaBów z jzykiem nauczania matura mniejszo[ci narodowych mog zdawa na egzaminie absolwentów przedmiot lub przedmioty w jzyku polskim lub szkóB z ojczystym odpowiednio w jzyku danej mniejszo[ci narodowej. jzykiem Wyboru jzyka, w którym bdzie zdawany przedmiot, mniejszo[ci absolwent dokonuje wraz z deklaracj wyboru przedmiotu, narodowych? o której mowa w pytaniu 5. 2. Absolwenci szkóB z jzykiem wykBadowym mniejszo[ci narodowych, którzy zdecyduj si pisa matur w jzyku ojczystym, otrzymaj te same arkusze egzaminacyjne co pozostali uczniowie. 25. Czy matura Matura nie daje gwarancji automatycznego dostania si zapewni dostanie na studia. Warunki rekrutacji na dan uczelni ustala senat tej si na wybrany uczelni. Ustawa o szkolnictwie wy|szym zastrzega, |e uczelnie kierunek nie bd organizowa egzaminów wstpnych dublujcych studiów? matur. To znaczy, je|eli kandydat na studia zdaB na maturze egzamin z wymaganego na dany wydziaB przedmiotu, to jego wynik z egzaminu maturalnego bdzie brany pod uwag w postpowaniu kwalifikacyjnym. 14 IV. STRUKTURA I FORMA EGZAMINU Egzamin maturalny z filozofii jest egzaminem pisemnym sprawdzajcym wiadomo[ci i umiejtno[ci okre[lone w Standardach wymagaD egzaminacyjnych i polega na rozwizaniu zadaD zawartych w arkuszach egzaminacyjnych. Opis egzaminu z filozofii wybranej jako przedmiot obowizkowy Filozofia jako przedmiot obowizkowy mo|e by zdawana na poziomie podstawowym albo na poziomie rozszerzonym. Wyboru poziomu zdajcy dokonuj w deklaracji, któr maj obowizek zBo|y do 30 wrze[nia roku szkolnego, w którym zamierzaj przystpi do egzaminu maturalnego. Wybór swój nale|y potwierdzi do 7 lutego roku, w którym odbywa si egzamin. Ci, którzy wybior poziom rozszerzony egzaminu, nie zdaj go na poziomie podstawowym. 1. Egzamin na poziomie podstawowym trwa 120 minut i skBada si z dwóch cz[ci, przy czym zdajcy otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny. Za rozwizanie zadaD pierwszej cz[ci zdajcy mo|e otrzyma maksymalnie 20 punktów, czyli 40% caBkowitej ich liczby na tym poziomie, a drugiej cz[ci  maksymalnie 30 pkt, czyli 60%. W sumie za rozwizanie zadaD z arkusza na poziomie podstawowym zdajcy mo|e otrzyma 50 punktów. a) Cz[ pierwsza egzaminu polega na rozwizaniu testu obejmujcego caBy zakres wymagaD egzaminacyjnych dla poziomu podstawowego. Test zawiera ró|nego rodzaju zadania zamknite (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu  prawda  faBsz ) i zadania otwarte, które wymagaj samodzielnego formuBowania zwizBych odpowiedzi lub uzupeBnienia luk w zaBczonym tek[cie. W arkuszu mog pojawi si tak|e zadania z tzw. wyposa|eniem, a wic z wykorzystaniem krótkiego tekstu zródBowego. Zakres merytoryczny zadaD w arkuszu na poziomie podstawowym obejmuje nastpujce dziaBy filozofii: ontologi, epistemologi, antropologi i etyk. Sprawdzaj one wiedz opisan we wszystkich obszarach standardów dla poziomu podstawowego. b) Cz[ druga egzaminu polega na rozwizaniu testu sprawdzajcego umiejtno[ krytycznej analizy tekstu filozoficznego zamieszczonego w arkuszu egzaminacyjnym. Tekst sBu|cy do sprawdzania umiejtno[ci krytycznej analizy pochodzi z listy lektur dla poziomu podstawowego opublikowanej w Informatorze o egzaminie maturalnym / od 2009 roku / filozofia. Tekst nie mo|e przekracza 900 sBów. 15 Zadania sprawdzajce umiejtno[ krytycznej analizy tekstu mog dotyczy: poziomu znaczeD, czyli: " rozumienia terminów (poj) i zdaD, odczytywania znaczeD dosBownych i metaforycznych oraz odró|niania informacji od opinii; " znajdowania sBów-kluczy oraz hierarchizowania informacji i ich porównywania; " rozumienia my[li zawartych w poszczególnych cz[ciach (akapitach) tekstu oraz gBównej my[li caBego tekstu; " samodzielnego formuBowania problemów poruszanych w tek[cie oraz porównywania (konfrontowania) pogldów autora analizowanego tekstu z pogldami innych filozofów; " wyra|ania wBasnej opinii na temat pogldów autora analizowanego tekstu; poziomu struktury, czyli: " odró|niania pytaD (problemów), definicji, tez i hipotez, argumentów i kontrargumentów, przykBadów i kontrprzykBadów oraz przesBanek i wniosków; " odkrywania zale|no[ci logicznych midzy zdaniami, akapitami i innymi cz[ciami tekstu; " znajdowania odwoBaD i aluzji do innych tekstów lub pogldów innych autorów. 2. Egzamin na poziomie rozszerzonym trwa 150 minut i skBada si z dwóch cz[ci, przy czym zdajcy otrzymuje jeden arkusz egzaminacyjny. Za rozwizanie zadaD pierwszej cz[ci zdajcy mo|e otrzyma maksymalnie 20 punktów, czyli 40% caBkowitej ich liczby, a drugiej cz[ci  maksymalnie 30 punktów, czyli 60%. W sumie za rozwizanie zadaD z arkusza na poziomie rozszerzonym zdajcy mo|e otrzyma 50 punktów. a) Cz[ pierwsza egzaminu polega na rozwizaniu testu obejmujcego caBy zakres wymagaD egzaminacyjnych dla poziomu podstawowego i rozszerzonego. Test zawiera ró|nego rodzaju zadania zamknite (wielokrotnego wyboru, na dobieranie, typu  prawda  faBsz ) i zadania otwarte, które wymagaj samodzielnego formuBowania zwizBych odpowiedzi lub uzupeBnienia luk w zaBczonym tek[cie. W arkuszu mog pojawi si tak|e zadania z tzw. wyposa|eniem, a wic z wykorzystaniem krótkiego tekstu zródBowego. Zakres merytoryczny zadaD w arkuszu na poziomie rozszerzonym obejmuje nastpujce dziaBy filozofii: ontologi, epistemologi, antropologi, etyk i estetyk. Sprawdzaj one wiedz opisan we wszystkich obszarach standardów dla poziomu podstawowego i rozszerzonego. b) Cz[ druga egzaminu polega na rozwizaniu zadaD sprawdzajcych umiejtno[ krytycznej analizy tekstu filozoficznego lub tekstów filozoficznych, zamieszczonych w arkuszu egzaminacyjnym. Teksty sBu|ce do sprawdzania umiejtno[ci krytycznej 16 analizy pochodz z listy lektur dla poziomu podstawowego i rozszerzonego umieszczonej w Informatorze o egzaminie maturalnym / od 2009 roku / filozofia lub spoza tej listy, pod warunkiem, |e podejmuj problemy okre[lone w wymaganiach egzaminacyjnych. Teksty te Bcznie nie mog przekracza 1000 sBów. Zadania sprawdzajce umiejtno[ krytycznej analizy tekstu mog dotyczy poziomów i czynno[ci (sprawno[ci) wyszczególnionych w punkcie 1 b). Oprócz testu albo zamiast testu sprawdzajcego umiejtno[ krytycznej analizy tekstu w arkuszu egzaminacyjnym zamieszczone bdzie zadanie polegajce na napisaniu krótkiego wypracowania (tekstu wBasnego) zwizanego tre[ciowo ze wspomnianym tekstem (tekstami). Zadanie to sprawdza dodatkowo umiejtno[ pisania spójnego, logicznie skomponowanego tekstu wBasnego. Opis egzaminu z filozofii wybranej jako przedmiot dodatkowy Filozofia wybrana jako przedmiot dodatkowy jest zdawana na poziomie rozszerzonym. Egzamin jest przeprowadzany na podstawie tych samych arkuszy i w tym samym czasie, co egzamin z filozofii wybranej jako przedmiot obowizkowy. Zasady oceniania prac egzaminacyjnych 1. Rozwizania poszczególnych zadaD oceniane s na podstawie szczegóBowych kryteriów jednolitych w caBym kraju. 2. Obok ka|dego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr mo|na uzyska za jego poprawne rozwizanie. 3. Ocenianiu podlegaj tylko te fragmenty pracy, które dotycz polecenia. Komentarze, nawet poprawne, wykraczajce poza zakres polecenia nie podlegaj ocenianiu. 4. W zadaniach krótkiej odpowiedzi, za które mo|na przyzna tylko jeden punkt, przyznaje si go wyBcznie za odpowiedz w peBni poprawn; je[li podano wicej odpowiedzi (argumentów, cech itp.) ni| wynika to z polecenia w zadaniu, to ocenie podlega tyle kolejnych odpowiedzi (liczonych od pierwszej), o ilu mówi polecenie. 5. W zadaniach krótkiej odpowiedzi w przypadku podania informacji dodatkowych, które nie wynikaj z polecenia w zadaniu, a [wiadcz o braku zrozumienia omawianego zagadnienia i zaprzeczaj logice prawidBowej odpowiedzi, nie przyznaje si punktów za to zadanie. 6. Zadanie rozszerzonej odpowiedzi (wypracowanie) podlega ocenie wedBug nastpujcych kryteriów: a) Jzyk: poprawno[ gramatyczna, stylistyczna i ortograficzna  10% punktów. 17 b) Logika wywodu  30% punktów: " spójno[ kompozycji; " wyodrbnienie problemów, definicji, tez i argumentacji; " precyzja i jasno[ wypowiedzi; " poprawno[ formalna argumentacji. c) Zawarto[ merytoryczna  60% punktów: " trafno[ rekonstrukcji oraz interpretacji tekstu; " znajomo[ terminologii filozoficznej; " wiedza historyczno-filozoficzna; " umiejtno[ uzasadniania wBasnego stanowiska. 7. Zapisy w brudnopisie nie bd oceniane. 8. Zdajcy zdaB egzamin maturalny, je|eli z przedmiotu obowizkowego na poziomie podstawowym albo rozszerzonym otrzymaB co najmniej 30% punktów mo|liwych do uzyskania na danym poziomie. 9. Wynik egzaminu  wyra|ony w skali procentowej  odnotowany jest na [wiadectwie dojrzaBo[ci. 10. Wynik egzaminu z filozofii jako przedmiotu dodatkowego nie ma wpBywu na zdanie egzaminu maturalnego. 11. Wynik egzaminu ustalony przez komisj okrgow jest ostateczny. 18 V. WYMAGANIA EGZAMINACYJNE Standardy wymagaD egzaminacyjnych I. WIADOMOZCI I ROZUMIENIE Zdajcy zna i rozumie: POZIOM PODSTAWOWY POZIOM ROZSZERZONY 1) wybrane pojcia, problemy i tezy jak na poziomie podstawowym oraz: z zakresu ontologii, epistemologii, 1) wybrane pojcia, problemy i tezy antropologii i etyki, z zakresu estetyki, 2) podstawowe koncepcje i fragmenty dzieB 2) podstawowe koncepcje i fragmenty dzieB filozofów europejskich, filozofów amerykaDskich. 3) gBówne nurty i stanowiska filozofii wspóBczesnej. II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI Zdajcy umie wykorzysta nabyt wiedz filozoficzn do krytycznego analizowania tekstów filozoficznych, a w szczególno[ci do: POZIOM PODSTAWOWY POZIOM ROZSZERZONY 1) rekonstrukcji zawartych w nich jak na poziomie podstawowym oraz badania problemów, tez i argumentacji, ich poprawno[ci logicznej i merytorycznej. 2) dyskusji z wyra|onymi w nich pogldami, 3) konfrontowania tych pogldów z pogldami innych filozofów. III. TWORZENIE INFORMACJI Zdajcy potrafi: POZIOM PODSTAWOWY POZIOM ROZSZERZONY zapisywa w zwizBej formie wyniki formuBowa w postaci spójnego tekstu krytycznej analizy tekstu filozoficznego. wyniki krytycznej analizy tekstów filozoficznych. 19 Wymagania egzaminacyjne Problemy Tezy i koncepcje Ontologia 1. Co istnieje? monizm  pluralizm 2. Czy wszystko ma sw przyczyn? determinizm  indeterminizm 3. Czy istnieje Bóg? teizm - ateizm Epistemologia 1. Jak poznajemy [wiat? dogmatyzm  sceptycyzm 2. Jak odró|nia prawd od faBszu? koncepcje prawdy absolutyzm  relatywizm* 3. Kiedy wiedza jest wiedz racjonalizm  irracjonalizm naukow? Antropologia 1. Co jest natur czBowieka? naturalizm  antynaturalizm 2. Jaki jest sens |ycia? koncepcje sensu |ycia 3. Czy ludzie s równi? egalitaryzm  elitaryzm Etyka 1. Czym jest dobro i zBo? obiektywizm  subiektywizm 2. Jak ocenia ludzkie czyny? altruizm  egoizm Estetyka 1. Czym jest pikno i brzydota? koncepcje pikna 2. Co jest dzieBem sztuki? koncepcje dzieBa sztuki *W tabeli podkre[lone zostaBy te elementy, które ró|ni wymagania dla poziomu rozszerzonego od wymagaD dla poziomu podstawowego Zdajcy powinien wykaza si znajomo[ci i rozumieniem terminów (poj) niezbdnych do sformuBowania i omówienia wy|ej wymienionych problemów, tez i koncepcji. Lektury obowizkowe Poziom podstawowy Ontologia 1. W. Tatarkiewicz, Droga do filozofii, w: ten|e, Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne, (Pisma zebrane, t. I), Warszawa: PWN 1971, s. 13-52; rozdz. I. Naturalny obraz [wiata, s. 13-25. 2. R. Swinburne, Czy istnieje Bóg?, przeB. I. ZiemiDski, PoznaD: W drodze 1999; paragraf pierwszy (Wszech[wiat i prawa przyrody) rozdz. IV. Jak istnienie Boga wyja[nia [wiat i jego porzdek, s. 47-53. 20 Epistemologia 3. B. Russell, Problemy filozofii, przeB. W. Sady, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1995; rozdz. 2. Istnienie materii, s. 22-30. 4. J.M. BocheDski, Ku filozoficznemu my[leniu. Wprowadzenie do podstawowych poj filozoficznych, przeB. B. BiaBecki, Warszawa: Pax 1986; rozdz. czwarty Prawda, s. 28-35. 5. K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka, Zagadnienia zródBa poznania, Warszawa: Czytelnik 1983 (jedno z wydaD); paragraf Racjonalizm i irracjonalizm z rozdziaBu trzeciego (Zagadnienie zródBa poznania) cz[ci pierwszej (Teoria poznania), s. 70-75. Antropologia 6. R. Ingarden, O naturze ludzkiej, w: ten|e, Ksi|eczka o czBowieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1987 (jedno z wydaD), s. 19-25. 7. J.-P. Sartre, Egzystencjalizm jest humanizmem, przeB. J. Krajewski, Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA 1998 (jedno z wydaD); fragmenty paragrafów 1-15 oraz 22-25 Etyka 8. T. KotarbiDski, Zagadnienia etyki niezale|nej, w: ten|e, Medytacje o |yciu godziwym, Warszawa: Wiedza Powszechna 1985 (jedno z wydaD), s. 151-165 (fragmenty). 9. K. WojtyBa, Etyka niezale|na w [wietle idei sprawiedliwo[ci, w: ten|e, Elementarz etyczny, Lublin: TN KUL 1983 (jedno z wydaD), s. 103-110. Poziom rozszerzony Estetyka 1. W. Tatarkiewicz, Dzieje sze[ciu poj. Sztuka  pikno  forma  twórczo[  odtwórczo[  prze|ycie estetyczne, Warszawa: PWN 1988; a) pierwsze trzy akapity cz[ci II (Wielka teoria) rozdziaBu 4 Pikno: Dzieje pojcia (s. 140-142) oraz cz[ III (Tezy uzupeBniajce) tego| rozdziaBu (s. 147-152); b) cz[ V (Spory o pojcie sztuki) rozdziaBu 1 Sztuka: Dzieje pojcia (s. 40-46) oraz cz[ VII (Definicja alternatywna) tego| rozdziaBu (s. 48-52). Fragmenty tekstów wybranych klasyków filozofii (IV w. p.n.e.  XIX w.) 2. Platon, O miBo[ci [IV w. p.n.e.]  Uczta, fragmenty rozdz. XXII-XXIX [201d-212c] (fragmenty  Mowy Sokratesa [Diotymy] ); preferowany przekBad: W. Witwicki (wydanie na przykBad: Platon, Uczta, Warszawa: PWN 1975). 3. Arystoteles, O przyjazni [IV w. p.n.e]  Etyka Nikomachejska, fragmenty ksigi ósmej (rozdz. 1, 3-8, 10-11) i dziewitej (rozdz. 5, 7 [jw.], 8-9) [1155a-1172a]; przeB. D. Gromska (wydanie na przykBad: Arystoteles, Etyka Nikomachejska, Etyka wielka, Etyka Eudemejska, O cnotach i wadach, Warszawa: PWN 1996). 4. Zw. Tomasz z Akwinu,  O Bogu, czy Bóg jest [XIII w.]  Suma teologiczna, kwestia (rozdziaB, zagadnienie) 2 cz[ci I; preferowany przekBad: G. Kurylewicz, Z. Nerczuk, M. Olszewski (wydanie: [w. Tomasz z Akwinu, Traktat o Bogu. Suma teologii, kwestie 1-26, Kraków: Znak 1999). 5. René Descartes (Kartezjusz),  O naturze umysBu ludzkiego. {e jest on bardziej znany ni| ciaBo [1641]  Medytacje o pierwszej filozofii, medytacja II; preferowany przekBad: M. i K. Ajdukiewiczowie (wydanie na przykBad: R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii wraz z zarzutami uczonych m|ów oraz Rozmowa z Burmanem, tom I, Warszawa: PWN 1958). 21 6. David Hume,  O wolno[ci i konieczno[ci [1748]  Badania dotyczce rozumu ludzkiego, fragmenty cz[ci I rozdziaBu VIII; przeB. J. Aukasiewicz i K. Twardowski (wydanie na przykBad: D. Hume, Badania dotyczce rozumu ludzkiego, Warszawa: PWN 1977). 7. Immanuel Kant,  Przej[cie w zakresie moralno[ci od pospolitego poznania rozumowego do poznania filozoficznego [1785]  Uzasadnienie metafizyki moralno[ci, rozdz. I; przeB. M. Wartenberg (wydanie na przykBad: I. Kant, Uzasadnienie metafizyki moralno[ci, Warszawa: PWN 1984). 8. John Stuart Mill,  Co to jest utylitaryzm? [1863]  Utylitaryzm, fragmenty rozdz. II; preferowany przekBad: Maria Ossowska (wydanie na przykBad: J.S. Mill, Utylitaryzm, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2006). 9. Friedrich Nietzsche,  O nadczBowieku i ostatnim czBowieku [1883]  Tako rzecze Zaratustra. Ksi|ka dla wszystkich i dla nikogo,  Przedmowa Zaratustry (1-10); preferowany przekBad: WacBaw Berent (wydanie na przykBad: Warszawa: Ediciones Altaya Polska Sp. z o.o. & De Agostini Polska Sp. z o.o. 2002). 10. Willard Van Orman Quine,  Granice wiedzy [1977]  Granice wiedzy i inne eseje filozoficzne, esej pierwszy, s. 17-26; przeB. B. Stanosz, Warszawa: PIW 1986. W cz[ci drugiej arkusza egzaminacyjnego dla poziomu rozszerzonego mog pojawi si tak|e teksty spoza listy zamieszczonej w informatorze maturalnym, ale podejmujce problemy wskazane w wymaganiach egzaminacyjnych. 22 VI. PRZYKAADOWE ZADANIA EGZAMINACYJNE POZIOM PODSTAWOWY PrzykBadowe zadania do cz[ci I  testu sprawdzajcego wiadomo[ci i umiejtno[ci ustalone w Standardach wymagaD egzaminacyjnych z filozofii PrzykBadowe zadanie UzupeBnij nastpujce zdanie jednym z podanych sformuBowaD: WedBug klasycznej koncepcji prawdy, prawda jest zgodno[ci intelektu z .......................... . a) czyj[ my[l. b) rzecz. c) ide. d) bytem jako bytem. Zadanie sprawdza znajomo[ podstawowych poj i koncepcji filozoficznych (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawna odpowiedz: b) rzecz. PrzykBadowe zadanie Podaj znaczenie nastpujcych terminów: a) altruizm  ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. b) epistemologia  ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Zadanie sprawdza znajomo[ terminów filozoficznych (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ definiowania (obszar III standardów wymagaD egzaminacyjnych). PrzykBady poprawnych odpowiedzi: a) altruizm jest to pogld, zgodnie z którym czBowiek powinien dziaBa dla dobra innych ludzi; b) epistemologia jest to filozoficzna teoria poznania. PrzykBadowe zadanie Napisz, co Arystoteles uwa|aB za przyczyny istnienia czBowieka: a) przyczyna formalna  ..................................................................................................... b) przyczyna materialna  .................................................................................................. c) przyczyna sprawcza  ..................................................................................................... d) przyczyna celowa  ......................................................................................................... 23 Zadanie sprawdza znajomo[ pogldów Arystotelesa (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych). PrzykBady poprawnych odpowiedzi: a) dusza (jako forma substancjalna ciaBa) b) ciaBo c) rodzice d) |ycie rozumne PrzykBadowe zadanie Podaj po jednym przedstawicielu nastpujcych kierunków filozoficznych: a) utylitaryzm  ......................................................................................................................... b) pozytywizm  ........................................................................................................................ c) personalizm  ........................................................................................................................ Zadanie sprawdza znajomo[ kierunków filozoficznych i ich przedstawicieli (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) PrzykBady poprawnych odpowiedzi: a) J. S. Mill b) A. Comte c) K. WojtyBa PrzykBadowe zadanie Przyporzdkuj odpowiednie terminy do poni|szych sformuBowaD. antynaturalizm, determinizm, elitaryzm, intuicjonizm, indukcja, nihilizm, sceptycyzm metodyczny a) Pogld, |e wszystko jest przez co[ wyznaczone. ................................................................................................................................................. b) Pogld, zgodnie z którym po to, aby znalez twierdzenia niepowtpiewalne, trzeba podda w wtpliwo[ wszystkie |ywione dotd przekonania. ................................................................................................................................................. Zadanie sprawdza znajomo[ terminów filozoficznych (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) Poprawne odpowiedzi: a) determinizm b) sceptycyzm metodologiczny PrzykBadowe zadanie Przyporzdkuj odpowiednie terminy do poni|szych cytatów. egzystencjalizm, fideizm, intuicjonizm, naturalizm, personalizm, racjonalizm, wariabilizm a)  CzBowieka (...) nie mo|na zdefiniowa dlatego, |e jest on pierwotnie niczym. Bdzie on czym[ dopiero pózniej, i to bdzie takim, jakim sam si uczyni. A wic nie ma natury ludzkiej, poniewa| nie ma Boga, który by j w umy[le swym poczB. ............................................................................................................................................... b)  Jedyn my[l, jak wnosi filozofia, jest ta prosta my[l, |e rozum panuje nad [wiatem, |e przeto i bieg dziejów powszechnych byB rozumny. ................................................................................................................................................. 24 Zadanie sprawdza rozumienie tekstów filozoficznych (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz znajomo[ nurtów i pogldów filozoficznych (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawne odpowiedzi: a) egzystencjalizm b) racjonalizm PrzykBadowe zadanie Podaj stanowiska filozoficzne przeciwstawne wzgldem przedstawionych ni|ej: a) Istnieje Bóg. ................................................................................................................................................. b) CzBowiek jest tylko jedn z równorzdnych cz[ci natury. ................................................................................................................................................. c) CzBowiek powinien kierowa si w swym postpowaniu dobrem innych. ................................................................................................................................................. Zadanie sprawdza znajomo[ terminów filozoficznych (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ porównywania (konfrontowania) pogldów ró|nych filozofów (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawne odpowiedzi: a) ateizm b) antynaturalizm c) egoizm PrzykBadowe zadanie Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania, stawiajc znak X w odpowiednim miejscu.  Potga id (popdów) wyra|a wBa[ciwy cel |yciowy jednostki. Celem tym jest zaspokojenie wBasnych potrzeb. Nie mo|na natomiast przypisywa id zamiaru utrzymania si przy |yciu i ochronienia si  za pomoc lku  przed niebezpieczeDstwami. To jest zadaniem ego [ja], które te| ma odkry najkorzystniejszy i najbezpieczniejszy w warunkach [wiata zewntrznego sposób zaspokojenia. Superego [nad-ja] mo|e nadawa znaczenie nowym potrzebom, jednak|e jego sBownym osigniciem pozostaje ograniczanie zaspokojenia potrzeb. Czy na podstawie tego cytatu mo|na wnosi, |e: Zdania sprawdzajce rozumienie tekstu TAK NIE a) autor wyznaje humanistyczn (antynaturalistyczn) koncepcj czBowieka jako istoty wyró|nionej w przyrodzie b) zdaniem autora ludzka psychika jest zBo|ona i oparta na wewntrznym konflikcie c) ego (ja) jest nadrzdn instancj ludzkiej psychiki d) id (popdy) mog wywiera destruktywny wpByw na psychik e) superego (nad-ja) mo|e w psychice ludzkiej mie charakter represyjny f) czBowiek jest istot adaptujc si do warunków otoczenia 25 Zadanie sprawdza rozumienie tekstów filozoficznych (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych) Poprawne odpowiedzi: a) nie b) tak c) nie d) tak e) tak f) tak PrzykBadowe zadanie Poni|ej opisano postpowanie trzech ró|nych osób. Wska|, które z nich uzyskaBoby aprobat Platona, które za[ utylitarysty. Uzasadnij odpowiedz. a. Pan Kowalski (ku utrapieniu |ony oraz dzieci) prowadzi ascetyczny tryb |ycia, twierdzc, |e w ten sposób wiczy si w silnej woli i panowaniu nad sob. Filozof ................................................................................................................................... Uzasadnienie ....................................................................................................................... ................................................................................................................................................. b. Pani Kowalska, w tajemnicy przed oszczdnym m|em, wydaje du|e sumy na akcje charytatywne dla ludzi z ni|szych grup spoBecznych. Filozof ................................................................................................................................... Uzasadnienie ....................................................................................................................... ................................................................................................................................................. c. DorosBa córka pana Kowalskiego nigdy nie my[li o sprawach moralnych, ale jako przedsibiorca stara si, by jej pracownicy byli zadowoleni.  Zadowolony pracownik to najlepszy pracownik  twierdzi. Filozof ................................................................................................................................... Uzasadnienie ....................................................................................................................... ................................................................................................................................................. Zadanie sprawdza rozumienie zasad etyki Platona i utylitarystów (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych), umiejtno[ porównywania (konfrontowania) pogldów ró|nych filozofów (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ uzasadniania swojej wypowiedzi (obszar III standardów wymagaD egzaminacyjnych) Poprawne odpowiedzi: a) Filozof  Platon Uzasadnienie  ze wzgldu na jego etyczn koncepcj  cnoty umiarkowania lub antropologiczn koncepcj prymatu duszy nad ciaBem. b) Filozof  utylitarysta Uzasadnienie - oszukanie m|a jest mniejszym wystpkiem, ni| korzy[, jak odnosz z tego biedni. c) Filozof  utylitarysta Uzasadnienie  ze wzgldu na to, |e w postpowaniu kieruje si indywidualn i zbiorow korzy[ci. 26 PrzykBadowe zadania do cz[ci II arkusza egzaminacyjnego Krytyczna analiza tekstu Przeczytaj uwa|nie tekst, a nastpnie dokonaj jego analizy, wykonujc polecenia. Roman Ingarden, O naturze ludzkiej  Jest z pewno[ci bardzo trudno okre[li natur czBowieka. [...] Wszelkie wysiBki, by obj peBni jego istoty okre[leniem zadowalajcym i adekwatnym, okazuj si daremne. Do ka|dego rysu, który znajdujemy w jego istocie, mo|na dobra konkretne fakty, które zdaj si dowodzi czego[ wrcz przeciwnego. [...] Z pewno[ci egoizm dominuje w wikszo[ci ludzkich czynów indywidualnych, spoBecznych czy narodowych. Jest jednak czym[ specyficznie ludzkim dziaBa wyBcznie dla cudzego dobra czy szcz[cia i w wypadkach wyjtkowych odda swe |ycie dla uratowania cudzego |ycia, czasem nawet kogo[ zupeBnie obcego. CzBowiek mo|e dokonywa czynów straszliwych, okrutnych i  nieludzkich", lecz zarazem jest jedynym stworzeniem, które czuje si upokorzone przez swe zBe czyny i stara si odpokutowa za swoje winy. [...] A wreszcie prawd jest, |e w wikszo[ci przypadków po|ytek jest dlaD motywem rozstrzygajcym o jego dziaBaniu, lecz jest te| prawd, |e czBowiek jest jedynym stworzeniem, które mo|e tworzy dzieBa i sytuacje pod |adnym wzgldem niepo|yteczne. A tworzy je tylko dla ich pikna i dla wzbogacenia przez ich istnienie [wiata specyficznie ludzkiego. Krótko mówic: istnieje pewien zbiór szczególnych warto[ci, które czBowiek sobie ustala i usiBuje realizowa, a nawet do ich realizowania czuje si powoBany. Jakie to s warto[ci, to nieBatwo powiedzie. [...] Lecz nie tyle zasadnicze cechy tego zasobu kategorii warto[ci s istotne dla natury czBowieka, ile raczej fakt, |e czBowiek w ogóle doznaje potrzeby, a nawet odczuwa konieczno[ posiadania i poznawania warto[ci tudzie| ich realizowania [...]. Nie chodzi tu przy tym  przynajmniej w pierwszym rzdzie  o warto[ci relatywne w odniesieniu do jego potrzeb |yciowych (jak np. po|ywienie) ani te| w stosunku do jego przyjemno[ci (jak np. dobre zdrowie lub rozkosz), lecz o warto[ci w swej immanentnej jako[ci absolutne, jakkolwiek ich realizacja zale|y od twórczej siBy czBowieka, sBowem: warto[ci moralne i warto[ci estetyczne. Lecz czBowiek nie znajduje tych warto[ci po prostu w przyrodzie, w [wiecie materialnym. Musi wytworzy realne warunki ich zaistnienia i ukazywania si w [wiecie. Dziki szczególnej umiejtno[ci przewidywania ich jako[ci wytwarza na podBo|u [wiata realnego, przez odpowiednie przetworzenie niektórych rzeczy i wywoBanie pewnych procesów, nowy [wiat  [wiat kultury ludzkiej, w którym warto[ci si ukazuj. W obliczu tej nowej rzeczywisto[ci czBowiek zapomina do pewnego stopnia o swej prawdziwej pierwotnej naturze, czysto zwierzcej. Zapomina równie| o wygldzie [wiata realnego niezale|nym od jego twórczego dziaBania i do gBbi odmiennym od oblicza kultury narzuconego przezeD przyrodzie obcej, a nawet wrogiej jego ideaBom i najszlachetniejszym jego umiBowaniom. Czuje si szcz[liwy, gdy mo|e by [wiadom obecno[ci warto[ci stworzonych przez siebie lub przez swoich bliskich. Ta rzeczywisto[ specyficznie ludzka jest trwalsza i dBu|ej trwajca ni| |ycie poszczególnego czBowieka i  cho w swym istnieniu zale|na jest od twórczej mocy [wiadomo[ci  stanowi dla ka|dego z nas pewnego rodzaju dziedzictwo, które znajdujemy w naszym [wiecie jako dar przodków [...]. I staramy si nie tylko zachowa skarb warto[ci otrzymywanych od epok dawniejszych, lecz go tak|e wzbogaci i przetworzy naszymi aktami twórczymi i naszymi nowymi dzieBami. [...] Natura ludzka polega na nieustannym wysiBku przekraczania granic zwierzco[ci tkwicej w czBowieku i wyrastania ponad ni czBowieczeDstwem i rol czBowieka jako twórcy warto[ci. Bez tej misji i bez tego wysiBku wyrastania ponad samego siebie czBowiek zapada z powrotem i bez ratunku w swoj czyst zwierzco[, która stanowi jego [mier. (R. Ingarden, O naturze ludzkiej [fragmenty], w: ten|e, Ksi|eczka o czBowieku, Kraków: Wyd. Literackie 1987, s. 21-25) 27 Zadania do tekstu (30 pkt) 1. SformuBuj w postaci pytania naczelny problem poruszony w tek[cie. (1 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. Na czym polega gBówna trudno[ znalezienia rozwizania tego problemu? (1 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. Ingarden odró|nia dwie natury w czBowieku:  pierwotn i wy|sz ( specyficznie ludzk ). Okre[l, w czym si one przejawiaj. (2 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 4. Podaj dwa fakty (jeden przywoBany w tek[cie, a drugi  wBasny) potwierdzajce to, |e w czBowieku ujawnia si natura  pierwotna . (2 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 5. Podaj dwa fakty (jeden przywoBany w tek[cie, a drugi  wBasny) potwierdzajce to, |e w czBowieku ujawnia si natura wy|sza. (2 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 6. Jak w [wietle opozycji naturalizm-antynaturalizm zakwalifikujesz stanowisko R. Ingardena? Odpowiedz krótko uzasadnij. (2 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 7. WedBug R. Ingardena specyfika czBowieka polega m.in. na realizacji warto[ci moralnych. Jaka dyscyplina filozoficzna zajmuje si tymi warto[ciami? (1 pkt) ....................................................................................................................................................... 28 8. Zrekonstruuj etyczne stanowisko R. Ingardena w [wietle opozycji obiektywizm- subiektywizm oraz altruizm-egoizm. Odpowiedz krótko uzasadnij. (5 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 9. W tek[cie R. Ingarden u|ywa dwukrotnie terminu  kultura . Zrekonstruuj, zgodnie z my[l Autora, definicj tego terminu. (2 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 10. Jaki kierunek filozofii wspóBczesnej reprezentuje R. Ingarden? Wska| jedn cech przytoczonego tekstu, która [wiadczy o tym, |e realizuje on program (metod) tego kierunku. (2 pkt) ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 11. Wybierz jednego filozofa i porównaj jego pogldy na temat czBowieka z pogldami R. Ingardena. Dokonaj tego w nastpujcy sposób: a) podaj krótk informacj o wybranym filozofie (epoka, w której |yB; kierunek, który reprezentowaB); b) przedstaw gBówne tezy jego antropologii; c) wska| na podobieDstwa lub/i ró|nice midzy jego antropologi a antropologi R. Ingardena. (10 pkt) a) (2 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) (3 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) (5 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 29 Zadanie sprawdza rozumienie czytanego tekstu, umiejtno[ krytycznej analizy (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ zwizBego zapisywania efektów analizy krytycznej (obszar III standardów wymagaD egzaminacyjnych) Poprawne odpowiedzi zostaBy zamieszczone w tabeli poni|ej. Uczniowskie odpowiedzi mog przybiera ró|ny ksztaBt sBowny, ale ich sens merytoryczny powinien by porównywalny z zamieszczonymi propozycjami. Model odpowiedzi i przykBadowy schemat punktowania Krytyczna analiza tekstu Nr Oczekiwana odpowiedz Maks. Punkty czstkowe (wszystkie odpowiedzi maj charakter liczba zad. przykBadowy) punktów 1. Na czym polega natura ludzka? 0  1 2. Zachowania ludzkie s tak ró|norodne, |e trudno 0  1 jest wskaza takie, które byByby udziaBem wszystkich i tylko ludzi. 3. Ze wzgldu na swoj natur  pierwotn czBowiek 0  2 Za aspekt natury jest zwierzciem, które d|y wyBcznie pierwotnej  1 do egoistycznej realizacji wBasnych potrzeb Za aspekt natury |yciowych. Ze wzgldu na swoj natur wy|sz wy|szej  1 czBowiek realizuje warto[ci absolutne  moralne i estetyczne. 4. W wikszo[ci dziaBaD ludzkich gBówny motyw 0  2 Za podanie jednego stanowi po|ytek. faktu  1 Podobnie jak zwierzta  czBowiek du|o czasu po[wica na walk o przetrwanie lub podporzdkowanie sobie innych ludzi. 5. Tylko ludzie s zdolni do poczucia winy za swe 0  2 Za podanie jednego czyny i do odpokutowania za nie. faktu  1 Tylko ludzie po[wicaj tak du| cz[ swego |ycia edukacji. 6. R. Ingarden jest antynaturalist, gdy| uwa|a, |e 0  2 Za antynaturalizm  natura ludzka nie wyczerpuje si w tym, co 1 zwierzce. Za uzasadnienie  1 7. Warto[ciami moralnymi zajmuje si etyka. 0  1 8. R. Ingarden jest obiektywist etycznym, gdy| 0  5 Za obiektywizm uwa|a, |e warto[ci s przez nas poznawane, a nie etyczny  1 tworzone (termin  realizowanie sugeruje, |e Za uzasadnienie  warto[ci istniej obiektywnie, ale potencjalnie  1; ludzie musz sprawi, by mogBy si one ukazywa Za przypisanie w [wiecie materialnym). egoizmu naturze Ingarden pisze wprost, |e zwierzc natur zwierzcej  1; czBowieka kieruje egoizm, a z podanych przez Za przypisanie niego przykBadów wynika, |e natur wy|sz altruizmu naturze kieruje altruizm. Poniewa| ta druga natura jest wy|szej  1; specyficznie ludzka, mo|na go uzna za Za uzasadnienie, |e zwolennika altruizmu. Ingarden jest altruist etycznym  1 9. Kultura to ogóB wytworów ludzkich, w których 0 lub 2 ujawniaj si warto[ci. 30 10. R. Ingarden reprezentuje fenomenologi. 0  2 Okre[lenie W przytoczonym tek[cie posBuguje si opisem Ingardena ró|nych fenomenów ludzkich (opis fenomenologiem fenomenologiczny) w celu dotarcia do istoty  1; czBowieka (ogld ejdetyczny). za podanie metody opisu fenomenologicznego lub ejdetycznego  1 11. a) Np. Platon to filozof staro|ytny, który |yB w IV 0  10 a) 2 pkt wieku przed nasza er. System jego pogldów b) 3 pkt  wci| dyskutowanych  nosi miano c) 5 pkt  platonizmu . b) W antropologii Platon gBosiB, |e czBowiek jest dusz (duchem) posiadajc ciaBo. Pogld ten jest klasycznym przykBadem antynaturalizmu (czBowiek nie sprowadza si do ciaBa) oraz dualizmu (w czBowieku mo|na wyró|ni zarówno czynnik duchowy, jak i czynnik cielesny). c) W podobny sposób mo|na zaklasyfikowa pogldy Ingardena. Jednak Ingarden w przytoczonym tek[cie nie wyra|a swych pogldów za pomoc opozycji  dusza- ciaBo , lecz  zwierzco[ (przyroda) - kultura ([wiat warto[ci) . Poza tym Ingarden za pierwotn natur czBowieka uznaje zwierzco[, któr czBowiek stara si przekracza. U Platona jest na odwrót: czBowiek pierwotnie byB czystym duchem, który zostaB skalany zwizkiem z ciaBem. Antropologi Ingardena mo|na uzna za wspóBczesn, wyrafinowan posta platonizmu. Obu filozofów Bczy przekonanie, |e w czBowieku istnieje powa|ne napicie midzy sfer cielesno-zwierzc a sfer wy|sz (duchow). 31 POZIOM ROZSZERZONY PrzykBadowe zadania do cz[ci I  testu sprawdzajcego wiadomo[ci i umiejtno[ci ustalone w Standardach wymagaD egzaminacyjnych z filozofii PrzykBadowe zadanie Wybierz jedn, poprawn odpowiedz. W swoich  Medytacjach Kartezjusz zakBada, |e  Ja jest a) istot rozumn. b) rzecz my[lc. c) zBo|eniem duszy i ciaBa. d) homo sapiens. Zadanie sprawdza znajomo[ zaBo|eD antropologii Kartezjusza (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz rozumienie tekstu filozoficznego (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawna odpowiedz: b) rzecz my[lc. PrzykBadowe zadanie Wybierz jedn poprawn odpowiedz. Zdaniem Hume a przyczyna wielu sporów filozoficznych le|y a) w zle zdefiniowanych terminach. b) w ambicji i rywalizacji filozofów. c) w niechci wobec O[wiecenia. Zadanie sprawdza znajomo[ zaBo|eD epistemologii Hume a (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz rozumienie tekstu filozoficznego (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawna odpowiedz: a) w zle zdefiniowanych terminach. PrzykBadowe zadanie Wybierz jedn poprawn odpowiedz.  Sceptycyzm metodyczny gBosi, |e a) umysB ludzki jest poznawczo ograniczony i jedynie dziki odpowiedniej metodzie mo|e te ograniczenia pozna. b) nie istnieje |adna metoda poznania; opiera si ono wyBcznie na improwizacji. c) wiedza zmysBowa jest zródBem bBdów. d) aby znalez twierdzenia niepowtpiewalne, trzeba podda w wtpliwo[ wszystkie |ywione dotd przekonania. Zadanie sprawdza rozumienie pojcia z zakresu epistemologii (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawna odpowiedz: d) aby znalez twierdzenia niepowtpiewalne, trzeba podda w wtpliwo[ wszystkie |ywione dotd przekonania. PrzykBadowe zadanie Do ka|dej z poni|szych tez przyporzdkuj odpowiedni termin. a) Wszystko jest przez co[ wyznaczone. b) Wszystko, co istnieje, ma jedn natur. c) Bóg stworzyB [wiat, ale po jego stworzeniu nie ingeruje ju| w bieg wydarzeD. d) Wszyscy ludzie s równi. 32 1. aprioryzm, 2. egalitaryzm, 3 deizm, 4. demokratyzm, 5. determinizm, 6. dualizm 7. indeterminizm, 8. monizm, 9. teizm a) ............... b) ............... c) ............... d) ............... Zadanie sprawdza znajomo[ terminów, tez i koncepcji filozoficznych (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawne odpowiedzi: a) 5, b) 8, c) 3, d) 2. PrzykBadowe zadanie Do ka|dego z poni|szych cytatów przyporzdkuj jego autora z podanej listy filozofów: a)  Wiem, |e istniej; pytam jednak, kim jestem ja, o którym wiem, |e istniej. b)  Trudno sobie wyobrazi, by gdziekolwiek na [wiecie, a nawet poza nim, istniaBo co[, co bez ograniczeD mo|na by byBo uwa|a za dobre, jak tylko dobr wol. c)  Mdro[ to rzecz niezaprzeczenie pikna, a Eros to miBo[ tego, co pikne; przeto Eros musi by miBo[nikiem mdro[ci. d)  DoskonaB form przyjazni jest przyjazD midzy ludzmi etycznie dzielnymi i podobnymi do siebie w dzielno[ci etycznej. 1. Arystoteles, 2. G.W.F. Hegel, 3. D. Hume, 4. E. Kant, 5. Kartezjusz, 6. J.S. Mill, 7. Platon, 8. W. Tatarkiewicz, 9. [w. Tomasz z Akwinu. a) ............... b) ............... c) ............... d) ............... Zadanie sprawdza znajomo[ pogldów znanych filozofów (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz rozumienie tekstu filozoficznego (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawne odpowiedzi: a) 5, b) 4, c) 7, d) 1. PrzykBadowe zadanie Przeczytaj podany fragment i odpowiedz na zamieszczone pod nim pytanie, wpisujc we wskazane miejsca tak lub nie. Kieruj si wyBcznie tre[ci przytoczonego cytatu.  Jaki| argument stanowi mógBby dowód, |e percepcje umysBu powodowane by musz zewntrznymi przedmiotami, caBkowicie od nich ró|nymi, cho z nimi zbie|nymi (o ile to mo|liwe) oraz |e nie mogBy powsta ani wskutek dziaBania energii samego umysBu, ani w wyniku sugestii pochodzcej od jakiego[ niewidzialnego i nieznanego ducha, ani te| w efekcie innej jeszcze, tym bardziej nam nieznanej przyczyny? Nie jest tajemnic, |e tak, jak ma to miejsce w przypadku snów, szaleDstwa, bdz innych chorób, wiele z tych percepcji w rzeczywisto[ci nie wyrasta z niczego zewntrznego. I nie ma te| nic bardziej niewytBumaczalnego ni| sposób, w jaki ciaBo oddziaBuje na umysB [...]. Czy na podstawie podanego cytatu mo|na zasadnie wnosi, |e a) autor jest zdeklarowanym solipsyst ............................................................................ b) autor neguje istnienie materii ........................................................................................ c) autor uwa|a, |e Bóg wywoBuje w nas wra|enia zmysBowe .......................................... d) autor wtpi w to, by przyczyn naszych percepcji byBy zewntrzne przedmioty cielesne ...................................... Zadanie sprawdza rozumienie tekstu filozoficznego (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawne odpowiedzi: a) nie, b) nie, c) nie, d) tak. 33 PrzykBadowe zadanie Która z poni|szych charakterystyk najlepiej opisuje sd prawdziwy zgodnie z klasyczn definicj prawdy (K), a która zgodnie z pragmatyczn definicj prawdy (P)? Odpowiedz na pytanie, wpisujc we wskazane miejsce skróty: K lub P. a) sd zgodny z przyjtymi sdami .................................................................................... b) sd, który mo|e by podstaw skutecznego dziaBania ................................................. c) sd zgodny z rzeczywisto[ci ......................................................................................... d) sd, który wynika z sdów oczywistych ........................................................................ Zadanie sprawdza znajomo[ klasycznej i pragmatycznej definicji prawdy (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawne odpowiedzi: b) P; c) K. PrzykBadowe zadanie Poni|ej opisano postpowanie trzech ró|nych osób. Które z tych osób Kant uznaBby za postpujce moralnie, które za[ za takie uznaBby Mill? Odpowiedzi zaznacz w tabeli znakiem  X . Pod tabel podaj uzasadnienie swych odpowiedzi, okre[lajc kryterium oceny moralnej wedBug Kanta i wedBug Milla. Kant Mill a) Pan Kowalski, aby by konkurencyjnym, obni|a ceny w swoim sklepie, skutkiem czego polepsza si sytuacja mieszkajcych w okolicy ludzi biednych. b) Pan Kwiatkowski odczuwa pokus, aby ukra[ co[ ze sklepu pana Kowalskiego  nie robi tego jednak w obawie przed kompromitacj. c) Pani Kowalska opBaca abonament telewizyjny, mimo |e pan Kowalski uwa|a to za gBupot: przecie| wielu ludzi nie pBaci, a i tak, bez |adnych konsekwencji, oglda telewizj. Pani Kowalska twierdzi jednak, |e tego bezwzgldnie wymaga uczciwo[. Uzasadnienie: ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie sprawdza znajomo[ zaBo|eD etyki Kanta i Milla (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) Poprawna odpowiedz: a), b) Mill, c) Kant Uzasadnienie: wedBug Milla, kryterium moralnej oceny czynu s jego korzystne konsekwencje, nie dobre intencje; wedBug Kanta kryterium moralnej oceny czynu jest jego zgodno[ z powszechnym i bezwarunkowym nakazem rozumu. 34 PrzykBadowe zadanie W poni|szym fragmencie tekstu Hume a uzupeBnij luki, dobierajc odpowiednie sBowa spo[ród podanych: dusza, materia, okre[lony, podobny, przyczyna, siBa, wynikn, znikn, zniszczony, zrezygnowa. Uwaga: mo|e zaistnie potrzeba zmiany formy gramatycznej podanych wyrazów!  Przyjmuje si powszechnie, |e ........................................... jest we wszystkich dziaBaniach aktywowana przez dziaBajc z konieczno[ci siB i |e ka|dy naturalny skutek jest tak dokBadnie ..................................... przez energi swej .........................................., |e w danych okoliczno[ciach |aden inny skutek nie mógBby z niej ............................................ Zadanie sprawdza rozumienie tekstu filozoficznego (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawna odpowiedz: kolejno - materia, okre[lony, przyczyny, wynikn. PrzykBadowe zadanie Podaj stanowiska filozoficzne przeciwstawne wzgldem przedstawionych ni|ej: a) Rozum jest ostateczn instancj oceniajc warto[ ludzkiego poznania  .................................................................... b) Wszystko, co istnieje, ma jedn natur  ..................................................................... c) Istnieje jedynie to, co materialne  ............................................................................... Zadanie sprawdza znajomo[ terminów filozoficznych (obszar I standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ porównywania (konfrontowania) pogldów ró|nych filozofów (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawne odpowiedzi: a) irracjonalizm, b) pluralizm (lub: dualizm), c) antynaturalizm (lub: spirytualizm, idealizm metafizyczny, dualizm). PrzykBadowe zadania do cz[ci II arkusza egzaminacyjnego Krytyczna analiza tekstu Umiejtno[ krytycznej analizy tekstu filozoficznego na poziomie rozszerzonym mo|e by sprawdzana w trojaki sposób: za pomoc A. testu oraz wypracowania  ten rodzaj zadania zostaB zilustrowany zmodyfikowanym przykBadem z poziomu podstawowego (zadania do fragmentu tekstu R. Ingardena). Uczniowie zdajcy matur na poziomie podstawowym bd rozwizywa tylko zadania testowe, natomiast uczniowie zdajcy na poziomie rozszerzonym mog otrzyma polecenie zarówno rozwizania zadaD testowych, jak i napisania wypracowania. Zadanie na poziomie rozszerzonym bdzie inaczej punktowane ni| na poziomie podstawowym, poniewa| skBada si ono z dwóch cz[ci; albo B. wypracowania  pisanego wedBug poleceD wyznaczajcych jego struktur; albo C. testu sprawdzajcego umiejtno[ analizy krytycznej tekstu. 35 A. Analiza krytyczna tekstu: test i wypracowanie Przeczytaj uwa|nie tekst, dopowiedz na pytania, a nastpnie w formie wypracowania zajmij stanowisko wobec gBównej tezy. Piszc wypracowanie, kieruj si poleceniami. Roman Ingarden, O naturze ludzkiej  Jest z pewno[ci bardzo trudno okre[li natur czBowieka. [...] Wszelkie wysiBki, by obj peBni jego istoty okre[leniem zadowalajcym i adekwatnym, okazuj si daremne. Do ka|dego rysu, który znajdujemy w jego istocie, mo|na dobra konkretne fakty, które zdaj si dowodzi czego[ wrcz przeciwnego. [...] Z pewno[ci egoizm dominuje w wikszo[ci ludzkich czynów indywidualnych, spoBecznych czy narodowych. Jest jednak czym[ specyficznie ludzkim dziaBa wyBcznie dla cudzego dobra czy szcz[cia i w wypadkach wyjtkowych odda swe |ycie dla uratowania cudzego |ycia, czasem nawet kogo[ zupeBnie obcego. CzBowiek mo|e dokonywa czynów straszliwych, okrutnych i  nieludzkich", lecz zarazem jest jedynym stworzeniem, które czuje si upokorzone przez swe zBe czyny i stara si odpokutowa za swoje winy. [...] A wreszcie prawd jest, |e w wikszo[ci przypadków po|ytek jest dlaD motywem rozstrzygajcym o jego dziaBaniu, lecz jest te| prawd, |e czBowiek jest jedynym stworzeniem, które mo|e tworzy dzieBa i sytuacje pod |adnym wzgldem niepo|yteczne. A tworzy je tylko dla ich pikna i dla wzbogacenia przez ich istnienie [wiata specyficznie ludzkiego. Krótko mówic: istnieje pewien zbiór szczególnych warto[ci, które czBowiek sobie ustala i usiBuje realizowa, a nawet do ich realizowania czuje si powoBany. Jakie to s warto[ci, to nieBatwo powiedzie. [...] Lecz nie tyle zasadnicze cechy tego zasobu kategorii warto[ci s istotne dla natury czBowieka, ile raczej fakt, |e czBowiek w ogóle doznaje potrzeby, a nawet odczuwa konieczno[ posiadania i poznawania warto[ci tudzie| ich realizowania [...]. Nie chodzi tu przy tym  przynajmniej w pierwszym rzdzie  o warto[ci relatywne w odniesieniu do jego potrzeb |yciowych (jak np. po|ywienie) ani te| w stosunku do jego przyjemno[ci (jak np. dobre zdrowie lub rozkosz), lecz o warto[ci w swej immanentnej jako[ci absolutne, jakkolwiek ich realizacja zale|y od twórczej siBy czBowieka, sBowem: warto[ci moralne i warto[ci estetyczne. Lecz czBowiek nie znajduje tych warto[ci po prostu w przyrodzie, w [wiecie materialnym. Musi wytworzy realne warunki ich zaistnienia i ukazywania si w [wiecie. Dziki szczególnej umiejtno[ci przewidywania ich jako[ci wytwarza na podBo|u [wiata realnego, przez odpowiednie przetworzenie niektórych rzeczy i wywoBanie pewnych procesów, nowy [wiat  [wiat kultury ludzkiej, w którym warto[ci si ukazuj. W obliczu tej nowej rzeczywisto[ci czBowiek zapomina do pewnego stopnia o swej prawdziwej pierwotnej naturze, czysto zwierzcej. Zapomina równie| o wygldzie [wiata realnego niezale|nym od jego twórczego dziaBania i do gBbi odmiennym od oblicza kultury narzuconego przezeD przyrodzie obcej, a nawet wrogiej jego ideaBom 36 i najszlachetniejszym jego umiBowaniom. Czuje si szcz[liwy, gdy mo|e by [wiadom obecno[ci warto[ci stworzonych przez siebie lub przez swoich bliskich. Ta rzeczywisto[ specyficznie ludzka jest trwalsza i dBu|ej trwajca ni| |ycie poszczególnego czBowieka i  cho w swym istnieniu zale|na jest od twórczej mocy [wiadomo[ci  stanowi dla ka|dego z nas pewnego rodzaju dziedzictwo, które znajdujemy w naszym [wiecie jako dar przodków [...]. I staramy si nie tylko zachowa skarb warto[ci otrzymywanych od epok dawniejszych, lecz go tak|e wzbogaci i przetworzy naszymi aktami twórczymi i naszymi nowymi dzieBami. [...] Natura ludzka polega na nieustannym wysiBku przekraczania granic zwierzco[ci tkwicej w czBowieku i wyrastania ponad ni czBowieczeDstwem i rol czBowieka jako twórcy warto[ci. Bez tej misji i bez tego wysiBku wyrastania ponad samego siebie czBowiek zapada z powrotem i bez ratunku w swoj czyst zwierzco[, która stanowi jego [mier. R. Ingarden, O naturze ludzkiej [fragmenty], w: ten|e, Ksi|eczka o czBowieku, Kraków: Wyd. Literackie 1987, s. 21-25 Cz[ I - zadania do teksu (15 pkt) 1. SformuBuj w postaci pytania naczelny problem poruszony w tek[cie. (1 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 2. Na czym polega gBówna trudno[ znalezienia rozwizania tego problemu? (1 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 3. Ingarden odró|nia dwie natury w czBowieku:  pierwotn i wy|sz ( specyficznie ludzk ). Wska|, w czym si one przejawiaj. (2 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 4. Podaj fakt (przywoBany w tek[cie) potwierdzajcy to, |e w czBowieku ujawnia si natura  pierwotna . (1 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 5. Podaj fakt (przywoBany w tek[cie) potwierdzajcy to, |e w czBowieku ujawnia si natura wy|sza. (1 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 37 6. Jak w [wietle opozycji naturalizm-antynaturalizm zakwalifikujesz stanowisko Ingardena? Odpowiedz krótko uzasadnij. (2 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 7. Zrekonstruuj etyczne stanowisko Ingardena w [wietle opozycji obiektywizm- subiektywizm oraz altruizm-egoizm. Odpowiedz krótko uzasadnij. (5 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 8. W tek[cie Ingarden u|ywa dwukrotnie terminu  kultura . Zrekonstruuj, zgodnie z my[l Autora, definicj tego terminu. (1 pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 9. Jaki kierunek filozofii wspóBczesnej reprezentuje Ingarden? (1pkt) ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Ta cz[ zadania sprawdza rozumienie czytanego tekstu, umiejtno[ krytycznej analizy (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ zwizBego zapisywania efektów analizy krytycznej (obszar III standardów wymagaD egzaminacyjnych) Poprawne odpowiedzi zostaBy zamieszczone w tabeli poni|ej. Uczniowskie odpowiedzi mog przybiera ró|ny ksztaBt sBowny, ale ich sens merytoryczny powinien by porównywalny z zamieszczonymi propozycjami. Cz[ II - wypracowanie (15 pkt) Polecenia wyznaczajce struktur wypracowania: (1) zrekonstruuj tez Ingardena; (2) zdefiniuj wystpujce w niej terminy; (3) wybierz jedn z nastpujcych opcji: (a) akceptacja tezy Ingardena, (b) modyfikacja tezy Ingardena, (c) odrzucenie tezy Ingardena, (d) uznanie problemu poruszonego przez Ingardena za nierozstrzygalny; (4) uzasadnij swój wybór, (a) podajc co najmniej jeden argument na jego rzecz, (b) rekonstruujc co najmniej jeden zarzut, jaki mo|na by sformuBowa przeciw twojemu stanowisku, (c) obalajc ten zarzut; (5) podsumuj caBo[. 38 Ta cz[ zadania sprawdza umiejtno[ krytycznej analizy tekstu filozoficznego  zarówno w aspekcie rekonstrukcyjnym, porównawczym (konfrontacyjnym) i dyskusyjnym (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ sformuBowania rezultatów analizy w postaci spójnego tekstu wBasnego (obszar III standardów wymagaD egzaminacyjnych). PrzykBad poprawnej odpowiedzi zostaB sformuBowany w postaci przykBadowego wypracowania ocenionego na maksymaln liczb punktów. W ocenie wypracowania bierze si pod uwag nie tylko zrozumienie tekstu i poprawno[ merytoryczn argumentacji, ale i znajomo[ wynikajcych z tekstu i tematu poj, logik wywodu oraz poprawno[ kompozycji i jzyka. Zadanie bdzie oceniane zgodnie z kryteriami oceniania zamieszczonymi w rozdziale Struktura i forma egzaminu (w Zasady oceniania egzaminu). Model odpowiedzi i przykBadowy schemat punktowania Analiza rekonstrukcyjna tekstu Nr Oczekiwana odpowiedz Maks. Punkty czstkowe (wszystkie odpowiedzi maj charakter liczba zad. przykBadowy) pkt 1. Na czym polega natura ludzka? 0  1 2. Zachowania ludzkie s tak ró|norodne, |e trudno 0  1 jest wskaza takie, które byByby udziaBem wszystkich i tylko ludzi. 3. Ze wzgldu na swoj natur  pierwotn czBowiek 0  2 Za aspekt natury jest zwierzciem, które d|y wyBcznie do pierwotnej  1 egoistycznej realizacji wBasnych potrzeb Za aspekt natury |yciowych. Ze wzgldu na swoj natur wy|sz wy|szej  1 czBowiek realizuje warto[ci absolutne  moralne i estetyczne. 4. W wikszo[ci dziaBaD ludzkich gBówny motyw 0  1 Za podanie jednego stanowi po|ytek. faktu  1 Podobnie jak zwierzta  czBowiek du|o czasu po[wica na walk o przetrwanie lub podporzdkowanie sobie innych ludzi. 5. Tylko ludzie s zdolni do poczucia winy za swe 0  1 Za podanie jednego czyny i do odpokutowania za nie. faktu  1 Tylko ludzie po[wicaj tak du| cz[ swego |ycia edukacji. 6. Ingarden jest antynaturalist, gdy| uwa|a, |e 0  2 Za antynaturalizm  1 natura ludzka nie wyczerpuje si w tym, co Za uzasadnienie  1 zwierzce. 7. Ingarden jest obiektywist etycznym, gdy| 0  5 Za obiektywizm uwa|a, |e warto[ci s przez nas poznawane, a nie etyczny  1 tworzone (termin  realizowanie sugeruje, |e Za uzasadnienie  1; warto[ci istniej obiektywnie, ale potencjalnie  Za przypisanie ludzie musz sprawi, by mogBy si one ukazywa egoizmu naturze w [wiecie materialnym). zwierzcej  1; Ingarden pisze wprost, |e zwierzc natur Za przypisanie czBowieka kieruje egoizm, a z podanych przez altruizmu naturze niego przykBadów wynika, |e natur wy|sz wy|szej  1; kieruje altruizm. Poniewa| ta druga natura jest Za uzasadnienie, |e specyficznie ludzka, mo|na go uzna za Ingarden jest altruist zwolennika altruizmu. etycznym  1 8. Kultura to ogóB wytworów ludzkich, w których 0 - 1 ujawniaj si warto[ci. 9. Ingarden reprezentuje fenomenologi. 0  1 39 PrzykBadowe wypracowanie: R. Ingarden, odpowiadajc na pytanie  czym jest natura ludzka? , odró|nia  pierwotn i  wy|sz natur czBowieka. W aspekcie natury pierwotnej czBowiek jest zwierzciem, które d|y wyBcznie do egoistycznej realizacji swych potrzeb |yciowych. W aspekcie natury wy|szej czBowiek realizuje warto[ci absolutne  moralne i estetyczne. Midzy tymi naturami istnieje napicie: czBowiek przekracza sw zwierzco[ w kierunku warto[ci. Ingarden wyraznie broni antynaturalizmu, czyli stanowiska, wedBug którego czBowiek nie sprowadza si do innych bytów przyrody. Antynaturalizm Ingardena jest bliski dualizmowi: w czBowieku wystpuje zarówno  co[ cielesnego (pierwotna natura zwierzca) jak i  co[ duchowego (natura wy|sza zwizana z warto[ciami). W tym aspekcie Ingarden bliski jest pogldom Platona i Kartezjusza. Zgadzam si caBkowicie z tez Ingardena. Aby wykaza jej prawdziwo[, wystarczy wyobrazi sobie dwie sytuacje, które j wykluczaj. Pierwsza sytuacja: ludzie s tylko zwierztami; druga sytuacja: ludzie s tylko twórcami kultury. Gdyby zachodziBa pierwsza sytuacja, nie istniaByby szkoBy, dzieBa nauki i sztuki, paDstwa i ordery itd. Mo|na dopatrywa si ich namiastek w [wiecie zwierzcym, ale nie odgrywaj one w nim tak znaczcej roli. Gdyby zachodziBa druga sytuacja, ludzie nie musieliby walczy o odpowiednie warunki |ycia, zaspakaja gBodu i popdu seksualnego, konkurowa z innymi gatunkami o przetrwanie. Jest oczywiste, |e |adna z tych wyobra|onych sytuacji nie zachodzi. W takim razie, czBowiek jest i zwierzciem, i twórc kultury  jest kim[  pomidzy dwiema sferami bytu. Kto[ mógBby powiedzie, |e Ingarden myli si, dokonujc uogólnienia: czBowiek przekracza sw zwierzco[ w kierunku warto[ci. Przecie| nie jest to prawda o wszystkich ludziach. S tacy ludzie, którzy nawet nie usiBuj przekracza swej zwierzco[ci. Na powy|szy zarzut mo|na odpowiedzie dwojako. Mo|na powiedzie, |e ludzie, którzy w |aden sposób nie s wra|liwi na [wiat warto[ci, s ludzmi tylko w sensie biologicznym. W sensie filozoficznym nale|y im odmówi przymiotu czBowieczeDstwa. Sdz jednak, |e takie postawienie sprawy jest bBdne, gdy| nie mo|na rozwiza rzeczowego problemu jedynie za pomoc definicji. W takim razie opowiedziaBbym si za drugim sposobem odparcia zarzutu. Odparcie to odwoBuje si do powszechnej intuicji, |e nie istniej ani ludzie czysto  zwierzcy , ani czysto  kulturalni . Jak za[wiadczaj historycy i biografowie, nawet w najwikszym zbrodniarzu powstawaBy wyrzuty sumienia, a |aden [wity nie byB nieskalany. Fakty te potwierdzaj tez Ingardena i obalaj przywoBany zarzut. Podsumowujc, Ingarden trafnie okre[la natur ludzk jako |ycie pomidzy zwierzco[ci a warto[ciami. Ka|dy z nas dramatycznie do[wiadcza napicia wywoBanego przez owo  pomidzy . Atutem koncepcji Ingardena jest to, |e bardzo dobrze oddaje ona osobiste do[wiadczenie ka|dego czBowieka. Poza tym omawiany filozof unika skrajno[ci, w jak wpadaj naturali[ci (dostrzegajc w nas wyBcznie |ycie biologiczne) oraz spirytuali[ci (zapominajcy o naszych zmaganiach z wBasn cielesno[ci). 40 B. PrzykBadowe zadanie  wypracowanie (30 pkt) Temat: Czy ma racj Kant, twierdzc, |e jedyn naprawd dobr rzecz jest dobra wola? Przeczytaj uwa|nie tekst, dokonaj jego analizy, a nastpnie w formie wypracowania zajmij stawisko wobec gBównej tezy. Piszc wypracowanie, kieruj si nastpujcymi poleceniami: Polecenia wyznaczajce struktur wypracowania: (1) zrekonstruuj tez Kanta; (2) zdefiniuj wystpujce w niej terminy; (3) wybierz jedn z nastpujcych opcji: (a) akceptacja tezy Kanta, (b) modyfikacja tezy Kanta, (c) odrzucenie tezy Kanta; (4) uzasadnij swój wybór, (a) podajc co najmniej jeden argument na jego rzecz, (b) rekonstruujc co najmniej jeden zarzut, jaki mo|na by sformuBowa przeciw twojemu stanowisku, (c) obalajc ten zarzut; (5) podsumuj caBo[. Immanuel Kant, Uzasadnienie metafizyki moralno[ci  Nigdzie w [wiecie, ani nawet w ogóle poza jego obrbem, niepodobna sobie pomy[le |adnej rzeczy, któr bez ograniczenia mo|na by uwa|a za dobr, oprócz jedynie dobrej woli. Rozsdek, dowcip, wBadza sdzenia i jak tam si jeszcze mog nazywa talenty umysBu, albo odwaga, stanowczo[, staBo[ w postanowieniu, jako przymioty temperamentu, s bez wtpienia pod niejednym wzgldem dobre i po|dane, mog jednak sta si tak|e nadzwyczaj zBe i szkodliwe, je|eli nie jest dobr wola, która ma z tych darów przyrody robi u|ytek i której wBa[ciwa istota zwie si przeto charakterem. Tak samo rzecz si ma z darami szcz[cia. WBadza, bogactwo, dobre imi, nawet zdrowie i caBa pomy[lno[ i zadowolenie ze swego stanu pod nazw szcz[liwo[ci wytwarzaj [miaBo[, a przez to czsto tak|e zuchwalstwo, je|eli nie ma dobrej woli, która ich wpByw na umysB (Gemüt), a std tak|e caB zasad postpowania, prostuje i robi ogólnie celow; nie mówic o tym, |e rozumnemu i bezstronnemu widzowi nie mo|e nigdy podoba si nawet widok ustawicznego dobrego powodzenia istoty, której nie zdobi |aden rys czystej i dobrej woli. Zdaje si wic, |e dobra wola stanowi nawet warunek tego, by [czBowiek] byB godny szcz[cia. (Immanuel Kant, pocztek Uzasadnienia metafizyki moralno[ci) Zadanie sprawdza umiejtno[ krytycznej analizy tekstu filozoficznego  zarówno w aspekcie rekonstrukcyjnym, porównawczym (konfrontacyjnym) i dyskusyjnym (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ sformuBowania rezultatów analizy w postaci spójnego tekstu wBasnego (obszar III standardów wymagaD egzaminacyjnych). 41 PrzykBad poprawnej odpowiedzi zostaB sformuBowany w postaci przykBadowego wypracowania ocenionego na maksymaln liczb punktów. W ocenie wypracowania bierze si pod uwag nie tylko zrozumienie tekstu i poprawno[ merytoryczn argumentacji, ale i znajomo[ wynikajcych z tekstu i tematu poj, logik wywodu oraz poprawno[ kompozycji i jzyka. Zadanie bdzie oceniane zgodnie z kryteriami oceniania zamieszczonymi w rozdziale Struktura i forma egzaminu (w Zasady oceniania egzaminu). PrzykBadowe wypracowanie: Wstpna lektura tekstu Kanta pozwala stre[ci jego tez nastpujco: jedyn rzecz dobr jest dobra wola. DokBadna analiza prowadzi mnie jednak do przekonania, |e teza Kanta jest mocniejsza. Po pierwsze, wedBug niego dobra wola nie tyle jest jedyn dobr rzecz, ile jest jedyn dobr rzecz  bez ograniczenia , czyli bezwzgldnie, sama w sobie, a nie ze wzgldu na co[ innego. Po drugie, dobra wola nie tylko faktycznie jest jedyn bezwzgldnie dobr rzecz, ale tak|e nie mo|na sobie nawet pomy[le, by mogBo by inaczej. Po prostu: tak jest i musi by! Po trzecie, dobra wola ma podane wy|ej cechy nie tylko w naszym [wiecie, ale i  poza jego obrbem . Znaczy to chyba, |e dobra wola musi by jedyn bezwzgldnie dobr rzecz tak|e w rzeczywisto[ci nadprzyrodzonej, o której mówi religia. Uznanie lub odrzucenie tezy Kanta zale|y od tego, co rozumiemy przez  dobr wol . W etyce Kanta wola jest dobra, gdy podporzdkowuje si rozumowi i dyktowanemu przez rozum prawu moralnemu. Je[li tak, to dobra wola nie mo|e by dobra sama w sobie, bo zale|aBaby w swej dobroci od dobroci rozumu lub prawa. Sdz jednak, |e w przytoczonym fragmencie Kant rozumie dobr wol inaczej, tak jak j  czujemy na co dzieD. Mam dobr wol, gdy jestem do kogo[ lub czego[ pozytywnie nastawiony. W takim sensie bezwzgldnie dobra mo|e by tylko wola. Wszelkie inne dobra przecie|, na przykBad pienidze, nie s dobre same z siebie. Za pomoc pienidza mo|na komu[ pomóc, a mo|na te| go zniszczy. Zgadzam si wic z Kantem, |e jedyn bezwzgldnie dobr rzecz jest dobra wol. Przecie| wszystkie przedmioty materialne nazywamy  dobrymi tylko wtedy, gdy sBu| czemu[ dobremu: s wic one co najwy|ej wzgldnie dobre. Nie bd tego rozwijaB, gdy| to jest oczywiste. WspomniaBem zreszt wy|ej o pienidzach (Kant za[ pisze o bogactwie). Ciekawsze bdzie zastanowi si nad wymienianymi przez Kanta  talentami umysBu i  darami szcz[cia . PrzykBadem pierwszych jest umiejtno[ opowiadania dowcipów, a drugich  zdrowie. Otó| dowcip sam w sobie nie jest dobry, ani zBy: mo|e by wyrazem |yczliwo[ci lub zBo[liwo[ci  w zale|no[ci od tego, jaka wola nim kieruje. Bardziej skomplikowana jest sprawa ze zdrowiem. Wiemy jednak, |e zdrowi ludzie mog by dobrzy lub zli, a dobra wola mo|e by tylko dobra. Przeciwko tezie Kanta wystpiliby z pewno[ci utylitary[ci, na przykBad John Stuart Mill. Sprowadzaj oni moralno[ do reguB osigania szcz[cia przez jak najwiksz ilo[ ludzi lub istot czujcych. Mniejsza o to, |e  za Epikurem  preferuj oni przyjemno[ci negatywne (wolno[ od cierpieD) i umysBowe (odpowiadajce ludziom, 42 a nie [winiom). Wa|ne, |e wedBug nich istotnie dobre jest to, co faktycznie prowadzi do tak lub inaczej pojtego szcz[cia, a nie sama dobra wola. Co z tego, gdy kto[ ma dobr wol, ale nie umie pomóc toncemu? Gdy ton, pragn, by mnie kto[ uratowaB  wszystko jedno, czy z woln wol, czy bez. Mo|e to nawet zrobi za pienidze. Uwa|am, |e powy|szy przykBad nie obala tezy Kanta. CzBowiek, który ratuje |ycie dla pienidzy, nie jest przecie| dobry w sensie moralnym. Jest on, jakby powiedziaB Arystoteles, przyjacielem dla korzy[ci. Gdy zniknie korzy[, przestanie by przyjacielem, przestanie ratowa, a jego zdolno[ ratowania nie bdzie ju| nikomu potrzebna. Zreszt umiejtno[ci pBywackie mog sBu|y ró|nym celom: przyjemno[ci, sBawie, pienidzom, topieniu lub podgldaniu kpicych si ludzi. Natomiast o szcz[ciu jako kryterium moralno[ci ju| pisaBem. Co innego by szcz[liwym (zdrowym, bogatym itd.), a co innego by dobrym. Obie cechy rzadko id w jednej parze. Sdz, |e powy|sze rozwa|ania wykazaBy prawdziwo[ tezy Kanta  tak jak j zrekonstruowaBem w pierwszym akapicie. Nie mo|na sobie wyobrazi, by gdziekolwiek istniaBa rzecz bezwzgldnie dobra  poza dobr wol. A co  zapyta kto[, przypominajc kontrprzykBad utylitarysty  z dobr wol czBowieka, który chce ratowa topielca, a nie potrafi? Kant pewnie powiedziaBby o niedoszBym ratowniku, |e jego wola nie jest w peBni dobra. Nie wypracowaBa bowiem umiejtno[ci, które stanowi charakter, a wic istot dobrej woli. Zreszt na naszym [wiecie niepodobna spotka istoty o caBkowicie dobrej woli. Ludzka wola bywa dobra, ale nie jest ni stale. Absolutnie dobr mo|e wic by tylko wola Boga. Z pewno[ci zgodziBby si z tym Kant, który pojcie ideaBu moralnego i [wito[ci wizaB z religi. C. PrzykBadowe zadanie  test sprawdzajcy umiejtno[ analizy krytycznej tekstu (30 pkt) Przeczytaj uwa|nie tekst, a nastpnie dokonaj jego analizy, wykonujc zadania do tekstu. Tomasz z Akwinu, Suma teologii  Czy Bóg jest? Wydaje si, |e Boga nie ma. 1. [...] W nazwie  Bóg poznaje si, |e jest On pewnym nieskoDczonym dobrem. Gdyby wic Bóg istniaB, to nie byBoby |adnego zBa. ZBo jednak jest w [wiecie. Zatem Boga nie ma. 2. [...] Wydaje si, |e wszystko, co pojawia si w [wiecie, mo|e si dokona przez inne zasady, gdyby zaBo|y, |e Boga nie ma, poniewa| rzeczy naturalne sprowadzaj si do zasady, któr jest natura. [...] Ale w Ksidze Wyj[cia (3,14) dowiadujemy si od Boga:  jam jest, który jest . Odpowiadam, |e to, |e Bóg jest, mo|na uzasadni picioma drogami. 43 Pierwsza [...] wychodzi od ruchu, bo jest pewne [...], |e [...] rzeczy s w ruchu. Wszystko za[, co si porusza, jest poruszane przez co[ innego. Nic bowiem nie porusza si inaczej jak tylko dlatego, |e znajduje si w mo|no[ci wobec tego, do czego zmierza. Co[ porusza za[ o tyle, o ile jest urzeczywistnione. [...]. Nie jest jednak mo|liwe, by to samo byBo zarazem urzeczywistnione i w mo|no[ci pod tym samym wzgldem [...] Nie jest zatem mo|liwe, by pod tym samym wzgldem co[ poruszaBo i byBo poruszane albo |eby poruszaBo samo siebie. Wszystko wic, co si porusza, musi by poruszane przez co[ innego. Je[li wic to, przez co zostaBo poruszone, te| si porusza, to ono samo musi by poruszane przez co[ innego, a to przez co[ jeszcze innego. Nie nale|y tu jednak postpowa w nieskoDczono[, gdy| w ten sposób nie byBoby pierwszego poruszajcego i, co za tym idzie, nie byBoby te| drugiego poruszajcego. [...] Trzeba wic doj[ do jakiego[ pierwszego poruszyciela, który nie jest ju| przez nic poruszany. Wszyscy pojmuj, |e to jest Bóg. Druga droga wychodzi od pojcia przyczyny sprawczej. W[ród otaczajcych nas rzeczy [...] spostrzegamy [...] porzdek przyczyn sprawczych. Niemniej [...] nie spostrzegamy [...], |eby co[ byBo przyczyn sprawcz samego siebie, poniewa| w ten sposób musiaBoby istnie wcze[niej od samego siebie, co jest niemo|liwe. Nie jest tak|e mo|liwe, by w szeregu przyczyn sprawczych postpowa w nieskoDczono[ [...]. Usunicie za[ przyczyny usuwa skutek. Gdyby zatem nie byBo pierwszej przyczyny w szeregu przyczyn sprawczych, to nie byBoby te| ostatniej ani po[redniej. [...] Nale|y wic koniecznie przyj jak[ pierwsz przyczyn sprawcz, któr wszyscy nazywaj Bogiem. Trzecia droga [...]: w[ród rzeczy spostrzegamy te, które mog by i nie by, bo je|eli spostrzegamy takie, które powstaj i gin, to skutkiem tego mog one by i nie by. [...] Je[li wic wszystkie rzeczy mog nie istnie, to kiedy[ [nigdy] nie byBo[by] |adnej z tych rzeczy. Je[li to prawda, to i teraz nie byBoby niczego, poniewa| to, co nie istnieje, zaczyna istnie tylko dziki czemu[, co istnieje. Gdyby nic nie istniaBo, to nic nie mogBoby zacz istnie i, co za tym idzie, nic by nie istniaBo [...]. Nie wszystkie zatem byty s tylko mo|liwe, lecz musi istnie w[ród rzeczy co[ koniecznego [...] i to wszyscy nazywaj Bogiem. Czwarta droga wychodzi ze stopni, jakie spostrzegamy w [wiecie rzeczy. Po[ród rzeczy spostrzegamy bowiem co[ bardziej i mniej dobrego [...]. Ró|ne rzeczy okre[lane s jako mniej lub bardziej  jakie[ w takiej mierze, w jakiej rozmaicie zbli|aj si do tego, co jest najbardziej  jakie[ . [...] Istnieje wic co[, co jest [...] najlepsze [...] i, co za tym idzie, najbardziej jest. [...] To za[, co nazywamy najbardziej  jakim[ w pewnym rodzaju, jest przyczyn wszystkiego, co nale|y do tego rodzaju. [...] Istnieje zatem co[, co jest dla wszystkich rzeczy przyczyn ich [...] wszelkich doskonaBo[ci. To wBa[nie nazywamy Bogiem. 44 Pita droga wychodzi od rzdów nad rzeczami. Widzimy bowiem, |e niektóre byty pozbawione poznania, mianowicie ciaBa naturalne, dziaBaj ze wzgldu na cel. Wida to z tego, |e zawsze lub bardzo czsto dziaBaj w taki sam sposób, by osign to, co najlepsze. Std jest jasne, |e osigaj cel nie z przypadku, ale z zamierzenia. Te byty nie posiadajce poznania nie zmierzaj do celu inaczej jak tylko kierowane przez kogo[ poznajcego i rozumujcego, jak strzaBa przez Bucznika. Istnieje zatem co[ poznajcego umysBowo, co prowadzi wszystkie rzeczy naturalne do celu, i to nazywamy Bogiem. Na pierwsze odpowiadam tak [...]. Do nieskoDczonej dobroci Boga nale|y to, |e dopuszcza On istnienie rzeczy zBych i wyprowadza z nich dobre. Na drugie odpowiadam, |e skoro natura ukierunkowana przez jaki[ wy|szy czynnik dziaBa w okre[lonym celu, to to, co dzieje si za spraw natury, trzeba koniecznie sprowadza do Boga jako do pierwszej przyczyny. [...] Tomasz z Akwinu, Suma teologii, cz[ I, kwestia 2, artykuB 3. Zadania do tekstu Zadanie 1. Przytoczony artykuB  Sumy... ma wyrazn struktur, okre[lon przez nastpujce punkty. UzupeBnij je: a) pytanie (gBówny problem tekstu)  ....................................................................................................................................................... b) negatywna odpowiedz na pytanie  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... c) argumenty na rzecz odpowiedzi negatywnej (sformuBuj je krótko): pierwszy argument  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... drugi argument  ....................................................................................................................................................... d) pozytywna odpowiedz na pytanie, wsparta stanowiskiem autorytetu (sformuBuj odpowiedz i nazwij autorytet)  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... e) argumenty ( drogi ) na rzecz pozytywnej odpowiedzi na pytanie (nazwij ka|dy z nich, odwoBujc si do kluczowego pojcia w danym argumencie): pierwszy argument  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 45 drugi argument  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... trzeci argument  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... czwarty argument  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... pity argument  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... f) odparcie argumentów na rzecz negatywnej odpowiedzi na pytanie (sformuBuj krótko): odparcie pierwszego argumentu  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... odparcie drugiego argumentu  ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 2. Ka|dy z przytoczonych piciu argumentów ( piciu dróg ) Tomasza za istnieniem Boga koDczy si sBowami:  to wszyscy nazywaj Bogiem (lub sformuBowaniem podobnym). Kim, w my[l powy|szych argumentów, jest Bóg? Odpowiedz, uzupeBniajc nastpujce zdania (wzorem pierwszego): a) wedBug pierwszego argumentu Bóg jest pierwszym nieporuszonym poruszycielem; b) wedBug drugiego argumentu Bóg jest ....................................................................................................................................................... c) wedBug trzeciego argumentu Bóg jest ....................................................................................................................................................... d) wedBug czwartego argumentu Bóg jest ....................................................................................................................................................... e) wedBug pitego argumentu Bóg jest ....................................................................................................................................................... 46 Zadanie 3. Wybierz jeden z argumentów i zrekonstruuj jego gBówne przesBanki. W wyznaczone miejsce wpisz numer wybranego argumentu, a nastpnie sformuBuj jego przesBanki. Argument, np. pierwszy przesBanka pierwsza: ....................................................................................................................................................... przesBanka druga: ....................................................................................................................................................... przesBanka trzecia: ....................................................................................................................................................... Zadanie 4. W swej sBynnej ksi|ce  Tako rzecze Zaratustra Fryderyk Nietzsche w nastpujcy sposób przedstawia  spotkanie Zaratustry i  [witego :   I có| robi [wity w lesie?  zapytaB Zaratustra. Zwity odparB:  Pie[ni skBadam i [piewam je, a gdy pie[ni skBadam [miej si i pBacz i pomrukuj z cicha: tak Boga chwal. Zpiewem, pBaczem, [miechem i pomrukiem chwal Boga, który jest moim Bogiem. Lecz có| to niesiesz ty nam w darze? Gdy Zaratustra te sBowa usByszaB, pokBoniB si [witemu i rzekB:  Czym|e was mógBbym ja obdarzy? Pozwólcie mi jednak odej[ czym prdzej, abym wam czego nie odebraB!  I tak oto rozstali si ze sob starzec i m|, [miejc si jako dwa |aki. Gdy Zaratustra sam pozostaB, rzekB do swego serca: Czy|by to byBo mo|liwe! Wszak ten [wity starzec nic jeszcze w swym lesie nie sByszaB o tym, |e Bóg ju| umarB! W jaki sposób Zaratustra (Nietzsche) wyja[niBby [witemu (na przykBad [w. Tomaszowi) swoje sBowa:  Bóg ju| umarB! ? Podaj dwie mo|liwe interpretacje tych sBów. a) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... b) .................................................................................................................................................. ....................................................................................................................................................... Zadanie 5. Porównaj krótko filozofi [w. Tomasza z Akwinu i F. Nietzschego: a) w aspekcie jzyka (stylistyki): ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... b) w aspekcie sposobu argumentacji: ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... 47 c) w aspekcie stosunku do autorytetu: ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Zadanie 6. W innym miejscu  Sumy... [w. Tomasz pisze:  ze wzgldu na natur my[lc mówi si, |e czBowiek jest na obraz Boga . Napisz krótko, jak do tego stwierdzenia ustosunkowaBby si Nietzsche. Odpowiedz uzasadnij, odwoBujc si do jednego z argumentów, jakich mógBby u|y Nietzsche. ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................... Model odpowiedzi i przykBadowy schemat punktowania zadania sprawdzajcego umiejtno[ analizy krytycznej tekstu filozoficznego Nr Oczekiwana odpowiedz Maks. Punkty (wszystkie odpowiedzi maj charakter liczba czstkowe zad. przykBadowy) punktów 1. a) czy Bóg jest? (czy istnieje Bóg?); Za ka|dy b) Bóg nie istnieje; 12 element c) zadania  1  pierwszy argument: je[li istniaBby Bóg  jako osoba nieskoDczenie dobra  to nie istniaBoby w [wiecie zBo; a jednak zBo istnieje, wic Boga nie ma;  drugi argument: wszystko co si dzieje w [wiecie da si wyja[ni przyczynami (zasadami) naturalnymi, wic nie trzeba przyjmowa istnienia Boga; d) Bóg istnieje  tak mówi autorytet Pisma Zwitego; e)  pierwszy argument: z ruchu;  drugi argument: z przyczynowo[ci sprawczej;  trzeci argument: z powstawania i ginicia (z przygodno[ci, z mo|liwo[ci nieistnienia rzeczy);  czwarty argument: ze stopni (z hierarchii doskonaBo[ci);  pity argument: z celowego dziaBania bytów nierozumnych (z rzdów nad rzeczami); f)  odparcie pierwszego argumentu: Bóg dopuszcza zBo, ale wyprowadza z niego dobro;  odparcie drugiego argumentu: celowo[ dziaBania natury wymaga wyja[nienia przez pierwsza przyczyn  Boga. 48 2. a) pierwszym nieporuszonym poruszycielem; Za ka|dy b) pierwsz przyczyn sprawcz; 5 element c) bytem koniecznym; zadania  1 d) bytem najdoskonalszym (przyczyn wszelkich doskonaBo[ci); e) osob poznajc, który kieruje rzeczy naturalne do celu. 3. a) argument pierwszy Za przesBanka pierwsza: rzeczy znajduj si 3 sformuBowanie w ruchu; jednej przesBanka druga: wszystko, co si porusza, przesBanki do jest poruszane przez co[ innego; wybranego przesBanka trzecia: cig poruszycieli nie mo|e argumentu  1 i[ w nieskoDczono[; b) argument drugi przesBanka pierwsza: w [wiecie istnieje porzdek przyczyn sprawczych; Uwaga: przesBanka druga: nic nie mo|e by przyczyn maksymaln sprawcz samego siebie; liczb punktów przesBanka trzecia: cig przyczyn sprawczych otrzymuje si nie mo|e i[ w nieskoDczono[; za c) argument trzeci sformuBowanie przesBanka pierwsza: rzeczy powstaj i gin  trzech mog by lub nie by; przesBanek do przesBanka druga: gdyby wszystkie rzeczy jednego, takie byBy, to kiedy[ (nigdy) w ogóle nic by nie wybranego istniaBo; spo[ród piciu, przesBanka trzecia: gdyby kiedy[ (nigdy) nic argumentu by nie istniaBo, to i teraz nic by nie istniaBo; d) argument czwarty: przesBanka pierwsza: rzeczy ró|ni si stopniami doskonaBo[ci; przesBanka druga: tam, gdzie istniej stopnie doskonaBo[ci, tam istnieje co[ najdoskonalszego; przesBanka trzecia: to, co najdoskonalsze, jest zarazem przyczyn tego, co mniej doskonaBe; e) argument pity przesBanka pierwsza: ciaBa naturalne dziaBaj celowo; przesBanka druga: ciaBa naturalne nie dysponuj poznaniem; przesBanka trzecia: byt, który dziaBa celowo, ale nie dysponuje poznaniem, musi by kierowany przez osob poznajc. 4. Np.:  pierwsza interpretacja: 2 Za ka|d argumenty na istnienie Boga s bBdne, gdy| interpretacj Bóg nie istnieje;  1  druga interpretacja: |adne (nawet poprawne) argumenty na istnienie Boga nikogo nie przekonaj, gdy| wspóBczesna kultura nie |yje warto[ciami religijnymi, a ludzie potrzebuj wyzwolenia od religii. (mo|liwe s te| inne interpretacje) 49 Np.: 5. a) jzyk Tomasza przypomina jzyk naukowy 6 Za wskazanie (przybiera form [cisBego,  suchego wykBadu ró|nic w uniwersyteckiego)  jzyk Nietzschego jest aspekcie jzyka jzykiem literackim (przybiera form  2; opowiadania, peBnego alegorii i metafor); b) Tomasz (przynajmniej powierzchownie) stara Za wskazanie si zachowa obiektywizm i rzeczowo[ ró|nic w argumentacji: rozpatruje wszystkie  za w aspekcie i  przeciw , jego wywód przybiera posta argumentacji rozumowaD (w których mo|na odró|ni  2; przesBanki i wnioski)  Nietzsche posBuguje si argumentacj perswazyjn: stara si Za wskazanie oddziaBywa na czytelnika przede wszystkim ró|nic w artystycznymi [rodkami wyrazu, które aspekcie wywoBuj odpowiednie stany emocjonalne; stosunku do c) Tomasz powoBuje si na autorytet Biblii i broni autorytetu  2 prawd wiary chrze[cijaDskiej, w swych argumentach nie zakBada jednak wprost |adnej z tych prawd  Nietzsche programowo walczy z zastanymi autorytetami, zwBaszcza z autorytetem religii chrze[cijaDskiej (odwoBanie do postaci Zaratustry raczej nie ma na celu wsparcia pogldów Nietzschego autorytetem, lecz stanowi sugestywny zabieg literacki). 6. Nietzsche ustosunkowaBby si do tego twierdzenia negatywnie; 2 Za PrzykBadowe argumenty: sformuBowanie  wedBug niego, wa|niejsza w czBowieku jest wola, a stanowiska nie my[lenie (rozum), Nietzschego  w swojej filozofii Nietzsche protestuje przeciw  1; odwoBywaniu si do Boga,  wedBug niego, bierny czBowiek (ukuty wedBug Za jakiegokolwiek wzoru  obrazu) musi by sformuBowanie przezwyci|ony na rzecz kreatywnego nadczBowieka. jednego z argumentów  1 Zadanie sprawdza rozumienie czytanego tekstu, umiejtno[ krytycznej analizy  zarówno w aspekcie rekonstrukcyjnym, porównawczym (konfrontacyjnym) i dyskusyjnym (obszar II standardów wymagaD egzaminacyjnych) oraz umiejtno[ zwizBego zapisywania efektów analizy krytycznej (obszar III standardów wymagaD egzaminacyjnych). Poprawne odpowiedzi zostaBy zamieszczone w tabeli powy|ej. Uczniowskie odpowiedzi mog przybiera ró|ny ksztaBt sBowny, ale ich sens merytoryczny powinien by porównywalny z zamieszczonymi propozycjami. 50 OKE OKE GDACSK POZNAC OKE AOM{A OKE WARSZAWA OKE AÓDy OKE WROCAAW OKE JAWORZNO OKE KRAKÓW Centralna Komisja Egzaminacyjna ul Aucka 11, 00-842 Warszawa tel. 022 656 38 00, fax 022 656 37 57 www.cke.edu.pl ckesekr@cke.edu.pl OKE GdaDsk OKE Aódz ul. Na Stoku 49, 80-874 GdaDsk, ul. Praussa 4, 94-203 Aódz tel. (0-58) 320 55 90, fax.320 55 91 tel. (0-42) 634 91 33 s: 664 80 50/51/52 www.oke.gda.pl komisia@oke.gda.pl fax. 634 91 54 www.komisia.pl komisja@komisja.pl OKE Jaworzno OKE PoznaD ul. Mickiewicza 4, 43-600 Jaworzno ul. Gronowa 22, 61-655 PoznaD tel.(0-61) 852 13 07, 852 13 12, fax. 852 14 41 tel.(0-32) 616 33 99 w.101 www.oke.poznan.pl fax.616 33 99 w.108, www.oke.jaw.pl sekretariat@oke.poznan.pl oke@oke.jaw.pl OKE Kraków OKE Warszawa al. F. Focha 39, 30-119 Kraków ul. Grzybowska 77, 00-844 Warszawa tel.(0-12) 618 12 01/02/03, fax.427 28 45 tel. (0-22) 457 03 35, fax. 457 03 45 www.oke.krakow.pl oke@oke.krakow.pl www.oke.waw.pl info@oke.waw.pl OKE Aom|a OKE WrocBaw ul. Nowa 2, 18-400 Aom|a ul. ZieliDskiego 57, 53-533 WrocBaw Tel/fax. (0-86) 216 44 95 tel. sek. (0-71) 785 18 52, fax. 785 18 73 www.okelomza.com www.oke.wroc.pl sekret@oke.wroc.pl sekretariat@oke.lomza.com

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Matura Informator Wiedza o tańcu
2015 matura INFORMATYKA poziom rozszerzony TEST I
2015 matura INFORMATYKA poziom rozszerzony KLUCZ I
Matura Informator Język kaszubski
2015 matura INFORMATYKA poziom rozszerzony TEST II
matura informator
Zagadnienia maturalne z informatyki Wydanie II Tom II zamat2
Matura Informator Wiedza o społeczeństwie
Matura Informator Informatyka
Matura Informator Język litewski
Testy maturalne z informatyki
Matura Informator Język ukrainski
matura informatyka
Matura Informator Język białoruski
Matura Informator Język łaciński i kultura antyczna

więcej podobnych podstron