plik


ÿþ Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment peBnej wersji caBej publikacji. Aby przeczyta ten tytuB w peBnej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja mo|e by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyBcznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym mo|na naby niniejszy tytuB w peBnej wersji. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawarto[ci publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej od-sprzeda|y, zgodnie z regulaminem serwisu. PeBna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym e-booksweb.pl - Audiobooki, ksizki audio, e-booki . SPIS TREZCI Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Wstp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 RozdziaB I Geneza i rozwój systemów zaskar|ania orzeczeD sdowych . . . . . . . . . . . . . . . 11 1. Proces rzymski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2. Proces romaDski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 3. Proces germaDski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 4. Dawny proces polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 5. Kodyfikacja z 1932 r. i nowelizacja z 1950 r.; kodyfikacja z 1964 r. oraz nowelizacje z 1996, 2000 i 2004 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 RozdziaB II Pojcie i funkcja systemu odwoBawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 1. Znaczenie zaskar|enia orzeczeD sdowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 2. Zrodki odwoBawcze zwyczajne i nadzwyczajne oraz inne [rodki zaskar|enia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 3. Zasady systemu zaskar|ania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 RozdziaB III PrzesBanki dopuszczalno[ci [rodków odwoBawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2. Istnienie zaskar|onego orzeczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 3. Dopuszczalno[ [rodków odwoBawczych z mocy ustawy . . . . . . . . . . . . . . 41 4. Legitymacja do wniesienia [rodka odwoBawczego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 5. Terminy odwoBawcze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 6. Wymagania formalne [rodków odwoBawczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 RozdziaB IV Wstpne postpowanie odwoBawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 1. Badanie przesBanek dopuszczalno[ci [rodka odwoBawczego . . . . . . . . . . . . 82 2. Odrzucenie [rodka odwoBawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 3. Czynno[ci sdu odwoBawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 RozdziaB V Orzeczenie sdu odwoBawczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 5 1. WBa[ciwo[ i skBad sdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 2. Szczególne reguBy postpowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 3. Sposób rozstrzygnicia sprawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 4. Przedstawienie zagadnienia prawnego Sdowi Najwy|szemu . . . . . . . . . . 131 5. Skutki prawne orzeczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 WYKAZ SKRÓTÓW Biul. SN  Biuletyn Sdu Najwy|szego Dz.U.  Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej instr.sd.  zarzdzenie Ministra Sprawiedliwo[ci z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu dziaBania sekretariatów sdo- wych oraz innych dziaBów administracji sdowej (Dz. Urz. MS Nr 5, poz. 22 z pózn. zm.) k.c.  ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.  Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z pózn. zm.) kodeks  bez bli|szego okre[lenia oznacza Kodeks postpowania cywilnego k.p.c.  ustawa z dnia 17 listopada 1964 r.  Kodeks postpowania cywil- nego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z pózn. zm.) k.r.o.  ustawa z dnia 25 lutego 1964 r.  Kodeks rodzinny i opiekuDczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z pózn. zm.) M.P.  Monitor Polski M.Prawn.  Monitor Prawniczy NP  Nowe Prawo OSNC  Orzecznictwo Sdu Najwy|szego, Izby Cywilnej od 1995 r. OSNCP  Orzecznictwo Sdu Najwy|szego, Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i UbezpieczeD SpoBecznych od 1963 r. do 1994 r. OSNP  Orzecznictwo Sdu Najwy|szego, Izby Pracy, UbezpieczeD Spo- Becznych i Spraw Publicznych OSP  Orzecznictwo Sdów Polskich OSPiKA  Orzecznictwo Sdów Polskich i Komisji Arbitra|owych (1957 1989) OTK  Orzecznictwo TrybunaBu Konstytucyjnego PiP  PaDstwo i Prawo PS  Przegld Sdowy R. Pr.  Radca Prawny reg.  rozporzdzenie Ministra Sprawiedliwo[ci z dnia 23 lutego 2007 r.  Regulamin urzdowania sdów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249) RPO  Rzecznik Praw Obywatelskich SC  Studia Cywilistyczne SN (7)  skBad 7 sdziów Sdu Najwy|szego u.k.s.c.  ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sdowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 z pózn. zm.) 7 u. SN  ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwy|szym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 z pózn. zm.) u.s.p.  ustawa z dnia 27 lipca 2001 r.  Prawo o ustroju sdów powszech- nych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z pózn. zm.) ZNIBPS  Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sdowego WSTÊP Zrodki odwoBawcze, zwyczajne i nadzwyczajne, s w polskim systemie prawa pro- cesowego cywilnego, a tak|e w prawie konstytucyjnym, jedn z najwa|niejszych in- stytucji prawnych, która  podobnie jak w innych krajach europejskich  przechodziBa liczne, czasami zasadnicze transformacje. Na gruncie kodeksu postpowania cywilne- go nastpiB powrót do apelacji, jako podstawowego [rodka odwoBawczego, w miejsce rewizji; przy utrzymaniu, po nieznacznych zmianach, za|alenia jako drugiego, obok apelacji, [rodka odwoBawczego. Po zniesieniu rewizji nadzwyczajnej, ustanowiono pocztkowo kasacj, jako [rodek odwoBawczy w modelu trójinstancyjnym, zastpio- ny ostatnio skarg kasacyjn, jako [rodkiem odwoBawczym nadzwyczajnym, dodajc drugi [rodek odwoBawczy o takim charakterze  skarg o stwierdzenie niezgodno[ci z prawem prawomocnego orzeczenia. W dziedzinie [rodków odwoBawczych przed ich zasadnicz reform z 1996 r. po- wstaBy warto[ciowe opracowania monograficzne, gBównie liczne autorstwa W. Siedle- ckiego (na czele z Zaskar|aniem orzeczeD sdowych (w:) System Prawa Procesowego Cywil- nego, t. III), S. Hanauska, E. Mielcarka, J. Niejadlika, M. Piekarskiego, T. RowiDskiego, M. Sawczuka, M. Waligórskiego, a tak|e mojego autorstwa. Zreformowane [rodki odwoBawcze znalazBy swoje odzwierciedlenie w monografiach naukowych T. EreciD- skiego, K. KoBakowskiego, M. Michalskiej, H. Oklejaka, T. Wi[niewskiego, T. Zembrzu- skiego oraz mojego autorstwa. Nowelizacja [rodków odwoBawczych z 2005 r. omówiona zostaBa przez T. EreciD- skiego we wprowadzeniu do wydania Kodeksu z tego roku, a tak|e przez zespóB autorski: E. MarszaBkowska-Krze[, I. Gil, J. Aopatowska-Rynkowska, E. Rudkowska- Zbczyk, M. Szynal, A. BBaszczak, w opracowaniu Nowelizacja kodeksu postpowania cywilnego 2005. Poza kolejnymi, trzema wydaniami ksi|ek Za|alenie oraz Nowy system odwoBawczy w postpowaniu cywilnym z 1996 r. weszBa na rynek moja nowa monografia systemo- wa o wszystkich [rodkach odwoBawczych, której tak|e ju| trzecie wydanie Oficyna przekazuje do rk Czytelników. SpotkaBa si ona wcze[niej z |yczliwym przyjciem gBównie prawników praktykujcych w cywilistyce. Pierwszy i drugi rozdziaB ksi|ki, o charakterze niejako wprowadzajcym  histo- rycznym i doktrynalnym, bd pomocne zwBaszcza dla mBodszej generacji prawników; speBni zapewne rol przypomnienia tej tematyki w[ród starszych jurystów. Dalsze rozdziaBy, ze szczególnym akcentem na problematyk przesBanek dopuszczalno[ci [rodków odwoBawczych, napisane zostaBy z uwzgldnieniem aktualnej judykatury 9 Sdu Najwy|szego i podstawowych pozycji w pi[miennictwie. Wykorzystano wBasne do[wiadczenia profesjonalne, na podstawie których mo|na w pracy znalez polemi- k z pewnymi pogldami na rozwizanie kontrowersyjnych zagadnieD procesowych w orzecznictwie sdowym. Warszawa, maj 2008 r. Bogdan Bladowski Rozdzia³ 1 GENEZA I ROZWÓJ SYSTEMÓW ZASKAR¯ANIA ORZECZEÑ S¥DOWYCH Zaskar|anie orzeczeD sdowych znane jest dzi[ powszechnie na [wiecie i stanowi jedn z najwa|niejszych instytucji procesowych sdownictwa paDstwowego. Insty- tucja ta powstaBa stosunkowo pózno, rozwinBa si w ró|norakie systemy i ulegBa licznym przeobra|eniom, budzc nadal kontrowersje co do istoty swej konstrukcji  z punktu widzenia przydatno[ci dla ró|nych systemów procesowych, uwarunkowa- nych tradycjami prawnymi i zasadami ustrojowymi poszczególnych paDstw. 1. Proces rzymski Zaskar|anie rozstrzygni sdowych nie byBo znane procesowi cywilnemu w staro- |ytnym Rzymie okresu republikaDskiego. System ustrojowy z tego okresu, zwBaszcza w zakresie organizacji sdownictwa, nie znaB hierarchii sdów w sensie instancyjno- [ci1. Rozstrzygnicie sdziego przysigBego (iudex), jako sdziego polubownego, byBo ju| z chwil ogBoszenia formalnie prawomocne i nie mogBo zosta wzruszone zwy- czajnymi [rodkami prawnymi2. Potrzeb zaskar|alno[ci orzeczeD sdowych odczuwa- no najsilniej w prowincjach, gdzie gBównym filarem wymiaru sprawiedliwo[ci byli namiestnicy, wyposa|eni w bardzo du| wBadz. W okresie pryncypatu tendencje te silnie wzrosBy, w zwizku z czym Ulpian okre[la appellandi usus nie tylko jako freque- ns, ale tak|e jako necessarius. Naturaln niejako pBaszczyzn dla rozwoju zaskar|ania orzeczeD sdowych stanowiBo prawo cesarza  wynikajce z jego auctoritas  do roz- patrzenia jakiejkolwiek sprawy toczcej si przed sdem oraz do kontroli wszelkich decyzji sdowych i administracyjnych. Geneza apelacji rzymskiej (appellatio) pozostaje w zwizku z postpowaniem nad- zwyczajnym z okresu republikaDskiego, zwanym procesem kognicyjnym (extraordina- ria cognitio), któremu znane byBy [rodki prawne stanowice surogat apelacji3. Proces ten rozwinB si szeroko za czasów cesarstwa, preferujc rozstrzyganie sporów na dro- 1 W. Litewski, Wybrane zagadnienia rzymskiej apelacji w sprawach cywilnych, Kraków 1967, s. 12; Rzymskie korzenie polskiej apelacji cywilnej (w:) Ksiga pamitkowa ku czci Prof. W. Broniewicza, Aódz 1998, s. 205. 2 Wyjtkowo  w przypadku niewa|no[ci wyroku (sententia nulla)  istniaBa mo|liwo[ powoBania si na niewa|no[ w postpowaniu egzekucyjnym (przeciwko actio iudicati), a tak|e wzruszenia wyroku w drodze tzw. revocatio in duplum. 3 R. Taubenschlag, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1969, s. 98. 11 dze postpowania administracyjnego. Instytucj poprzedzajc bezpo[rednio apelacj byBo restitutio in integrum. Apelacja wyksztaBciBa si na gruncie praktyki, która polegaBa gBównie na zwracaniu si przez strony procesowe z pro[b do cesarza (supplicatio) o rozstrzygnicie sporu oraz wnoszeniu do cesarza odwoBaD, których narastajca la- winowo liczba skBoniBa go do wprowadzenia systemu delegacji spraw apelacyjnych, a nastpnie do istotnego ograniczenia mo|liwo[ci wnoszenia apelacji (m.in. ze wzgl- du na rodzaj sprawy i warto[ przedmiotu sporu). Tak wic apelacja jest instytu- cj prawa cesarskiego. Jej dalszy rozwój uksztaBtowaBy liczne konstytucje cesarskie, z których trzeba tu zwBaszcza wymieni wydane przez Marka Aureliusza, Dioklecjana i Konstantyna Wielkiego (lex de appellationibus) oraz Justyniana, który przeprowadziB szereg wa|niejszych reform tej instytucji. Apelacja rzymska byBa [rodkiem zaskar|enia renowacyjnym, dewolutywnym, peB- nym, zwyczajnym, reformatoryjnym i suspensywnym. Do postpowania apelacyjnego stosowano te same zasady, wedBug których toczyBo si postpowanie w pierwszej instancji. Sd apelacyjny mógB ponownie przeprowadzi caBe postpowanie dowo- dowe, wykorzystujc równie| nowe [rodki dowodowe. Swoim wyrokiem zmieniaB zaskar|one orzeczenie albo utrzymywaB je w mocy bdz te| oddalaB apelacj. WBadz sdow w instancji odwoBawczej sprawowali prefekci, przy czym cesarz byB najwy|sz instancj apelacyjn dla caBego paDstwa4. ObowizywaBa zasada niedopuszczalno[ci zaskar|ania decyzji wydanych w postpowaniu egzekucyjnym, które traktowane byBo jako akcesoryjne w stosunku do procesu jurysdykcyjnego. Z powy|szego zakazu ape- lacji wyBczone byBo jednak postpowanie wynikajce bezpo[rednio z actio indicati. Nie sBu|yBa ponadto apelacja od tych postanowieD, które nie rozstrzygaBy sprawy merytorycznie. Jednak|e w samej apelacji dopuszczalne byBo zaskar|enie równie| tych postanowieD, które dotyczyBy caBego postpowania (np. odrzucajcego zgBoszony za- rzut peremptoryjny). Apelacja rzymska staBa si wzorcem do przyjcia w wielu krajach kontynentu eu- ropejskiego i krajach Ameryki AaciDskiej [rodka kontroli orzeczeD organów jurysdyk- cyjnych ni|szych stopni. Jest ona rozpowszechniona z reguBy w tych systemach prawa procesowego, w których funkcjonuje kasacja. 2. Proces romañski Sdownictwo paDstwa frankoDskiego nie znaBo instytucji zaskar|ania orzeczeD, które wydawane byBy przez zgromadzenia ludowe i sdy królewskie, jednak król mógB ka|d spraw ewokowa przed swój sd. Surogatem odwoBania byBa tzw. nagana wyroku, polegajca na oskar|eniu przez stron sdziego o stronniczo[ i wyzwaniu go na pojedynek przed sd seniora hierarchicznie wy|szego5. Proces francuski  rozbudowujcy si od XIII w.  pod wpBywem praktyki s- dów ko[cielnych przejB z Corpus Iuris Civilis apelacj hierarchiczn. SBu|yBa ona do sprawdzenia in facto et in iure pocztkowo wszystkich dekretów, pózniej jednak ograniczono j do najwa|niejszych dekretów (interlocutariae vim diffinitivae), przy czym w najwy|szej instancji ograniczona byBa ze wzgldu na warto[ przedmiotu sporu 4 W. Osuchowski, Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1967, s. 214. 5 M. Sczaniecki, Powszechna historia paDstwa i prawa, t. I, Warszawa 1968, s. 73 i 111. 12 (summa appellationibus)6. Za pomoc instytucji apelacji i pod wpBywem dziaBalno[ci legistów, wyksztaBconych na prawie rzymskim, ulegBa rozwiniciu zasada, |e król jest zródBem wszelkiej sprawiedliwo[ci, zapewniajca mu zwierzchnictwo nad wszystkimi sdami. Poza apelacj dawnemu procesowi francuskiemu znane byBy tak|e nadzwy- czajne [rodki odwoBawcze: querela mullitatis insanebilis, budzca liczne kontrowersje, a opierajca si na errores in procedendo oraz (niektórych tylko) errores in iudicando; in integrum restitutio contra rem iudicatum (np. w stosunku do nieletnich), querela simplex, sBu|ca przeciwko orzeczeniom wstpnym (wolna od jakichkolwiek form)7. Burzc organizacj sdownictwa monarchii absolutnej (z ró|norodno[ci sdów dla ró|nych stanów i wielo[ci instytucji procesowych), Konstytuanta wprowadzi- Ba nowe, powszechne sdownictwo, w którym dla spraw cywilnych ustanowiono sdy dwustopniowe  sdy pokoju (justices de paix) i sdy cywilne (tribunaux civilis)  orzekajce w sprawach wikszej wagi i rozpoznajce apelacje od sdów pokoju  oraz hierarchicznie wy|sze sdy apelacyjne (cours d appel). PowoBano w 1790 r. sd kasacyjny (tribunal de cassation) jako instancj najwy|sz i zarazem nadrzdn nad wszystkimi sdami (od 1804 r. zwany Cour de cassation). Nie mógB rozstrzyga spraw merytorycznie; jego zadaniem byBo zapewnienie jednolito[ci stosowania prawa przez wszystkie organy jurysdykcyjne. Dokonana reforma (ordonansem z 1958 r.) zastpiBa sdy pokoju sdami instancji (tribunal d instance), a sdy cywilne  sdami wielkiej instancji (tribunal de grande instance)8. Kasacja francuska jest jedn z najwa|niejszych instytucji procesu cywilnego, staBa si ona podstaw wielu systemów zaskar|ania. Genez tej instytucji wi|e si z or- donansem de Blois z 1579 r., którym poddano  kasowaniu (de casser) orzekanemu przez Rad Królewsk (Conseil des Partics) orzeczenia sdowe (edykty, ordonanse) Par- lamentów, bdcych sdami. W XVIII w. wyksztaBciBa si zasadnicza teoria kasacji, jako [rodka nadzwyczajnego, podyktowanego interesem publicznym w jednolitej wykBad- ni prawa. O[rodkiem kontroli kasacyjnej (wedBug regulaminu dla Rady Królewskiej z 28 czerwca 1738 r.) byBa wBadza królewska. Tribunal de Cassation (wedBug ustawy z 1 grudnia 1790 r.) nie byB instytucj sdow, gdy| dziaBaB jako organ zgromadzenia prawodawczego, spod jego kognicji wyBczono wyraznie stron faktyczn sprawy (le tribunal ne connait pas point defond des affaires), orzeka on wyBcznie o prawie i w razie uwzgldnienia skargi kasacyjnej, uchyla (kasuje) wyrok i przekazuje spraw do ponownego rozpoznania. Konstytucj z 16 wrze[nia 1807 r. zostaB on zmieniony na Cour de cassation, który z kolei moc ustawy z 1 wrze[nia 1837 r. przeksztaBcony zostaB w instytucj sdow, wyodrbnion wszak|e z organizacji sdownictwa po- wszechnego i unormowan poza procedur cywiln. Jego podstawowym zadaniem jest zapewnienie jednolito[ci stosowania prawa przez wszystkie organy jurysdykcji. Szereg dalszych ustaw ksztaBtowaBo model francuskiego sdu kasacyjnego. Kasacja nie wywiera ani skutku suspensywnego, ani dewolutywnego. W procesie francuskim nie wystpuje odrbny [rodek odwoBawczy w postaci za|alenia, apelacja przysBuguje zarówno przeciwko jugement definitif, jak i jugement interlocutoire. 6 A. Akerberg, Zrodki odwoBawcze, Warszawa 1933, s. 9. 7 Do zBo|enia tego [rodka odwoBawczego przewidziany byB a| trzydziestoletni termin. 8 R. David, Prawo francuskie, Warszawa 1965, s. 80 86; R. Perrot, Institutions judiciaires, Pary| 1983, s. 189. 13 3. Proces germañski Zaskar|enie orzeczeD nie wystpuje w dawnym prawie germaDskim. Tak zwana Urteilsschelte nie sBu|yBa do kontroli zapadBego wyroku, lecz do niedopuszczenia do jego ogBoszenia oraz by sporna kwestia przekazana zostaBa do rozpatrzenia sdowi wyposa|onemu w wiksz wBadz i odznaczajcemu si lepsz znajomo[ci prawa (Oberhof, Königsgericht), byBa ona przy tym dopuszczalna przeciwko projektowi ka|- dego wyroku, a prawo jej wniesienia przysBugiwaBo nie tylko stronom, ale  ka|demu równemu . W pózniejszym okresie Bawnicy w razie wtpliwo[ci prawnych zwracali si bezpo[rednio po opini do rady albo do Bawników miasta macierzystego prawa, które miaBo by stosowane9. Urteilsschelte byBa surogatem apelacji, w któr pózniej si przeksztaBciBa. Apelacja z kolei obwarowana zostaBa licznymi formalno[ciami, które znacznie utrudniaBy jej wniesienie. SkBadajc j w sdzie ni|szym, strona musiaBa uzyska wydanie jej tzw. apostolu  za[wiadczenia o wniesieniu odwoBania  a tak|e odpisów akt sprawy nie- zbdnych do uzasadnienia apelacji w sdzie wy|szej instancji. Zwierzchnicze prawa sdowe cesarza uszczuplone zostaBy znacznie przez ustano- wienie w 1495 r. Sdu Kameralnego Rzeszy (Reichskammergericht), który  poza sdze- niem w pierwszej instancji sporów midzy wBadcami terytorialnymi  rozpatrywaB apelacje w sprawach cywilnych od wyroków sdów tych wBadców. Sd Kameralny Rzeszy odegraB istotn rol w recepcji prawa rzymskiego na terenie Niemiec10. W procesie niemieckim stosunkowo wcze[nie zaczBa obowizywa zasada trzech instancji sdowych, utrwalona art. 12 aktu zwizkowego niemieckiego z 8 lipca 1815 r. Organizacji sdów (Untergericht, Mittelgericht, Obergericht) odpowiadaBa instytucja ape- lacji (Appellazion) i nadapelacji (Oberappellazion), która speBniaBa funkcj skargi kasacyj- nej (mo|na byBo za jej pomoc zaskar|a wszystkie bBdy orzeczenia). Nadapelacja, po zaw|eniu jej granic kognicji do strony jedynie prawnej, przeksztaBcona zostaBa osta- tecznie w rewizj (Revision), wprowadzon przez ustaw procesow ogólnoniemieck z 21 stycznia 1877 r. (Zivilprozessordnung), wedBug której mogBa by oparta na narusze- niu ustawy Rzeszy (Verletzung eines Reichsgeseitzes) lub ustawy z moc obowizujc poza okrgiem sdu odwoBawczego. Jest to trzecia instancja w systemie zwyczajnych [rodków odwoBawczych, w której nastpi mo|e tak|e zmiana zaskar|onego orzecze- nia (na podstawie wszak|e ustalonego w nim stanu faktycznego). Rewizja mo|e by oparta wyBcznie na zarzucie naruszenia przez orzeczenie prawa zwizkowego (Bun- desrechts) albo przepisu, którego zakres obowizywania rozciga si poza wBa[ciwo[ wy|szego sdu krajowego (Oberlandesgericht). Obok odwoBania (Berufung), bdcego odpowiednikiem dawnej apelacji, wystpuje w procesie niemieckim instytucja za|alenia (Beschwerde). * * * Partykularne ustawodawstwa XIX w. uksztaBtowaBy apelacj jako [rodek odwo- Bawczy o charakterze reformatoryjnym. Na potrzeby kontroli wBa[ciwego stosowania 9 A. Akerberg, op. cit., s. 9. 10 M. Sczaniecki, Powszechna historia paDstwa i prawa, t. II, Warszawa 1968, s. 294 295. 14 prawa poczto wprowadza (tak|e w XX w.), przewa|nie do trzeciej instancji, skarg niewa|no[ci  wedBug wzorów francuskiej kasacji (WBochy, Belgia, Holandia, Hiszpa- nia, Portugalia, Grecja, Turcja, Rosja, Rumunia, BuBgaria, wBoskie kantony Szwajcarii) oraz wedBug wzorów rewizji niemieckiej (Austria, Wgry, CzechosBowacja, JugosBawia, niemieckie kantony Szwajcarii). Kasacja z reguBy ma charakter nadzwyczajnego [rodka odwoBawczego, nie charakteryzuje si wBa[ciwo[ciami  ani [rodka suspensywnego, ani [rodka dewolutywnego. Zró|nicowane s podstawy kasacji w poszczególnych systemach prawnych. WedBug kodeksu postpowania cywilnego Francji istnieje pi wyodrbnionych podstaw (les cas d ouverture): 1) naruszenie prawa (violation de la loi), 2) brak kompetencji (incompétence), 3) nadu|ycie wBadzy (excès de pouvoir), 4) naruszenie form (violation des formes), 5) sprzeczno[ wyroków (contrariété de jugements). We wBoskim kodeksie postpowania cywilnego przewidziane s nastpujce pod- stawy (motivi): 1) przyczyny dotyczce jurysdykcji, 2) naruszenie norm dotyczcych wBa[ciwo[ci, 3) naruszenie lub bBdne zastosowanie norm prawa, 4) niewa|no[ postpowania lub wyroku, 5) brak lub niedostateczne albo sprzeczne uzasadnienie wyroku w zasadniczej kwestii spornej. Belgijski kodeks sdowy poza kasacjami, które oparte s na zarzucie naruszenia ustawy, naruszenia form bdz dotyczcych istoty, które s zastrze|one pod sankcj niewa|no[ci, przewiduje, |e sd kasacyjny rozpoznaje ponadto kasacj od orzeczeD sprzecznych z ustaw, je|eli zachodzi trwaBa rozbie|no[ w zakresie wykBadni prawa. Kierujc si postulatami odci|enia apelacji od caBego szeregu kwestii procesowych mniej wa|nych, dotyczcych samego toku postpowania ( incydentalnych ), i jedno- cze[nie konieczno[ci ograniczania narastajcej przewlekBo[ci postpowania cywilnego, majcej swe zródBo m.in. we wnoszeniu licznych apelacji, poczto w niektórych syste- mach procesowych zastpowa apelacj za|aleniem (skarg, odwoBaniem) jako [rodkiem odwoBawczym o charakterze akcesoryjnym, a jednocze[nie bardziej uproszczonym. * * * WedBug standardów prawnych Unii Europejskiej dla paDstw czBonkowskich powin- no by zasad, aby ka|de orzeczenie ni|szego sdu (sdu pierwszej instancji) mogBo by poddane kontroli wy|szego sdu (sdu drugiej instancji). Pewne ograniczenia tego podstawowego prawa mog by podejmowane przy d|eniu do zmniejszenia czasu trwania postpowania i jego kosztów, zwBaszcza gdy roszczenie dotyczy niewielkiej kwoty, bdz gdy chodzi o zapobie|enie skBadaniu odwoBaD wyBcznie w celu prze- dBu|enia postpowania11. 11 Standardy prawne Rady Europy. Zalecenia, Tom IV. Sdownictwo. Organizacja  postpowanie  orzekanie, wybór i tBumaczenie J. JasiDski, Warszawa 1998, s. 268. 15 4. Dawny proces polski Instytucja zaskar|ania orzeczeD sdowych wyksztaBciBa si w prawie polskim do[ pózno. Nie byBa ona znana w okresie ksztaBtowania si naszej paDstwowo[ci. PeB- ni wBadzy sdowej sprawowaB ksi| (lub jego namiestnik), który wydawaB wyroki ostateczne. W okresie monarchii wczesnofeudalnej, w zwizku z rozbudow aparatu paDstwowego, ksi| (król) coraz cz[ciej wyrczaB si w sprawowaniu sdów wyso- kimi urzdnikami, których wyroki  jako sdzia najwy|szy  mógB uchyla w razie zaskar|enia i rozpoznawa sprawy od nowa12. W czasach rozdrobnienia feudalnego (XII w.) pojawia si ju| wyraznie apelacja w sdownictwie stanowym. W sdzie ko[cielnym przysBugiwaBa ona od wyroku ar- chidiakona do biskupa, a pózniej (od poBowy XIII w.) od wyroku oficjaBa (jako mia- nowanego przez biskupa sdziego duchownego) do metropolity. W sdach prawa niemieckiego apelacje kierowane byBy do Magdeburga, pózniej jednak uksztaBtowaBy si z tych sdów na ziemiach polskich trzy instancje: 1) sd Bawy i rady, 2) sd wy|szy prawa niemieckiego, 3) królewski komisarski sd sze[ciu miast (jako sd najwy|szy)13. W rozbudowanym sdownictwie szlacheckim (po zjednoczeniu paDstwa) nadal nie wystpowaBa apelacja, co byBo konsekwencj zaBo|enia, i| sdy (ziemski, grodzki i wiecowy) wyra|aj wol króla jako najwy|szego sdziego. Strony nierzadko korzy- staBy z tzw. remisji (remissio), polegajcej na przekazaniu sprawy przez sd ziemski lub grodzki (na |danie strony, która twierdziBa, |e wBa[ciwy dla niej jest sd wy|szy) sdowi wy|szemu (wiecowemu lub królewskiemu). Ponadto sdy ni|sze zwracaBy si do sdów wy|szych z pytaniami prawnymi, dotyczcymi kwestii wynikBych w toku procesu (ad informandum, ad interrogandum). Sposobem prowadzcym po[rednio do wzruszenia wyroku, a tak|e ka|dego postanowienia procesowego, byBa nagana s- dziego (motio iudicia), polegajca na pozwaniu sdziego przez stron o to, i| sdziB niesprawiedliwie. Zasadniczy proces zawieszano do czasu rozstrzygnicia procesu o nagan, przy czym pozytywny dla strony wyrok w tym ostatnim procesie wpBywaB na uchylenie naganionego wyroku. Instytucj t, pojawiajc si od XIV w., zniosBa formula processus (1523 r.)14. Nagana sdziego nie byBa dopuszczalna w odniesieniu do sdów wy|szych (królewskiego, starosty generalnego, wiecowego). Apelacja (odwoBanie, odzew) wyksztaBciBa si w procesie ziemskim na pocztku XVI w., prawdopodobnie pod wpBywem prawa kanonicznego. ByBa ona dopuszczal- na zarówno przeciwko wyrokom, jak i postanowieniom, majcym wpByw na spraw gBówn. Porzdek apelacji nie byB [ci[le uregulowany. PrzysBugiwaBa ona w zasadzie bez ograniczeD  a| do króla. W 1563 r. utworzone zostaBy w województwach jedno- razowo sdy ostatniej instancji (ultimae instantiae) dla zaBatwienia zalegBych apelacji z sdów królewskich. W 1578 r. król zrzekB si najwy|szego sdownictwa na rzecz Try- 12 J. Bardach, Historia paDstwa i prawa Polski, Warszawa 1964, t. I, s. 74, 146 148. 13 DoszBo do tego dziki Kazimierzowi Wielkiemu, który zasadnie uwa|aB za naruszajce suwerenno[ Króle- stwa Polskiego zwracanie si po ortyle i z apelacjami do sdu w Magdeburgu. Sd Komisarski na Zamku Królew- skim powoBaB król przywilejem z dnia 5 pazdziernika 1361 r. 14 S. Kutrzeba, Dawne prawo polskie sdowe w zarysie, Warszawa 1927, s. 111. 16 bunaBu Koronnego, który odtd rozpatrywaB apelacje od wyroków sdów ziemskich, grodzkich i podkomorskich. W razie braku wikszo[ci gBosów w Trybunale odsyBano spraw do Sdu Sejmowego, który w pierwszej i ostatniej instancji rozpoznawaB naj- powa|niejsze sprawy, m.in. spory midzy stanami (causae iuris communis)15. Poza apelacj, jako zwyczajnym [rodkiem prawnym, praktyka sdowa czasów no- wo|ytnych znaBa [rodki nadzwyczajne (restitutio in integrum), sBu|ce do uniewa|- nienia wyroku i wznowienia procesu   z powodu nie[wiadomo[ci o procesie oraz wskutek naruszenia istotnych przepisów proceduralnych (pro male obtento). D|enia reformatorskie w dziedzinie prawa sdowego, jakie zaznaczyBy si w Pol- sce II poBowie XVIII w., nie przyniosBy ostatecznie nale|ytego uregulowania systemu zaskar|ania orzeczeD cywilnych, pomimo [wiatBej my[li prawniczej zawartej w projek- tach kodyfikacyjnych (A. Zamoyskiego, J. Wybickiego, H. KoBBtaja, H. Stroynowskiego, J. Januszewicza). Nale|y tu odnotowa rozgraniczenie procesu cywilnego i karnego, prób wprowadzenia (1775 r.) postpowania trójinstancyjnego oraz ograniczenia do- puszczalno[ci apelacji (w prawie wekslowym i w procesie granicznym). Na ziemiach Polski w okresie porozbiorowym obowizywaBo ustawodawstwo paDstw zaborczych, rosyjskie  reprezentujce romaDski system procesowy  oraz pruskie i austriackie  z systemami procesowymi typu germaDskiego. Przej[ciowo, w zwizku z utworzeniem Ksistwa Warszawskiego, obowizywaB francuski Kodeks postpowania cywilnego (1807 1876). Konstytucja z 22 lipca 1807 r. ustanowiBa w po- wiatach sdy pokoju, w ka|dym departamencie jeden trybunaB cywilny rozpoznajcy sprawy w pierwszej instancji, a w drugiej instancji  apelacje od orzeczeD sdów po- koju, oraz na caBe Ksistwo jeden Sd Apelacyjny, rozpoznajcy apelacje od orzeczeD trybunaBów cywilnych wydanych w pierwszej instancji. Sdem kasacyjnym, rozpatru- jcym sprawy wyBcznie w aspekcie prawnym, byBa Rada Stanu. Konstytucja Królestwa Polskiego z 27 listopada 1815 r. ustanowiBa jako sd kasa- cyjny TrybunaB Najwy|szy. 5. Kodyfikacja z 1932 r. i nowelizacja z 1950 r.; kodyfikacja z 1964 r. oraz nowelizacje z 1996, 2000 i 2004 r. W niepodlegBym paDstwie polskim prace komisji kodyfikacyjnej nad now proce- dur cywiln napotykaBy szczególne trudno[ci przy uregulowaniu instytucji zaskar- |ania orzeczeD sdowych. Kodeks postpowania cywilnego z 1932 r., tworzony pod [cierajcymi si wpBywami dwóch grup ustawodawstw  romaDskiej i germaDskiej  przyjB ostatecznie zasad trójinstancyjno[ci (wedBug wzorów systemu francuskiego) z czterostopniow hierarchi sdów: grodzkich  rozpoznajcych w pierwszej instancji sprawy drobniejsze, okrgowych  wBa[ciwych dla tych spraw w drugiej instancji oraz dla spraw wa|niejszych w pierwszej instancji, apelacyjnych  stanowicych dru- g instancj dla ostatnio wymienionych spraw. Sd Najwy|szy byB trzeci instancj. Dokonano podziaBu [rodków odwoBawczych na: apelacj  jako [rodek odwoBawczy od orzeczeD sdów pierwszej instancji do sdu drugiej instancji, uprawnionego do ponownego rozpoznania sprawy, ponownego przeprowadzenia dowodów i dokona- 15 M. Kallas, Historia ustroju Polski, Warszawa 2005, s. 149. 17 nia wBasnych ustaleD faktycznych; kasacj  [rodek odwoBawczy od orzeczeD sdów drugiej instancji (z wyBczeniem postpowania egzekucyjnego) do Sdu Najwy|szego, który po stwierdzeniu wadliwo[ci rozstrzygnicia uchylaB je i przekazywaB spraw do ponownego rozpoznania, z odpowiednimi wytycznymi co do dalszego postpowania (wedBug wzorów systemu romaDskiego wyksztaBconego we Francji, w odró|nieniu od systemu germaDskiego, który wyksztaBciB w Niemczech rewizj, w zwizku z któr mo|e nastpi zmiana wadliwego rozstrzygnicia w trzeciej instancji) oraz za|alenie  jako [rodek odwoBawczy od postanowieD, gBównie wpadkowych, a umiejscowiony w tym samym toku instancji co apelacja16. Nad nazw tego [rodka odwoBawczego zastanawiano si w Komisji Kodyfikacyj- nej przy opracowywaniu systemu zaskar|ania w kodeksie postpowania cywilnego z 1932 r. Brano przy tym pod uwag nazwy u|ywane w procedurach paDstw zabor- czych, obowizujcych dotychczas na ziemiach polskich. Od pocztku nie do przyjcia byBa rosyjska  skarga incydentalna  jako nazwa skBadajca si z dwóch wyrazów, a przede wszystkim nieodpowiadajca istocie tego [rodka odwoBawczego, który miaB przysBugiwa nie tylko od postanowieD typowo incydentalnych. Z kolei zdania byBy podzielone co do przyjcia nazwy  rekurs  wedBug procedury austriackiej oraz nazwy  za|alenie , wedBug procedury niemieckiej (Beschwerde). Pocztkowo (a| do projektu z 1928 r.) skBaniano si ku nazwie  rekurs , wywodzcej si etymologicznie z terminologii francuskiej, gdzie okre[lenie voies de recurs oznacza [rodki odwoBawcze. Pózniej jednak (w projekcie z 1929 r.), kierujc si gBównie trosk o ujednolicenie terminologii procedury cywilnej z terminologi obowizujcej ju| procedury karnej, przyjto ostatecznie nazw  za|alenie 17. Skarg o wznowienie postpowania traktowano w doktrynie jako nadzwyczajny [rodek zaskar|enia. Postpowanie odwoBawcze podlegaBo licznym i zasadniczym transformacjom. Zasada trójinstancyjno[ci obowizywaBa w Polsce  w procesie cywilnym  rów- nie| po wyzwoleniu, do 1950 r. Natomiast w procedurze karnej zniesienie systemu trójinstancyjnego na rzecz dwóch instancji oraz wprowadzenie rewizji w miejsce ape- lacji i kasacji nastpiBo ju| w drodze noweli do kodeksu postpowania karnego z dnia 27 kwietnia 1949 r. Ujednolicenia obu postpowaD dokonaBa dopiero nowela do kodeksu postpowa- nia cywilnego z dnia 20 lipca 1950 r. WprowadziBa ona trzy typy sdów: powiatowy, wojewódzki (dostosowane do podziaBu administracyjnego kraju) i Sd Najwy|szy oraz jednolity system dwuinstancyjny. W konsekwencji tych zmian przeksztaBcono grun- townie system [rodków odwoBawczych, dokonujc w tej mierze kodyfikacji ex novo. W miejsce apelacji i kasacji wprowadzono rewizj, jako podstawowy [rodek odwoBaw- czy przewidziany do zaskar|ania orzeczeD rozstrzygajcych co do istoty sprawy. Bdc [rodkiem odwoBawczym mieszanym, kasacyjno-rewizyjnym z pierwiastkiem apela- cyjnym (w zwizku z dopuszczeniem przez art. 18 § 1 dekretu z 20 sierpnia 1950 r. beneficium novorum) oraz elementem oficjalno[ci, rewizja w polskim postpowaniu cywilnym stanowiBa zupeBnie nowy [rodek odwoBawczy, sBu|cy represyjnemu prze- 16 M. Waligórski, Polskie prawo procesowe cywilne. Funkcja i struktura procesu, Warszawa 1947, s. 633. 17 H. Trammer, Rekurs (w:) Polska procedura cywilna. Projekty referatów z uzasadnieniem, pod red. M. Allerhanda, t. II, Kraków 1923, s. 66. 18 ciwdziaBaniu wadom orzeczeD sdowych poprzez uchylanie lub zmian tych orzeczeD w postpowaniu przed sdem drugiej instancji, która posiadaBa charakter kontrolu- jco-nadzorczy, z ograniczon mo|liwo[ci rozstrzygania reformatoryjnego. Dopusz- czalno[ za|alenia jako [rodka odwoBawczego (obok rewizji), przysBugujcego od okre[lonych postanowieD oraz zarzdzeD, oparto na kryterium enumeracyjnym. Dla zapewnienia Sdowi Najwy|szemu nadzoru judykacyjnego nad wszystkimi sdami powszechnymi wprowadzono instytucj rewizji nadzwyczajnej od prawomocnych orzeczeD koDczcych postpowanie w sprawie, do wniesienia której uprawnieni byli: Pierwszy Prezes Sdu Najwy|szego, Minister Sprawiedliwo[ci i Prokurator Generalny, a ostatnio tak|e Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Minister Pracy i Polityki Socjalnej. W zakresie wBa[ciwo[ci Sdu Najwy|szego przewidziano równie| udzielanie odpowie- dzi na pytania prawne sdów drugiej instancji oraz wydawanie wytycznych wymiaru sprawiedliwo[ci i praktyki sdowej. W toku prac kodyfikacyjnych nad nowym, obecnie obowizujcym od 1 stycz- nia 1965 r. kodeksem postpowania cywilnego do najbardziej dyskusyjnych nale|aBo zagadnienie instancyjno[ci, gdy| wielu przedstawicieli doktryny opowiadaBo si za przywróceniem systemu trzech instancji sdowych. Komisja zaaprobowaBa ostatecznie zasad dwuinstancyjno[ci18. Dyskusyjna w Komisji Kodyfikacyjnej byBa równie| bogata i zBo|ona problematyka [rodków odwoBawczych, bowiem unormowanie systemu zaskar|ania orzeczeD sdo- wych ma doniosBe znaczenie dla caBego postpowania cywilnego. Utrzymujc dwa zwyczajne [rodki odwoBawcze  rewizj i za|alenie  rozgraniczono je w ten sposób, |e dopuszczono rewizj od orzeczeD merytorycznych, a za|alenie od okre[lonych postanowieD sdu i zarzdzeD przewodniczcego. Majc na wzgldzie przejawiajc si w dotychczasowej judykaturze Sdu Najwy|szego tendencj do rozszerzajcej wy- kBadni przepisów o dopuszczalno[ci za|aleD w celu ograniczenia wnoszenia rewizji od postanowieD koDczcych postpowanie, te ostatnie postanowienia poddano wyraznie zaskar|eniu w drodze za|alenia. Poza zwykBym tokiem instancji wprowadzono [rodki wyjtkowe i nadzwyczajne: skarg o wznowienie postpowania w sprawach zakoDczonych prawomocnym wyro- kiem oraz rewizj nadzwyczajn od prawomocnych orzeczeD koDczcych postpowanie w sprawie wydanych w pierwszej i drugiej instancji  nadajc tej instytucji charakter mieszany, zawierajcy elementy nadzoru judykacyjnego i [rodka odwoBawczego. W wyniku uchwalenia ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o powoBaniu sdów apela- cyjnych powstaB trzeci szczebel sdownictwa powszechnego (Dz. U. Nr 53, poz. 306 z pózn. zm.). Ustawa ta przekazaBa do rozpoznania sdom apelacyjnym dotychczasowe [rodki odwoBawcze od orzeczeD sdów wojewódzkich (rewizj i za|alenie). Przy takim uregulowaniu Sd Najwy|szy pozbawiony zostaB mo|liwo[ci rozpoznawania spraw w toku instancji (poza wyjtkowym przejciem sprawy do rozpoznania w zwizku z przekazanym mu w niej zagadnieniem prawnym) i jego funkcja najwy|szej instancji sdowej ograniczona zostaBa do rozpoznawania rewizji nadzwyczajnych i przedsta- wionych mu przez sdy odwoBawcze zagadnieD prawnych. Stan taki, jako utrudniaj- cy Sdowi Najwy|szemu ujednolicanie orzecznictwa sdów, uznano za przej[ciowy. 18 W. Siedlecki, Z prac Komisji Kodyfikacyjnej nad nowym kodeksem postpowania cywilnego, SC 1961, t. I, s. 287 288; Z. Resich, Ocena zaBo|eD kodyfikacyjnych Kodeksu postpowania cywilnego (w:) Funkcjonowanie Kodeksu Postpowania Cywilnego w praktyce, Warszawa 1984, s. 14. 19 W drodze nowelizacji kodeksu postpowania cywilnego, ustaw z dnia 1 mar- ca 1996 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 189), dokonano przede wszystkim reformy systemu [rodków odwoBawczych, przeksztaBcajc go w system trójinstancyjny, wzorowany na modelu kodeksu z 1932 r., obowizujcym  jak o tym byBa mowa wy|ej  do 1950 r.19. Projektowane zmiany modelu [rodków odwoBawczych oparte zostaBy na nastpu- jcych przesBankach: 1) podstawow warto[ci, do której nale|y d|y przy ksztaBtowaniu systemu [rodków odwoBawczych, jest stabilno[ prawomocnych orzeczeD co do istoty sprawy; 2) konieczne jest wyeliminowanie z systemu prawa procesowego cywilnego instytucji rewizji nadzwyczajnej, jako [rodka niedemokratycznego (strona nie ma przecie| decydujcego wpBywu na uruchomieniu tej procedury), umo|liwiajcego paDstwu manipulowanie prawomocnymi orzeczeniami sdowymi, a jednocze[nie nieoddaj- cego rzeczywistego stanu trudno[ci prawnych, z którymi borykaj si sdy ni|szych instancji; 3) w miejsce rewizji wprowadza si apelacj, która stanowiBaby podstawowy [rodek odwoBawczy; 4) od orzeczeD merytorycznych i koDczcych postpowanie w sprawie wydanych przez sd drugiej instancji przysBuguje stronie skarga kasacyjna do Sdu Najwy|szego. Nowela w miejsce dotychczasowej rewizji wprowadziBa, jako podstawowy [ro- dek odwoBawczy o charakterze renowacyjnym, apelacj, tzw. apelacj peBn (cum beneficio novorum), zmodyfikowan przez ograniczenie przytaczania nowych faktów i dowodów (je|eli strona mogBa je przytoczy w postpowaniu przed sdem pierwszej instancji, chyba |e potrzeba powoBania si na nie wynikBa pózniej), bardziej przy tym od rewizji odformalizowan i majc w wy|szym od niej stopniu charakter reformatoryjny (merytoryczny). Ponadto zapobiega dziaBaniom stron procesowych na zwBok i zawiera zakaz wystpowania z nowymi roszczeniami oraz rozszerzania |dania pozwu. Przyjcie do konstrukcji apelacji niektórych istotnych elementów rewizji pozwoliBo na odpowiednie wykorzystanie dotychczasowego dorobku nauki i judykatury doty- czcego rewizji. Od orzeczeD sdów drugiej instancji przewidziano kasacj, jako drugi (poza ape- lacj) [rodek odwoBawczy, znacznie bardziej od niej sformalizowany oraz ograniczony przez wyBczenie niektórych spraw ze wzgldu na ich rodzaj i warto[ przedmio- tu zaskar|enia, dostpny jednak dla ka|dej strony procesowej, wnoszony do Sdu Najwy|szego20. Dalsze nowelizacje wprowadziBy szereg nowych uregulowaD szczegóBowych in- stytucji skargi kasacyjnej. Pewnym zmianom, gBównie w zakresie dopuszczalno[ci, ulegBo za|alenie  jako trzeci z kolei w nowym systemie, zwyczajny [rodek odwoBawczy majcy przysBugiwa tak|e  wyjtkowo  od postanowieD sdu drugiej instancji. 19 B. Bladowski, Nowy system odwoBawczy w postpowaniu cywilnym, Warszawa 1996, s. 31 i nast.; W. Broniewicz, Apelacja, kasacja i skarga kasacyjna w postpowaniu cywilnym (problematyka terminologiczna), PiP 1999, z. 3, s. 55. 20 T. EreciDski, Apelacja i kasacja w procesie cywilnym, Warszawa 1996, s. 16; A. ZieliDski, Kodeks postpowania cywilnego po nowelizacji w 1996 r., Palestra 1996, z. 7 8. 20 Konsekwencj wprowadzenia systemu trójinstancyjnego byBo zniesienie w sdow- nictwie powszechnym rewizji nadzwyczajnej. W zwizku z tym dokonano równie| odpowiedniej modyfikacji instytucji wzno- wienia postpowania, aby mo|liwe byBo usuwanie na tej drodze ujemnych nastpstw, nierzadko spotykanego w praktyce, wydawania dwóch lub wicej prawomocnych orzeczeD dotyczcych tego samego stosunku prawnego. Rozszerzono zakres orze- czeD, w stosunku do których mo|e zosta wniesiona skarga o wznowienie postpo- wania, u[ci[lono przyczyny niewa|no[ci oraz przedBu|ono do sze[ciu miesicy termin zaskar|enia. Ustaw z dnia 18 grudnia 1998 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 52, poz. 532 z pózn. zm.), z dniem 1 stycznia 1999 r., w miejsce sdów powiatowych i wojewódzkich, powoBano sdy rejonowe i okrgowe. Kolejna nowelizacja kodeksu postpowania cywilnego z dnia 24 maja 2000 r. (Dz. U. Nr 48, poz. 554) wprowadziBa do systemu odwoBawczego szereg istotnych zmian. W odniesieniu do apelacji sprecyzowano jej wymagania formalne i granice roz- poznania oraz ograniczono jeszcze bardziej mo|liwo[ wydania orzeczenia kasato- ryjnego przez sd drugiej instancji. Orzeczenie tego sdu, wydane po rozpoznaniu sprawy, ma charakter norm iudicium. Tylko niektóre orzeczenia stanowi przesBank dopuszczalno[ci skargi kasacyjnej. W sprawach rozpoznawanych w nowym post- powaniu odrbnym, tzw. uproszczonym, wprowadzono odrbno[ci z jednej strony formalizujce postpowanie apelacyjne (np. ustawowe okre[lenie zarzutów), z dru- giej  upraszczajce postpowanie (np. rozpoznanie apelacji przez jednego sdziego, z reguBy na posiedzeniu niejawnym), tak|e zrzeczenie si prawa do wniesienia ape- lacji. Je[li chodzi o zakres kognicji sdu apelacyjnego, wyznacza go paremia tantum devolutum, quantum appellatum. W odniesieniu do kasacji dokonano dalszego ograniczenia jej dopuszczalno[ci, zarówno w procesie, jak i w postpowaniu nieprocesowym, a caBkowitego wyBczenia w sprawach rozpoznawanych w postpowaniu uproszczonym. Sprecyzowano wyma- gania formalne kasacji, rozszerzono mo|liwo[ci jej rozpoznania na posiedzeniu nie- jawnym (tak|e co do istoty sprawy), wyBczono powoBanie nowych faktów i dowodów, przewidziano zwizanie Sdu Najwy|szego ustaleniami faktycznymi stanowicymi podstaw zaskar|enia. Istotn nowo[ci byBo wprowadzenie instytucji tzw. przeds- du, przewidujcej mo|liwo[ odmowy przyjcia do rozpoznania merytorycznego  w okre[lonych warunkach  kasacji. Nowel z dnia 22 grudnia 2004 r. do kodeksu postpowania cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) przywrócony zostaB system dwuinstancyjny. W miejsce ka- sacji wprowadzona zostaBa skarga kasacyjna jako nadzwyczajny [rodek odwoBawczy, przysBugujcy od prawomocnych orzeczeD sdów drugiej instancji; ze znacznymi jed- nak ograniczeniami dopuszczalno[ci ze wzgldu na rodzaj sprawy, przedmiot zaskar- |enia i warto[ przedmiotu zaskar|enia (ratione materiae, ratione iudicati, ratione valoris) oraz co do podstaw wniesienia. Jest to szczególny [rodek prawny, w ramach którego Sd Najwy|szy kontroluje wyBcznie stosowanie prawa, a nie ustalenia faktyczne, i majcy przede wszystkim na celu  w interesie publicznym  ujednolicenie orzeczni- 21 ctwa sdów powszechnych, rozstrzyganie spraw precedensowych oraz wpBywajcych na rozwój prawa i judykatury sdowej21. W odniesieniu do apelacji poszerzono zakres jej dopuszczalno[ci, zwikszono wymagania stawiane profesjonalnym peBnomocnikom procesowym oraz ograniczo- no obowizek sdu drugiej instancji sporzdzenia z urzdu uzasadnienia orzeczenia. Przewidziana zostaBa mo|liwo[ wstrzymania przez sd drugiej instancji wykonania prawomocnego orzeczenia, od którego wniesiona zostaBa skarga kasacyjna22. Poszerzony zostaB zakres wypadków dopuszczalno[ci za|alenia. PrzysBugiwanie tego [rodka odwoBawczego od okre[lonych postanowieD sdu drugiej instancji do Sdu Najwy|szego umiejscowiono w rozdziale o za|aleniu, co ma istotne znaczenie z punktu widzenia poprawno[ci konstrukcyjnej. W postpowaniu przed Sdem Najwy|szym, z pewnymi wyjtkami, wprowadzony zostaB przymus adwokacko-radcowski, dotyczcy tak|e czynno[ci podejmowanych w tym postpowaniu przez sd ni|szej instancji. Wprowadzony zostaB do kodeksu nowy nadzwyczajny [rodek odwoBawczy  skarga do Sdu Najwy|szego o stwierdzenie niezgodno[ci z prawem prawomocnego orzeczenia sdu drugiej instancji koDczcego postpowanie w sprawie, a wyjtkowo tak|e od prawomocnego orzeczenia sdu pierwszej instancji, pod okre[lonymi wa- runkami; przy czym z reguBy bez mo|liwo[ci zmiany lub uchylenia zaskar|onego orzeczenia przez Sd Najwy|szy. Tego rodzaju uregulowanie staBo si konieczne na skutek nowego przepisu art. 4171 § 2 k.c. uzale|niajcego uzyskanie odszkodowania od stwierdzenia zwizku przyczynowego pomidzy szkod a wydaniem prawomoc- nego orzeczenia sdowego. Natomiast podobne uregulowanie znajduje si w art. 64 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwy|szym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z pózn. zm.), wedBug którego Sd Najwy|szy na wniosek Prokuratora Generalnego uniewa|nia prawomocne orzeczenie wydane w sprawie niepodlegajcej orzeczni- ctwu sdów w chwili orzekania  ze wzgldu na osob lub przedmiot, je|eli orzecze- nie to nie mo|e zosta wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postpo- waniach sdowych. Podstawowa ró|nica midzy t regulacj a skarg o stwierdzenie niezgodno[ci z prawem prawomocnego orzeczenia polega na tym, |e skarg mo|e wnie[ tak|e strona, a nie tylko Prokurator Generalny, oraz |e przez wydanie orze- czenia stronie zostaBa wyrzdzona szkoda, którego to wymagania nie ma w cyt. art. 64 u. SN. Ramy postpowania wznowieniowego otwarto dla wszystkich orzeczeD opartych na niekonstytucyjnej podstawie prawnej, a wic nie tylko merytorycznych, lecz tak|e postanowieD koDczcych formalnie postpowanie; przy tego rodzaju podstawie wzno- wienia skarga mo|e zosta wniesiona tak|e w wypadku, gdy na tre[ wyroku miaBo wpByw postanowienie niekoDczce postpowania w sprawie. 21 W. Broniewicz, Apelacja, kasacja i skarga kasacyjna ..., op. cit., s. 56 i nast.; T. EreciDski, Wprowadzenie do Kodeksu postpowania cywilnego, Warszawa 2005, s. 313 i nast.; E. MarszaBkowska-Krze[, I. Gil, J. Aopatowska-Rynkowska, E. Rudkowska-Zbczyk, M. Szynal, A. BBaszczak, Nowelizacja Kodeksu postpowania cywilnego 2005, WrocBaw 2005, s. 25 i nast. 22 W doktrynie zwraca si uwag, |e powszechno[ apelacji umo|liwia jej wykorzystanie dla celów szykany strony przeciwnej; przy czym kodeks nie przewiduje sankcji w przypadku nadu|ycia apelacji (frivolouse appeal). W nauce polskiej nie przyjmuje si pogldu, |e w naszym systemie odwoBawczym koncepcja apelacji jest  drug pierwsz instancj . 22 Sdami drugiej instancji s sdy okrgowe  w stosunku do sdów rejonowych, oraz sdy apelacyjne  w stosunku do sdów okrgowych dziaBajcych jako sdy pierwszej instancji w sprawach szczegóBowo okre[lonych, a tak|e gdy sprawa nale- |ca do wBa[ciwo[ci rzeczowej sdu rejonowego przekazana zostaBa do rozpoznania sdowi okrgowemu. Sdem kasacyjnym jest Sd Najwy|szy, który  wedBug unormowania konstytu- cyjnego  sprawuje nadzór nad dziaBalno[ci sdów powszechnych i wojskowych w zakresie orzecznictwa; jest organem wBadzy sdowej, powoBanym do sprawowa- nia wymiaru sprawiedliwo[ci, m.in. w niezwykle wa|nym aspekcie zapewnienia w ramach wymienionego nadzoru zgodno[ci z prawem oraz jednolito[ci orzeczni- ctwa. Sd Najwy|szy wyjtkowo mo|e orzeka w charakterze sdu apelacyjnego  w wypadku przejcia sprawy do rozpoznania we wBasnym zakresie przez powikszo- ny skBad, majcy rozstrzygn zagadnienie prawne. Rozdzia³ 2 POJÊCIE I FUNKCJA SYSTEMU ODWO£AWCZEGO 1. Znaczenie zaskar¿enia orzeczeñ s¹dowych Rozpoznawanie spraw cywilnych, jak ka|da rozumna dziaBalno[ ludzka, nie jest wolne od uchybieD, bBdów i omyBek, których nie da si unikn przy najwy|szym nawet poziomie wiedzy i sumienno[ci sdziów, tym bardziej |e mo|liwa jest ró|norod- no[ wykBadni i stosowania prawa. Suma ewentualnych bBdów sdu znajduje swój wyraz w rozstrzygniciu sprawy  orzeczeniu koDcowym, które jest aktem finalnym postpowania, a zarazem celem, do którego d| zarówno strony, jak i sd orzekajcy, majcy za zadanie zlikwidowanie stanu niepewno[ci prawnej. Idea wydania sBusznego orzeczenia (sententia iusta) zawsze przy[wiecaBa prawu procesowemu, stanowic pryn- cypialny przedmiot i trosk jego norm, zmierzajcych do jak najpeBniejszej realizacji tego wBa[nie celu. W zakresie bBdów, jakie przypisa mo|na sdowi ni|szej instancji, rzutujcych niekorzystnie na legalno[ i zasadno[ rozstrzygnicia  które to zagadnienie Bczy si z kolei [ci[le z podstawami zaskar|enia  nauka przyjmuje tradycyjny podziaB na bB- dy postpowania (errores in procedendo) oraz na bBdy orzeczenia (errores in iudicando). Z pierwszymi mamy do czynienia w zwizku z dziaBalno[ci sdu sprzeczn z przepi- sami o postpowaniu, natomiast te drugie wystpuj w sferze rozumowania sdu przy wydaniu orzeczenia. W zakresie bBdów in iudicando rozró|nia si bBdy dotyczce elementów faktycznych orzeczenia (errores facti) oraz dotyczce elementów prawnych orzeczenia (errores iuris). Poza bBdami sdu o wadliwo[ci postpowania lub orzeczenia [wiadczy mog jeszcze inne okoliczno[ci, których nie mo|na kwalifikowa w kate- gorii uchybieD sdu merytorycznego, a które wyra|a si mog przede wszystkim w faktach lub dowodach nieznanych albo nieistniejcych w postpowaniu przed tym sdem. S to zatem okoliczno[ci powodujce bBdy przez sd  niezawinione 1. Celowi zwalczania orzeczeD sdowych dotknitych bBdami, poprawie wadliwych rozstrzygni, zapobiegniciu ich uprawomocnieniu, a nawet wydaniu, uzyskaniu rozstrzygni bezbBdnych, a tym samym praworzdnych i sprawiedliwych sBu|y uprawnienie strony (przysBugujce tak|e innym jeszcze podmiotom prawnym, z wy- Bczeniem sdów) domagania si  w sposób prawem przewidziany  usunicia tych 1 B. Bladowski, Nowy system odwoBawczy ..., op. cit., s. 28; W. Siedlecki, Pojcie postpowania cywilnego i jego rodzaje (w:) Wstp do nauki prawa procesowego cywilnego, pod red. J. JodBowskiego WrocBaw 1974, s. 233 i nast. 24 bBdów poprzez zmian wzgldnie uchylenie zaskar|onego orzeczenia. Uzyskanie zmiany w stanie prawnym stworzonym przez wydane orzeczenie jest bezpo[rednim celem skar|cego; jego celem po[rednim, a zarazem zasadniczym w sprawie, jest uzyskanie odmiennego rozstrzygnicia merytorycznego2. Zgodnie z konstytucyjn zasad niezawisBo[ci sdownictwa kontrola prawidBo- wo[ci orzeczeD sdowych oraz korekta przypisywanych im uchybieD dokonywana jest wyBcznie na drodze nadzoru judykacyjnego sprawowanego przez sdy hierar- chicznie wy|sze (sententia desinit esse iudex). W rezultacie powstaje tzw. tok instan- cji, obejmujcy postpowanie przed sdem wy|szej instancji, tj. sdem powoBanym do sprawowania nadzoru judykacyjnego. Sdom instancyjnie wy|szym przysBuguj [rodki zwyczajne nadzoru judykacyjnego, natomiast w specjalne [rodki nadzoru ju- dykacyjnego wyposa|ony jest Sd Najwy|szy, zajmujcy pozycj naczelnego organu sdowego w caBym systemie sdownictwa polskiego. Znaczenie zaskar|ania orzeczeD sdowych jest nader doniosBe. Stanowi ono przede wszystkim realn funkcj konstytucyjnej zasady praworzdno[ci, gdy| za- pewnia zainteresowanym stronom maksymalne mo|liwo[ci uzyskania sprawiedli- wego, a wic zgodnego z prawem i zasadami sBuszno[ci, rozstrzygnicia sprawy przez sd. Poprzez orzeczenia sdów drugiej instancji  a zwBaszcza orzecznictwo Sdu Najwy|szego  instytucja zaskar|ania oddziaBuje korzystnie na jednolit wy- kBadni i jednolite stosowanie prawa. Instytucja ta sprzyja ponadto ugruntowaniu w spoBeczeDstwie stanu pewno[ci prawa i zasad praworzdno[ci, wyksztaBca tak nieodzowne dla realizacji zadaD wymiaru sprawiedliwo[ci zaufanie do organów sdowych. Zaskar|anie orzeczeD cywilnych realizuje ponadto w peBni naczeln zasad pro- cesow prawdy obiektywnej, przyjt za podstaw unormowania caBego systemu postpowania w sprawach cywilnych. W. Siedlecki, w referacie wygBoszonym podczas obrad Komisji Kodyfikacyjnej, powiedziaB na ten temat m.in.:  Tak jak pojcie prawdy jest nierozBcznie zwizane z pojciem sprawiedliwo[ci, tak równie| pojcie zasady prawdy obiektywnej jest nierozBcznie zwizane ze spoBecznym celem instytucji pro- cesu cywilnego, którym jest zrealizowanie obowizujcej normy prawnej zgodnie z jej istotn tre[ci w odniesieniu do rzeczywi[cie midzy stronami zachodzcego stosunku cywilnoprawnego . Zadaniem postpowania cywilnego jest urzeczywistnienie w razie potrzeby obo- wizujcej normy prawnej i zaprowadzenie stanu pewno[ci prawa w zakresie stosun- ków cywilnoprawnych. Realizuje si to dziki prawomocno[ci, skuteczno[ci i wykonal- no[ci orzeczenia sdowego, wydanego w postpowaniu cywilnym co do istoty sprawy. W rezultacie orzeczenie sdowe ma stworzy trwaB podstaw do uregulowania sto- sunku prawnego pomidzy okre[lonymi podmiotami prawnymi. SpoBeczny cel post- powania cywilnego bdzie tylko wówczas osignity, gdy skutki wywoBane orzecze- niem sdowym s zgodne z obowizujcym prawem, je[li wic w drodze orzeczenia sdowego urzeczywistniona zostaje norma prawna, jaka w danym wypadku powinna obowizywa, i orzeczenie jest zgodne z rzeczywistym stanem sprawy. Z uwagi na to 2 S. Hanausek, Orzeczenie sdu rewizyjnego w procesie cywilnym, Warszawa 1966, s. 18; D. Oklejak, Z problematyki zaskar|alno[ci orzeczeD sdowych w postpowaniu cywilnym, SC 1975, t. XXV XXVI, s. 25 i nast. 25 kodeks postpowania cywilnego dopuszcza mo|liwo[ wzruszenia (obalenia) prawo- mocnego orzeczenia sdowego, gdy zapadBo ono z pogwaBceniem bezwzgldnie obo- wizujcych zasad prawa i ra|co jest sprzeczne z rzeczywistym stanem sprawy3. Do utworzenia w 1950 r. instytucji rewizji nadzwyczajnej  skarga o wznowienie postpowania stanowiBa jedyny i wyBczny [rodek prawny obalania prawomocnych orzeczeD merytorycznych. Do niedawna w literaturze na oznaczenie [rodków zaskar|ania, najcz[ciej [rod- ków odwoBawczych, u|ywano terminu  [rodki prawne . Przez pojcie to rozumiano [rodki sBu|ce stronie do odwoBania si od orzeczenia sdu w celu spowodowania ko- rzystniejszego dla siebie rozstrzygnicia sprawy. WedBug pierwotnego znaczenia tego terminu [rodek prawny (remedium iuris) sBu|yB do uzdrowienia wadliwego orzeczenia sdowego. 2. Zrodki odwo³awcze zwyczajne i nadzwyczajne oraz inne [rodki zaskar¿enia Przez system [rodków zaskar|ania w szerokim zakresie nale|y rozumie ogóB [rodków zaskar|ania  o okre[lonym rodzaju i charakterze  dopuszczalnych w postpowaniu cywilnym. WedBug kryterium skutku, jaki nastpuje w odniesieniu do zaskar|onego orzecze- nia przez uwzgldnienie [rodka odwoBawczego oraz charakteru postpowania wywo- Banego jego wniesieniem, tradycyjnie ju| rozró|nia si w doktrynie [rodki odwoBawcze o charakterze rewizyjnym i o charakterze kasacyjnym4. Te pierwsze zmierzaj do zmiany zaskar|onego orzeczenia bdz zastpienia go nowym orzeczeniem, przy czym zaznaczaj si ró|nice pomidzy rewizj a apelacj, która stanowi w zasadzie dalszy cig postpowania przed sdem pierwszej instancji. Zrodki odwoBawcze o charakterze kasacyjnym zmierzaj do uchylenia zaskar|onego orzeczenia i/albo formalnego zakoD- czenia postpowania (odrzucenie pozwu, umorzenie postpowania), albo przekaza- nia sprawy do ponownego rozpoznania, a wyjtkowo tylko do wydania orzeczenia o charakterze reformatoryjnym. Rozró|nia si w nauce [rodki odwoBawcze zwyczajne i nadzwyczajne. Te pierw- sze maj za zadanie zmian lub uchylenie zaskar|onego orzeczenia w toku instancji, zatem sBu| od orzeczeD nieprawomocnych. Kodeks w art. 363 § 1 okre[la pojcie [rodków zaskar|ania wymieniajc ich cha- rakterystyczn cech  suspensywno[, a wic zdolno[ do wstrzymania uprawo- mocnienia si orzeczenia. W przepisie tym zawarty jest tak|e jedyny ustawowy po- dziaB  oparty na jednolitych i konsekwentnych kryteriach  na [rodki odwoBawcze i pozostaBe [rodki zaskar|ania. Do [rodków odwoBawczych kodeks zalicza apelacj i za|alenie oraz skarg kasacyjn i skarg o stwierdzenie niezgodno[ci z prawem prawomocnego orzeczenia, unormowane w Dziale V, Va i VIII TytuBu VI Ksigi 3 W. Siedlecki, Z. Zwieboda, Postpowanie cywilne. Zarys wykBadu, Warszawa 2000, s. 327. 4 W. Broniewicz, Apelacja, kasacja i skarga kasacyjna op. cit., s. 55; ten|e, Istota i rodzaje za|alenia w post- powaniu cywilnym, PS 2001, nr 1, s. 3 i nast.; W. Siedlecki Zaskar|enie orzeczeD sdowych (w:) System prawa procesowego cywilnego, t. 3, pr. zbior. pod red. W. Siedleckiego, WrocBaw 1986, s. 30. 26 pierwszej (proces), cz[ci pierwszej (postpowanie rozpoznawcze), majcymi od- powiednie zastosowanie  z mocy art. 13 § 2  przy zaskar|aniu za pomoc tych [rodków orzeczeD wydanych w innych trybach postpowania cywilnego. Cech specyficzn [rodków odwoBawczych, wyodrbniajc je od innych [rodków zaskar- |ania, jest ich charakter dewolutywny i renowacyjny, a wic zmierzanie do zmiany lub uchylenia zapadBego orzeczenia sdowego przez wywoBanie orzeczenia sdu wy|szej instancji. Rozgraniczenie dopuszczalno[ci apelacji i za|alenia opiera si na kryterium przedmiotu rozstrzygnicia zawartego w orzeczeniu sdu. Apelacja przysBuguje od merytorycznych rozstrzygni, a wic od wyroków w procesie i od postanowieD orzekajcych co do istoty sprawy w postpowaniu nieprocesowym oraz od postano- wienia o uznaniu orzeczenia sdu zagranicznego. Za|alenie sBu|y na postanowienia koDczce postpowanie w sprawie oraz na inne postanowienia, a tak|e zarzdzenia przewodniczcego oznaczone w kodeksie, w tym równie| na postanowienia sdu drugiej instancji odrzucajce skarg kasacyjn i skarg o stwierdzenie niezgodno[ci z prawem prawomocnego orzeczenia oraz na niektóre postanowienia sdu drugiej instancji koDczce postpowanie w sprawie. Za|alenie, w przeciwieDstwie do apela- cji, jest [rodkiem wzgldnie dewolutywnym, gdy| nie zawsze podlega rozpoznaniu przez sd wy|szej instancji. Skarga kasacyjna do Sdu Najwy|szego przysBuguje od prawomocnego wyroku i postanowienia co do istoty sprawy (w postpowaniu nieprocesowym) oraz od po- stanowienia o uznaniu orzeczenia wy|ej wymienionego, a tak|e od postanowienia sdu drugiej instancji w przedmiocie odrzucenia pozwu (wniosku) albo umorzenia postpowania koDczcych postpowanie w sprawie, jednak|e przy szeregu ograniczeD  ze wzgldu na rodzaj sprawy i przedmiot rozstrzygnicia oraz warto[ przedmiotu zaskar|enia, jak równie| podstawy zaskar|enia, w ramach których Sd Najwy|szy kontroluje wyBcznie stosowanie prawa, a nie ustalenia faktyczne. GBównym celem postpowania kasacyjnego jest ochrona interesu publicznego przez zapewnienie jednolito[ci wykBadni prawa oraz wkBad Sdu Najwy|szego w rozwój prawa i jurysprudencji, zwBaszcza przy rozpoznawaniu spraw o charakterze preceden- sowym. W sytuacji gdy skarga kasacyjna nie jest przewidziana, Sd Najwy|szy mo|e speBnia sw ustrojow funkcj, polegajc na ujednolicaniu wykBadni prawa i praktyki sdowej, przez stosowanie innych [rodków judykacyjnych, a mianowicie podejmowa- nie uchwaB majcych na celu wyja[nienie przepisów prawnych budzcych wtpliwo[ci w praktyce lub których stosowanie wywoBaBo rozbie|no[ w orzecznictwie albo po- dejmowanie uchwaB zawierajcych rozstrzygnicie przedstawianych przez sdy dru- giej instancji zagadnieD prawnych, budzcych powa|ne wtpliwo[ci w konkretnych sprawach. Drugim nadzwyczajnym [rodkiem odwoBawczym jest skarga do Sdu Najwy|sze- go o stwierdzenie niezgodno[ci z prawem prawomocnego orzeczenia sdu drugiej in- stancji, a wyjtkowo tak|e orzeczenia sdu pierwszej instancji, koDczcego w sprawie postpowanie. Jest to caBkiem nowy [rodek prawny, wykorzystanie którego otwiera drog do dochodzenia od Skarbu PaDstwa odszkodowania, okre[lonego przepisami prawa materialnego5. 5 T. EreciDski, Wprowadzenie ..., op. cit., s. 314; J. Mucha, Nowe regulacje w kodeksie postpowania cywilnego, R. Pr. 2005, nr 2, s. 17 18. 27 Do  innych [rodków zaskar|ania nale|: sprzeciw od wyroku zaocznego, skarga na orzeczenie referendarza sdowego, zarzuty od nakazu zapBaty w postpowaniu nakazowym, sprzeciw od nakazu zapBaty w postpowaniu upominawczym, skarga na czynno[ci komornika, skarga na plan podziaBu sumy uzyskanej z egzekucji przez za- rzd przymusowy, do której odpowiednio stosuje si przepisy o skardze na czynno[ci komornika; zarzuty przeciwko planowi podziaBu sumy uzyskanej z egzekucji, skarga o uchylenie wyroku sdu polubownego (art. 344 § 1, art. 398 § 1, art. 502 § 1, art. 491 § 1, art. 767 § 1, art. 1027 § 2, art. 106413 § 2, art. 1205 § 1 k.p.c.). Zrodki te nie maj charakteru dewolutywnego. Ze wzgldu na skutki, jakie wynikaj dla postpowania przez ich wniesienie, dziel si one na dwie grupy. Do pierwszej grupy, w której wBa[- ciwe jest wywoBanie postpowania kontrolnego w celu zbadania zaskar|onego orze- czenia  wszak|e nie przed sdem wy|szej instancji  nale| zarzuty w postpowaniu nakazowym, skarga na czynno[ci komornika, zarzuty przeciwko planowi podziaBu sumy uzyskanej z egzekucji, skarga o uchylenie wyroku sdu polubownego; do grupy drugiej, której zadanie polega przede wszystkim na ponownym przeprowadzeniu postpowania zakoDczonego zaskar|onym orzeczeniem, nale|y sprzeciw od wyroku zaocznego i sprzeciw w postpowaniu upominawczym oraz skarga na orzeczenie re- ferendarza sdowego (art. 39822 § 1)  [rodki o charakterze restytucyjnym6. W doktrynie  moim zdaniem zasadnie  kwestionuje si traktowanie skargi o wznowienie postpowania jako nadzwyczajnego [rodka odwoBawczego. Nie ma ona charakterystycznych dla [rodków odwoBawczych znamion  suspensywno[ci i dewo- lutywno[ci (art. 405 i 414). Nie rozpoczyna nowego stadium postpowania, ale stanowi kontynuacj zakoDczonego prawomocnym orzeczeniem. Ma zatem cechy zbli|ajce j bardziej do powództwa, a nie do [rodka odwoBawczego. W konsekwencji mo|na j uzna za [rodek zaskar|enia poza tokiem instancji, majcy charakter represyjny i kontrolny, gdy| zmierza do korekty wadliwego orzeczenia7. Natomiast [rodkami prawnymi zbli|onymi tylko do [rodków zaskar|ania s: odwo- Banie od zarzdzeD przewodniczcego w przedmiocie sprostowania lub uzupeBnienia protokoBu (art. 160), odwoBanie od zarzdzeD wydawanych przez przewodniczce- go w toku rozprawy (art. 226), wniosek o przywrócenie terminu do zBo|enia [rodka zaskar|enia (w sytuacji, gdy [rodek taki zostaB odrzucony  art. 168 § 1), wniosek o sprostowanie (art. 350), uzupeBnienie lub wykBadni orzeczenia (art. 351 § 1), wnio- sek pozwanego o wydanie przez sd orzeczenia w sprawie zwrotu speBnionego lub wyegzekwowanego [wiadczenia lub przywrócenie poprzedniego stanu w razie uchy- lenia lub zmiany orzeczenia zaopatrzonego rygorem natychmiastowej wykonalno[ci (art. 338 § 1), wniosek o zmian prawomocnego postanowienia oddalajcego wnio- sek w postpowaniu nieprocesowym (art. 523), wniosek o uchylenie postanowienia orzekajcego uznanie za zmarBego albo stwierdzajcego zgon (art. 541 § 1), wniosek o uchylenie lub zmian postanowienia o ubezwBasnowolnieniu (art. 558), wniosek o uchylenie postanowienia stwierdzajcego nabycie spadku (art. 678), wniosek o uchy- lenie lub zmian prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (art. 742), 6 W razie wniesienia skargi orzeczenie referendarza sdowego traci moc, z wyjtkiem orzeczenia co do nadania klauzuli wykonalno[ci (art. 39822 § 2 k.p.c.). 7 M. Sawczuk, Wznowienie postpowania cywilnego, Warszawa 1970 i nast.; W. Siedlecki, Z. Zwieboda, Postpowanie cywilne..., op. cit., s. 327. 28 sprzeciw maB|onka obowizanego przeciwko wykonaniu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (art. 7431), powództwa przeciwegzekucyjne (art. 853 § 2, art. 840 § 1, art. 841 § 1). W krgu przedstawionego wy|ej podziaBu [rodków zaskar|enia nie mie[ci si kon- strukcyjnie specyficzny [rodek prawny, o którym tu trzeba wspomnie, jakim jest wprowadzona ustaw z dnia 17 czerwca 2004 r. skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postpowaniu sdowym bez uzasadnionej zwBoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843). Rozpoznaje j  w postpowaniu incydentalnym  jako odwoBaw- czy sd przeBo|ony nad sdem, przed którym toczy si postpowanie. Je[li dotyczy przewlekBo[ci postpowania w Sdzie Najwy|szym  rozpoznaje j ten Sd. 3. Zasady systemu zaskar¿ania Unormowany obecnie w kodeksie postpowania cywilnego system zaskar|ania orzeczeD sdowych ma charakter jednolity. Jego gBówne zasady, przewidziane dla procesu, maj zastosowanie przy zaskar|aniu orzeczeD wydawanych w innych post- powaniach. Odnosi si to zwBaszcza do podstawowych [rodków zaskar|ania, jakimi s [rodki odwoBawcze  apelacja i za|alenie. Przeprowadzony zostaB w kodeksie tylko jeden, wy|ej przedstawiony, podziaB [rodków zaskar|enia na podstawie jednolitych kryteriów. Poza zasadami: konstytucyjn  praworzdno[ci i naczeln procesow  praw- dy obiektywnej, rzdzcymi generalnie instytucj zaskar|ania orzeczeD sdowych w postpowaniu cywilnym, instytucja ta odzwierciedla wszystkie pozostaBe naczelne zasady procesowe, jako centralne idee pogldów prawnych zawartych w systemie polskiego prawa procesowego. Jednak|e konstrukcja systemu [rodków odwoBawczych oparta zostaBa gBównie na tych zasadach procesowych, których omówienie w tym miejscu pozwoli niewtpliwie na[wietli bli|ej zaBo|enia najbardziej istotne oraz cechy charakterystyczne tego systemu8. Obecny system odwoBawczy w kodeksie postpowania cywilnego oparty zostaB na zasadzie dwuinstancyjno[ci, jako jednej z naczelnych zasad procesowych. WedBug tej zasady, pierwsza instancja posiada wyBcznie charakter merytoryczny, druga instan- cja natomiast jest instancj kontroln  o kierunku badania legalno[ci i zasadno[ci zaskar|onego orzeczenia, ze znacznymi przy tym mo|liwo[ciami wydania orzeczenia reformatoryjnego (merytorycznego). W jeszcze wikszym stopniu charakter meryto- ryczny ma za|alenie. Dla apelacji i za|alenia przewidziany jest ten sam tok instancji  je|eli spraw rozpoznawaB sd rejonowy, drug instancj jest sd okrgowy, gdy natomiast ten ostatnio wymieniony sd rozpoznawaB spraw w pierwszej instancji, drug instancj jest sd apelacyjny. Istniej wyjtki od toku instancyjnego: 1) sd rejonowy mo|e przekaza spraw do rozpoznania sdowi okrgowemu, je- |eli przy jej rozpoznawaniu wynikBo zagadnienie prawne budzce powa|ne wtpliwo[ci, 8 W. Siedlecki, Zaskar|anie orzeczeD sdowych (w:) System prawa procesowego cywilnego, op. cit., s. 35 i nast. 29 2) Sd Najwy|szy mo|e przej do rozpoznania spraw przedstawion z zagadnie- niem prawnym, 3) do Sdu Najwy|szego sBu|y za|alenie na niektóre postanowienia sdu drugiej in- stancji koDczce postpowanie w sprawie, 4) na skutek za|alenia sd, który wydaB zaskar|one postanowienie, mo|e je sam uchyli. Skarga kasacyjna od orzeczeD wydanych przez sdy drugiej instancji  okrgowe i apelacyjne  oraz skarga od orzeczeD tych sdów, a wyjtkowo tak|e od prawomoc- nego orzeczenia sdu pierwszej instancji, o stwierdzenie jego niezgodno[ci z prawem przysBuguje do Sdu Najwy|szego. Zasada wyBczno[ci sprawia, |e strona nie ma mo|liwo[ci wyboru pomidzy ró|nymi [rodkami zaskar|enia, poniewa| od okre[lonego orzeczenia przysBuguje tyl- ko jeden [rodek zaskar|enia. Kodeks nie przewiduje zbiegu czy  konkurencji kilku [rodków zaskar|enia, gdy| konsekwentnie nie dopuszcza mo|liwo[ci wyboru midzy tymi [rodkami. O szczególnym zbiegu [rodków zaskar|enia mo|na mówi w odniesieniu do sy- tuacji, w której od tego samego orzeczenia [rodki takie wniosBo kilku uczestników postpowania, co nie powoduje komplikacji, gdy| zostan one rozpoznane przez sd odwoBawczy w tym samym postpowaniu, w jednym orzeczeniu. W szczególnym wypadku wniesienia przez pozwanego sprzeciwu od wyroku za- ocznego, a przez powoda apelacji od tego wyroku lub za|alenia na zawarte w nim postanowienie  niedopuszczalne bdzie odrbne rozpoznanie powy|szych [rodków zaskar|enia; niewtpliwie pierwszeDstwo przysBuguje sprzeciwowi, który ze wzgldu na restytucyjny charakter pozwala na zmian orzeczenia w postpowaniu przed s- dem pierwszej instancji. WedBug zasady dyspozycyjno[ci  bdcej przejawem zasady rozporzdzalno[ci formalnej, a wic rozporzdzenia przez strony czynno[ciami procesowymi oraz caBym tokiem postpowania  [rodek zaskar|enia mo|e zosta wniesiony przez legitymowa- ny do tego podmiot. Postpowanie przed sdem wy|szej instancji mo|e zosta wszcz- te wyBcznie na skutek wniesienia przez uprawniony podmiot [rodka odwoBawczego  nigdy z urzdu (ne procedat iudex ex officio). Wykluczona jest mo|liwo[ przystpienia do tego postpowania innych uczestników, którzy orzeczenia nie zaskar|yli, z wy- jtkiem gdy sd drugiej instancji mo|e z urzdu rozpozna spraw tak|e na rzecz wspóBuczestników, którzy orzeczenia nie zaskar|yli, lecz przedmiotem zaskar|enia w sprawie s prawa lub obowizki równie| dla nich wspólne. Wynikajce z zasady dyspozycyjno[ci uprawnienia podmiotu legitymowanego  z inicjatywy którego wszczte zostaBo postpowanie odwoBawcze  do decydowania o zakresie, wzgldnie przedmiocie tego postpowania doznaj szeregu wyjtków, po- dyktowanych d|eniem do jednolitego rozstrzygnicia o prawach osób pozostajcych w tym samym stosunku cywilnoprawnym. Podmiotowi legitymowanemu przysBuguje uprawnienie do cofnicia wniesionego przez niego [rodka odwoBawczego, w zasadzie wi|ce dla sdu, jak równie| upraw- nienie do zrzeczenia si, przed sdem, prawa do wniesienia apelacji (jednak tylko w sprawach rozpoznawanych w postpowaniu uproszczonym), tak|e wi|ce dla sdu. 30 Przez zasad legalno[ci nale|y rozumie, |e wniesienie poszczególnych [rodków odwoBawczych opiera si na podstawach okre[lonych przez ustaw procesow i |e w razie stwierdzenia istnienia tych podstaw wniesiony [rodek musi doprowadzi do uchylenia lub zmiany zaskar|onego orzeczenia. Je|eli za[ ustawa procesowa nie ozna- cza dokBadnie podstaw zaskar|enia, zasada legalno[ci sprowadza si do obowizku sdu wy|szej instancji uchylenia lub zmiany zaskar|onego orzeczenia w razie stwier- dzenia naruszenia prawa przez sd pierwszej instancji przy wydaniu tego orzeczenia, w zasadzie w granicach zarzutów skar|cego, z uwzgldnieniem ponadto (jednak z ograniczeniami) nowych faktów i dowodów (ius novorum), z obowizkiem wzicia pod uwag z urzdu niewa|no[ci postpowania. O ile powy|sze ujcie oddaje trafnie istot zasady legalizmu w odniesieniu do skargi kasacyjnej, o tyle wymaga ono pewnej korekty odno[nie do apelacji i za|alenia  ze wzgldu na odmienne uregulowanie przyczyn bdz powodów wniesienia tych [rodków odwoBawczych. Poniewa| kodeks w istocie nie wyznacza dokBadnie podstaw zaskar|ania (z wyjtkiem postpowania uproszczonego), za[  zgodnie z zasad le- galno[ci  obowizek sdu wy|szej instancji sprowadza si powinien do zmiany lub uchylenia zaskar|onego orzeczenia nie tylko w razie stwierdzenia naruszenia prawa przez sd pierwszej instancji przy wydaniu orzeczenia (error in iudicando), ale tak|e w przypadku stwierdzenia istotnych wad postpowania (error in procedendo) oraz  no- wych faktów i dowodów . Zasada umiarkowanego formalizmu procesowego le|y u podBo|a systemu [rod- ków zaskar|ania, bowiem zezwala na uchylenie czynno[ci sdu o charakterze decy- dujcym jedynie w drodze domagania si wzruszenia ich przez sd wy|szej instancji, a wic w drodze zaskar|ania tych decyzji. Zgodnie z zasad umiarkowanego formalizmu kodeks normuje szczegóBowo prze- bieg postpowania odwoBawczego, okre[lajc form, miejsce i czas poszczególnych czynno[ci stron i innych uczestników tego postpowania oraz czynno[ci sdów pierw- szej i drugiej instancji i Sdu Najwy|szego. Istotne znaczenie ma [cisBe okre[lenie poszczególnych [rodków odwoBawczych, terminów, w jakich mog by wnoszone, szczegóBowych warunków formalnych, jakim maj one odpowiada, oraz okre[lenie sankcji za uchybienia tym wymaganiom. Szczególne unormowanie czynno[ci sdo- wych odnosi si zarówno do postpowania wstpnego, jak i do fazy decyzyjnej. Istotnym wyrazem odformalizowania instytucji zaskar|ania orzeczeD jest m.in. odpowiednie stosowanie reguB postpowania w zwizku z nieprawidBowo[ciami lub niedokBadno[ciami tre[ci pism procesowych, dopuszczenie tzw. nowo[ci w postpowa- niu odwoBawczym, mo|liwo[ rozpoznania tak|e na posiedzeniu niejawnym [rodka odwoBawczego i rozpoznania  w pewnych wypadkach  za|alenia przez sd, który wydaB zaskar|one postanowienie, oraz wniesienie odpowiedzi na [rodek odwoBaw- czy wprost do sdu drugiej instancji. Tylko minimalnym wymaganiom szczególnym, poza przewidzianymi dla pisma procesowego, podlega za|alenie. Natomiast znaczne, niezbdne cechy rygoryzmu formalnego ma skarga kasacyjna i skarga o stwierdzenie niezgodno[ci z prawem prawomocnego orzeczenia. Zasada ekonomii procesowej wyksztaBciBa si w zwizku z zasad umiarkowanego formalizmu procesowego i zasad koncentracji materiaBu procesowego oraz realizowa- nymi postulatami przyspieszenia postpowania i obni|enia jego kosztów. Zasada ta 31 konsekwentnie wprowadzona zostaBa w nowelizacji kodeksu, przy czym nader silny wyraz znalazBa w uregulowaniu apelacji9. WBa[nie wzgldy ekonomii procesowej spowodowaBy odstpienie od koncepcji czy- sto kontrolnego charakteru drugiej instancji i wyposa|enie jej w uprawnienie do wyda- wania orzeczeD reformatoryjnych, koDczcych ostatecznie postpowanie. Sd drugiej instancji obowizany jest przy tym do przeprowadzenia dowodów uzupeBniajcych lub ponowienia dowodów przeprowadzonych przez sd pierwszej instancji, nie jest natomiast obowizany przeprowadza postpowanie dowodowe w caBo[ci. Sd dru- giej instancji mo|e dokonywa wBasnych ustaleD faktycznych na podstawie materiaBu zebranego w postpowaniu w pierwszej instancji i w postpowaniu apelacyjnym. Mo|liwo[ orzeczenia co do istoty sprawy, chocia| w ograniczonym zakresie, prze- widziano dla Sdu Najwy|szego przy rozpoznaniu skargi kasacyjnej. W celu uniknicia nadmiernego uchylania orzeczeD w poszczególnych sprawach, kodeks stanowi, |e sd pierwszej instancji zwizany jest nie tylko ocen prawn, lecz tak|e wskazówkami co do dalszego postpowania, zamieszczonymi w uzasadnieniu orzeczenia sdu odwoBawczego. Pod szczególnym wpBywem zasady ekonomii procesowej uregulowane zostaBo za- |alenie, które charakteryzuje si postpowaniem szybkim i odformalizowanym oraz merytorycznym sposobem rozstrzygnicia10. 9 T. EreciDski, Apelacja i kasacja..., op. cit., s. 14 15. 10 B. Bladowski, Za|alenie w postpowaniu cywilnym, Warszawa 2006, s. 25 i nast. 32 Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment peBnej wersji caBej publikacji. Aby przeczyta ten tytuB w peBnej wersji kliknij tutaj. Niniejsza publikacja mo|e by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyBcznie w formie dostarczonej przez NetPress Digital Sp. z o.o., operatora sklepu na którym mo|na naby niniejszy tytuB w peBnej wersji. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawarto[ci publikacji bez pisemnej zgody NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania si jej od-sprzeda|y, zgodnie z regulaminem serwisu. PeBna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie internetowym e-booksweb.pl - Audiobooki, ksizki audio, e-booki .

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Wady orzeczeń sądowych w postępowaniu cywilnym
2009 SP Kat prawo cywilne cz II
Stan cywilny, wyk struktura ludnosci wg 5 str
Krytyczna analiza przepisow o mediacji cywilnej
1A PRAWO CYWILNE
Prezentacja akta stanu cywilnego
Dowody w postępowaniu cywilnym
45 Zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego (Wydział Cywilny) 46 kB

więcej podobnych podstron