JOSIF BRODSKI WIERSZE OSTATNIE Mojej �onie i C�rce JOSIF BRODSKI WIERSZE OSTATNIE Prze�o�yli: Katarzyna Krzy�ewska i Stanis�aw Bara�czak WYDAWNICTWO ZNAK KRAK�W 1998 Tytu� orygina�u SO FORTH Farrar, Straus and Giroux, New York 1996 Redaktor tomu JERZY ILLG Projekt ok�adki i strony tytu�owej DMITRIJ SZEWIONKOW-KISMIE�OW Fotografia Autora na obwolucie: ANNA BEATA BOHDZIEWICZ Copyright � 1996 by the Estate of Joseph Brodsky Copyright � 1998 for the Polish edition by Wydawnictwo Znak ISBN 83-7006-746-8 BEZOKOLICZNIK Ulfowi Lindemu Drogie dzikusy, cho� nie posiad�em waszego, wolnego od gerundi�w i zaimk�w, j�zyka - nauczy�em si� piec makrel� zawini�t� w li�� palmy, a �apy ��wia je�� na surowo z ich smakiem oci�a�o�ci. Pod wzgl�dem kulinarnym, przyznaj�, od kiedy morze wyrzuci�o mnie tu na brzeg, wszystkie te lata by�y jedn� nieprzerwan� podr� i w ko�cu sam nie wiem, gdzie jestem. B�d� co b�d�, nacina� karby na lasce mo�na, p�ki nas nikt nie ma�puje. A wy�cie ma�powali, zanim was jeszcze spostrzeg�em. Sp�jrzcie, co�cie zrobili tym drzewom! Cho� nam pochlebia, je�li nas bierze za boga nawet kto� jak wy, ja z kolei ma�powa�em - zw�aszcza na u�ytek waszych dziewcz�t - was troch� po to, aby za�mi� przesz�o��, z jej pechowym statkiem, lecz i aby zas�oni� chmurami pozbawion� wzd�tego �agla przysz�o��. Wyspy s� okrutnymi wrogami czas�w, pr�cz tera�niejszego. Katastrofy morskie to tylko ucieczki z gramatyki w czysty zwi�zek przyczynowo-skutkowy. Sp�jrz, co �ycie bez luster wyrabia z zaimkami, nie m�wi�c ju� o rysach twarzy! Mo�e wasi przodkowie tak�e wy�adowali na tej cudownej pla�y podobnym sposobem, co ja. St�d wasza postawa wobec mnie. W waszych oczach jestem - co najmniej! - wewn�trzn� wysp� w wyspie. A zreszt�, �ledz�c ka�dy m�j krok, wiecie, �e wcale nie t�skni� za imies�owem biernym albo czasem przesz�ym niedokonanym - nie wi�cej ni� za tym waszym przysz�ym dokonanym, tkwi�cym w kt�rej� z wilgotnych jaski� i ustrojonym w pi�ra oraz wysch�y wodorost. Pisz� to palcem wskazuj�cym na mokrym, szklistym piasku o zachodzie s�o�ca, inspiracj� by� mo�e czerpi�c z widoku koron palm, rozbryzganych na platynowym niebie jak chi�skie hieroglify. Co prawda, nie uczy�em si� chi�skiego. Poza tym bryza czochra je wszystkie za szybko, �eby mo�na by�o poj��, o czym m�wi�. 1994 Stanis�aw Bara�czak 6 PIOSENKA Szkoda, �e ci� tu nie ma, szkoda, kochanie. Siedzia�aby� na sofie, ja- na dywanie. Chustka by�aby twoja, moja - kapi�ca �za. Albo mo�e na odwr�t: p�acz - ty, pociecha -ja. Szkoda, �e ci� tu nie ma, szkoda, kochanie. Prowadz�c w�z, d�o� k�ad�bym na twym kolanie, udaj�c, �e je myl� z d�wigni�, gdy zmieniam bieg. Wabi�by nas nieznany lub w�a�nie znany brzeg. Szkoda, �e ci� tu nie ma, szkoda, kochanie. Srebrny ksi�yc na czarnym nieba ekranie na przek�r astronomom oddawa�bym co noc za �eton na automat, by us�ysze� tw�j g�os. Szkoda, �e ci� tu nie ma, na tej p�kuli - my�l�, siedz�c na ganku w letniej koszuli i z puszk� �Heinekena". Zmierzch. Krzyk mew. Li�ci szmer. Co za zysk z zapomnienia, je�li tu� po nim - �mier�? 1989 Stanis�aw Bara�czak 7 ODSY�ACZ DO PROGNOZ POGODY Aleja z pos�gami z zastyg�ego b�ota, podobnymi do �ci�tych drzew. Wiele postaci poznaj�. Inne pierwszy raz widz�. Pewnie to b�stwa miejscowych drzew i las�w. Opiekunowie ciszy lub kwintesencja cudzych, niewyra�nych wspomnie�. Co do figur kobiecych - nimf itp. - to one wygl�daj� jak nie wyko�czone, co� w rodzaju my�li; ka�da pr�buje zachowa� status go�cia nawet tutaj, w zaistnia�ej przysz�o�ci. Suse� nie wyskoczy, nie przebiegnie drogi. Nie s�ycha� ptaka, a tym bardziej samochodu: przysz�o�� jest panaceum, lekiem na to, co zwyk�o si� powtarza�. A po niebie rozrzucone, jak w kawalerskim gospodarstwie, chmury odwr�cone s� na lew� stron� i wyprasowane. Pachnie igliwiem, t� k�uj�c� substancj� nieznajomych miejsc. W ciemno�ci wznosz� si� rze�by, czerniej�c od s�siadowania ze sob�, od oboj�tno�ci wzgl�dem nich okolicznego pejza�u. Zagadnij kt�r�kolwiek, a wtedy raczej odetchniesz ni� zadr�ysz na d�wi�k znanego g�osu, s�ysz�c co� w rodzaju �To nie twoje dziecko" albo �Wskaza�em na niego ze strachu a nie z gorliwo�ci czy zazdro�ci" - ma�e dwudziestoletnie przedawnione tajemnice �lepych serc ludzi op�tanych bezsensownym d��eniem do w�adzy nad podobnymi sobie, nie dostrzegaj�cych tautologii. Najlepsi z nich byli i ofiarami, i katami. Dobrze, �e cudze wspomnienia wtr�caj� si� w twoje. Dobrze, �e niekt�re z tych figur tobie wydaj� si� obce. Ich obecno�� nawi�zuje do innych wydarze�, do innego wariantu losu - mo�e nie lepszego, ale niew�tpliwie tego, kt�ry przeoczy�e�. To pobudza nie tyle wyobra�ni�, co pami�� i to na d�ugo, je�li nie na zawsze. Zrozumie�, �e ci� oszukali, �e ca�kiem o tobie zapomnieli, albo - przeciwnie - �e ci� dot�d nienawidz�, to wyj�tkowo przykre. Ale uwa�anie siebie za centrum nawet niepozornego wszech�wiata jest nieprzyzwoite i niezno�ne. Jako rzadki a mo�e nawet jedyny bywalec tych miejsc, mam prawo -jak s�dz� - opisywa� bez upi�ksze� to, co dostrzeg�em. Oto nasza male�ka Walhalla, nasz od lat zaniedbany maj�tek z garstk� p�atnik�w pog��wnego, z u�ytkami rolnymi, gdzie precyzyjnemu sierpowi chyba szczeg�lnie trudno o rozmach i gdzie �nie�ynki wolno kr���, jako przyk�ad zachowania si� w pr�ni. 1986 Katarzyna Krzy�wska 9 GWIAZDA BO�EGO NARODZENIA W porze zimowej, w wiosce, kt�ra czu�a si� zadomowiona w upale, a nie w zimnie, i w poziomach, nie w g�rskich pionach przysz�o na �wiat w jaskini dzieci� - po to, aby zbawi� ten �wiat. Wia� ostry, jak to bywa na pustkowiu i zim�, wiatr. Dzieci�ciu wszystko zdawa�o si� ogromne: pier� matki, para z nozdrzy wo�u, dary Kaspara, Melchiora i Baltazara, z�o�one przez nich przed progiem, gdy ze szpar wr�t trysn�� blask. Dzieci� by�o zaledwie kropk� - kropk� by�a te� jedna z gwiazd. Z uwag�, bez mrugni�cia, przez blade, rozpierzch�e chmury w Narodzonego w ��obie wpatruj�c si� z dala i z g�ry - z g��bin kosmosu, z jego przeciwleg�ego ko�ca - zagl�da�a w jaskini� gwiazda. Spojrzeniem Ojca. Grudzie� 1987 Stanis�aw Bara�czak 10 NOWE �YCIE Pomy�l, �e wojna sko�czona i �e ju� pok�j nasta�, �e nadal widzisz si� w lustrze. �e wolno drozdom, srokom, a nie junkersom wy�piewa� swoje czyrrik i miasta w ruinie ju� nie ogl�dasz przez okno, lecz barocco, pinie, wawrzyny, magnolie, bluszcz cierpliwy i kruchy. Pomy�l, �e z��cze �elazne, w kt�rego paj�czynach ksi�yc si� skry�, znios�o nap�r mimozy i wybuchy agawy. �e �ycie trzeba od pocz�tku zaczyna�. Ludzie wychodz� z pokoi zastawionych krzes�ami, kt�re - podobne do czw�rek - chroni� od zamroczenia. Nie s� nikomu potrzebne, a tylko sobie samym, kamiennej kostce na jezdni i regu�om mno�enia. To mo�e by� wp�yw pos�g�w. Pomnik ma puste wn�trze. Je�li to nawet nie �wi�to��, to chocia� jej synonim. Patrzysz na tego obcego zupe�nie oboj�tnie. Pomy�l, �e m�wi�c o sobie, m�wisz zarazem o nim. Zaczyna� �ycie od nowa. Tak w�a�nie, od obraz�w erupcji wulkanu, sztormu miotaj�cego tratw�. One z kolei wzbudzaj� to uczucie od razu, �e cho� na kataklizm patrzysz, lecz mo�esz bardzo �atwo odwr�ci� si� w ka�dej chwili i wtedy si� uka�e wystyg�a kawa, p�k kwiat�w w chi�skiej wazie przy sofie. A ich jaskrawe kolory, nieco przywi�d�e twarze mog�yby te� w gruncie rzeczy m�wi� o katastrofie. Uleg�y jest ka�dy przedmiot. My�l, nawet bardzo �cis�a, uleci. Rzecz si� poddaje i respektuje wzloty i w�adz� my�li. A formy powstaj�ce w umys�ach, ich przywi�zanie do miejsca i cechy Penelopy maj� przysz�o��. Kogut piej�c poranny czas odmierza. W nowym �yciu, w hotelowej �azience ty zapewne owini�ty prze�cierad�em wygl�dasz na pasterza mebli czworono�nych, rzeczy z metalu albo z drewna. Pomy�l, �e epos si� ko�czy idyll� i �e s�owa s� odwrotno�ci� j�zyka p�omienia - monologu, co lepszych, ni� ty po�era�, ale ciebie zachowa� - bo jeste� mniej u�yteczny - dla twoich innych wrog�w. Ty dajesz zbyt ma�o ciep�a, jeste� wi�c ocalony. Dlatego te� ci� nie martwi, �e zupe�nie nie wzruszasz miejscowych: Cerery, Wenus, Wertumnusa, Pomony. St�d bierze si� na twych ustach ta piosenka pastusza. Jakkolwiek by si� t�umaczy�, chowa� asy w r�kawie - nieznana karta na stole niespodziank� przynosi. Pomy�l, im g�os wyra�niejszy, tym mniej miejsca zostawi �zom wszystkich odcieni uczu� strachu i nami�tno�ci. Wyobra� sobie, �e dawny hymn przez radio wy�awiasz, a tam za ka�d� liter� jest �wita z liter, kt�r� albo si� w s�owo �Ibrahim", albo �Betsy" ustawia za granice alfabetu i zmys��w wiod�c pi�ro. Cykady ze swym �C" d�wi�cznym, o zmierzchu w nowym �yciu. I perspektywa klasyczna, w kt�rej czo�g�w nie wida�, cho� u jej kra�ca wilgotnej mg�y ani �ladu. Nie wyczu� jeszcze nigdy nagi parkiet dotyku tanga. Chyba w tym nowym �yciu do chwili nikt nie powie �zaczekaj", bo gdyby si� zatrzyma�a, w�wczas by�aby raczej zmarnowana. Ale takim blaskiem l�ni twarz cz�owieka, �e mo�na na niej napisa� �cze��" i przyklei� znaczek. Bielone �ciany pokoju staj� si� bielsze jeszcze bardziej, nie tyle ze strachu przed spojrzeniem upartym, (oko przywyk�o ogarnia� nawet szerok� przestrze�) ale dlatego, �e w widmie s� nieobecne barwy. Rzeczom wybacza si� wiele. Dzieje si� tak za spraw� miejsc, w kt�rych one si� ko�cz�. I w efekcie si� szuka tych pustych miejsc, aby tylko zaspokoi� ciekawo�� ich abstrakcyjnych obraz�w. I to jest w�a�nie sztuka. Od s�o�ca s� w nowym �yciu lepsze chmury. Gdy �cieka deszcz nieprzerwanie po szybach, w samowiedz� si� zmienia. Z kolei poci�g, na kt�ry na pewno si� nie czeka z walizkami na peronie - przychodzi bez sp�nienia. Gdzie jest horyzont, tam �agiel b�dzie mu s�dzi�, bowiem oko wybiera mydliny, woli pian� od wody. A je�li kto� ci� zapyta �kim jeste�?", to odpowiedz �Ja jestem Nikt" -jak rzek� niegdy� Polifemowi Odys. 1988 Katarzyna Krzy�ewska 13 ANIO� Bia�y, bawe�niany anio� dot�d wisi w moim lamusie na metalowym wieszaku. Dzi�ki niemu w przeci�gu tych lat nic z�ego nie spotka�o mnie, ani tym bardziej mieszkania. Skromny to zasi�g - mo�na rzec - ale za to ostro zakre�lony. B�d�c stworzone nie jak my, na obraz i podobie�stwo, ale jako istoty bezcielesne, anio�y posiadaj� tylko kolor i szybko��. Ta ostatnia im pozwala by� wsz�dzie. Dlatego ty do tej pory jeste� ze mn�. Skrzyde�ka i ramionka naprawd� mog� obej�� si� bez torsu, zgrabnych ko�czyn, nie m�wi�c ju� o mi�o�ci. Ceni�c anonimowo��, pozwalaj� cia�u puchn�� ze szcz�cia, gdzie� tam w ciep�ej Kalifornii. 1993 Katarzyna Krzy�ewska 14 PRZESTROGA I Podr�uj�c po Azji, nocuj�c w obcych domach, sk�adach, tereniach, �a�niach, gdzie ka�da zakopcona szyba okienna trzyma w ryzach wolne przestworze, chowaj si� pod ko�uchem, szukaj miejsca, gdzie mo�esz po�o�y� g�ow� w k�cie, bowiem w takich warunkach trudniej machn�� siekier�. Szczeg�lnie, gdy po trunkach g�owa jest oci�a�a, w mrokach pewnie by pad�a pod ciosami topora. Wpisuj wi�c ko�o w kwadrat. II Strze� si� ko�ci jarzmowych rozstawionych szeroko, tak jak ksi�yc dziobatych, przedk�adaj modre oko nad piwne, zw�aszcza kiedy droga w g�stwin� skr�ci. W oczach wa�ny jest wykr�j, gdy� w ostatnim momencie lepiej ni� ciep�e palto, zobaczy� (od razu powiem, �e zimne) to, co bardziej przejrzyste, jasne, bowiem l�d zawsze mo�e p�kn��, a w tym przer�blu lepiej porusza� si�, ni� w k�amstwie, kt�re jak mi�d si� lepi. III Bierz izb�, gdzie w podw�rzu pieluszki wisz� rz�dkiem. Tylko z tym si� zadawaj, kto ma pod pi��dziesi�tk�. Ch�op w tym wieku wie dosy� o losie, by nie zabra� czego� na tw�j rachunek, podobnie zreszt� baba. Ukryj pieni�dze, zaszyj w ko�nierzu p�aszcza, kt�ry masz na sobie, a je�li w�drujesz do figury - w szwie spodni, nigdy w butach: (I nie wierz w rad� �adn�) znajd�, bo w Azji buty, to pierwsze co ukradn�. IV W g�r� wspinaj si� wolno, pe�znij, kiedy jest �lisko. G�ry wspania�e z dala, a bezsensowne z bliska s� form� postawionej na sztorc powierzchni. Mog� �udzi� horyzontalnie zakr�caj�c� drog�. Ona jest wertykalna. W g�rach gdy stoisz - le�ysz, le��c - stoisz dowodz�c, �e - a� trudno uwierzy� - tylko spadaj�c jeste� niezale�ny. Strach przy tym zwyci�asz, zawr�t g�owy i nad g�rami zachwyty. V Na okrzyk �Ej tam ch�opcze!" b�d� g�uchym i niemow�. Nawet znaj�c j�zyki nie powiedz ani s�owa. Staraj si� nie wyr�nia� z profilu, z przodu. Twarzy czasem po prostu nie myj. Je�eli ci si� zdarzy widzie�, jak kto� zarzyna psa, nie marszcz si�. A pety ga� pluj�c na nie. Co do ubra� - musisz niestety nosi� szare, bielizn� te� barwy ziemi: mniej gro�na b�dzie pokusa, by ci� zakopa� w niej. VI Stan�wszy na pustyni, u�� strza�k� z kamieni, aby po przebudzeniu nie zmyli� i nie zmieni� kierunku dalszej drogi. Na pustkowiu demony noc� dr�cz� w�drowca. Ten, kto s�ucha ich mowy, mo�e �atwo zab��dzi�: krok w bok i amen, finis. Przywidzenia i duchy w domu i na pustyni. Sam przekonasz si� o tym - w�r�d piask�w si� poruszasz - gdy zostanie po tobie ju� tylko sama dusza. VII Nikt nie wie nic na pewno i to spraw� zamyka. Patrz�c w szerokie plecy krzepkiego przewodnika my�l, �e spogl�dasz w przysz�o��, pr�buj - rzecz oczywista w miar� mo�no�ci - stale utrzyma� pewien dystans. �ycie to przestrze� mi�dzy dzi�, a jutrem, to znaczy przysz�o�ci�. I przyspiesza� kroku nale�y raczej tylko w takim wypadku, kiedy kto� goni ci�: z�odzieje lub morderca, zb�j, przysz�o�� itp. VIII W woni szmat, palonego nawozu md�ym odorze ce� oboj�tno�� rzeczy wobec dalekich spojrze�. Sam zacieraj sylwetk� - b�dzie nieosi�galna dla binokli i wspomnie�, rubla albo �andarma. Gdy kaszlesz w chmurach kurzu, brniesz w b�ocie drog� �lisk�, jakie to ma znaczenie, kim oka�esz si� z bliska. I tak jest chyba lepiej, �e jaki� cz�owiek z no�em, wzi�� ciebie za obcego nawet zd��y� nie mo�e. IX Rzeki w Azji si� zdaj� d�u�sze, ni� w innych cz�ciach �wiata, m�niejsze; nano� osadza si� w nich g�ciej. Zaczerpniesz d�o�mi wod�- mu� je powala obie. A potem ten, kto wypi�, martwi si�, �e to zrobi�. Nie wierz odbiciu. Rzek� przep�ywa� mo�esz, lecz nie czym innym, tylko tratw� zrobion� w�asnor�cznie. Wiedz, �e blask ognia noc� po rzece p�yn�c powie, �e jeste� tam, na brzegu i wyda ci� wrogowi. X O tych miejscach nikomu nie dono� nawet w li�cie, z czym zetkn��e� si� w drodze. Ale szeleszcz�c li�ciem, m�w o sobie, uczuciach itp., bo zostan� te listy przechwycone by� mo�e. A ju� samo przesuwanie w d� pi�ra po kartce - z adresatem zwi�ksza roz��k�, nigdy nie uda ci si� zatem usi��� ani po�o�y� - wbrew listom - z tym, kt�rego ju� wi�cej nie zobaczysz. Wszystko jedno dlaczego. XI Gdy stoisz na wy�ynie, kiedy spogl�dasz na ni�, pod przepastn� kopu�� Azji - w b��kicie anio� lub lotnik czasem znaczy �lady krochmalem bia�ym - to mimo woli zadr�ysz, czuj�c jak jeste� ma�y. Wiedz: przestrze�, kt�rej zdaje si�, �e nie chce niczego, w istocie potrzebuje tam spojrzenia mocnego z boku, wed�ug kryterium pustki i czeka d�ugo. Tylko ty jeste� w stanie przyj�� do niej z t� przys�ug�. 1987 Katarzyna Krzy�ewska 18 PAMI�CI OJCA: AUSTRALIA Ty o�y�e� i �ni�o mi si�, �e� wyjecha� do Australii. A g�os tw�j brzmia� trzykrotnym echem, uskar�a� si� na klimat i brzydkie tapety, mieszkania te� nie mo�na wynaj�� niestety w samym centrum, ju� raczej blisko oceanu, czwarte pi�tro bez windy, natomiast jest wanna, puchn� nogi �A kapcie w domu zostawi�em". To zabrzmia�o wyra�nie i bardzo rzeczowo I nagle �Adelajda! Adelajda!" w s�uchawce zawy�o, zabrzmia�o, zatrzeszcza�o, jakby okiennica uderza�a o �cian�, zawias odpa�� got�w. Mimo wszystko to lepsze, ni� puszysty popi� krematoryjny w puszce z zawarto�ci� drog�, jakie� fragmenty g�osu, strz�py monologu, lub pr�by udawania samotni jedynie, po raz pierwszy od czasu, gdy sta�e� si� dymem. 1989 Katarzyna Krzy�ewska 19 * * * Ko�czy si� lato. Wrzesie�. Dozwolone odstrza�y kaczek, jarz�bka, s�onki. �Jak�e si� postarza�e�!" powie ci taka jedna. Podrywasz wi�c dwururk�, aby g��bszym westchnieniem nie przestraszy� przepi�rki. P�uco lekko zadr�a�o. Na straganach morele. Mimo to, w �wiecie wok� obserwujesz tak wiele nag�ych zmian, jakby zacz�� g�upot� ci� zadr�cza�, kt�r� wzi�� od jakiego� ciemnego cudzoziemca. Sedno tkwi nie w jesieni, nie w rysach twarzy stale zmiennych jak zwierz biegn�cy na my�liwego, ale rzecz jest w odczuciach p�dzla po zerwaniu z obrazem bez pocz�tku i ko�ca, ram i �rodka zarazem. Nie m�wi�c o muzeum, a tym bardziej o haku. Poci�g mknie po r�wninie, gwi�d��c zawsze jednako, nawet widziany z bliska, bez poprawki na dym, z punktu widzenia pejza�u ruch jest konieczny w nim. To si� tyczy jesieni, odnosi si� do czasu, gdy gasisz papierosa i kiedy drzewa z las�w wydaj� si� torami, kt�re zrzuci�y ko�a i rdz� si� pokrywaj� wszystkie drzewa w zespo�ach. A w gardle ju� nie grudka, lecz najprawdziwszy je�, bowiem na pe�nym morzu lepiej nie poznasz te� sylwetek samolot�w, statk�w gubi�cych nimby i mog�yby si� wyda� dziwne w przestrzeni, nim by zwi�kszy�y pr�dko��. Mia�a racj� znajoma: co by zrozumia� staro�ytny Rzymianin z naszej doby, gdyby si� teraz zbudzi�? Ob�ok, go��bia, wzg�rze, p�ask� wod� lub jaki� detal w architekturze, ale ju� �adnej twarzy. Niekt�rzy chc� dlatego wyje�d�a� za granic�. Nie znajduj�c innego �ycia, spiesz� z powrotem. Popatrze� w oczy nie chc� ze strachu i niech�tni s� po�egnalnym gestom powiewania chusteczk�. Inni, kt�rych poruszy mi�o�� - kochaj� bardziej ni� �ycie, maj� w duszy przekonanie, �e staro��, to drugie �ycie, w kt�rym nie opal� si�, w s�o�cu ja�niej� jak marmury. Nieobca im historia. Ich wzrok w jeden punkt wbity. A im wi�cej tych punkt�w, to tym wi�cej ukrytych -jak w zabawie w chowank�- zostanie c�tk�w, kropek na jajkach kuropatwy, s�onki, jarz�bka, dropia. 1987 Katarzyna Krzy�ewska 21 ELEGIA Sta�o�� to ewolucja zasady miejsca w kierunku my�li. Przed�u�enie kwadratu albo r�wnoleglo�cianu za po�rednictwem, jak by powiedzia� sam Clausewitz, g�osu albo zwoj�w. O, pokoju z aba�urem kurcz�cy si� do rozmiar�w kom�rki m�zgowej, szafo typu �hej S�owianie", cztery krzes�a, kozetko, ��ko, toaletko z lekami ustawionymi na podobie�stwo kremla, albo raczej nowego jorku. Umrze�, rzuci� rodzin�, wyjecha�, zmieni� p�kul�, da� wpisa� w czworok�t inne owale - zakurzone mieszkanie tym dono�niej upiera si� przy fakcie istnienia, ��daj�c codziennych ofiar od nowego miejsca, mebli, od sylwetki w ��tej sukience; w efekcie - od samego siebie. Dla paj�ka -jedyna przyjemno��, to zakreskowywa� zmi�ty k�t. Ewolucja nie jest przystosowaniem wygl�du do nieznanego �rodowiska, ale tryumfem wspomnie� nad rzeczywisto�ci�. Zawi�� ichtiozaura do ameby. Rozklekotany kr�gos�up poci�gu, turkocz�cy w ciemno�ci obok szczelnie zamkni�tych na noc skorup drewnianych muszli z ich wilgotnym, bezkr�gowym, kryj�cym per�� wn�trzem. 1988 Katarzyna Krzy�ewska * * * M. B. Kochana, wyszed�em dzi� z domu wieczorem na pla�� odetchn�� �wie�ym powiewem oceanu. W parterze zach�d dopala� si� chi�skim wachlarzem, a chmura si� k��bi�a, jak wieko fortepianu. Przed �wier�wieczem zajada�a� daktyle i szasz�yki, rysowa�a� tuszem, czasami �piewa�a�, by�a� ze mn�, ale odesz�a� z in�ynierem chemikiem i, s�dz�c z list�w, koszmarnie zg�upia�a�. Teraz mo�na ci� spotka� w metropolii i w powiecie na pogrzebach przyjaci� odchodz�cych masowo i rad jestem, �e s� przestrzenie na �wiecie bardziej niewiarygodne, ni� mi�dzy mn� i tob�. Nie zrozum mnie �le. Z twoim g�osem, imieniem i cia�em nic si� nie wi��e. Nikt ich nie zniszczy�. Ale by osob� t� jedn� zapomnie� - potrzebne �ycie ca�e, co najmniej jedno. Ja to mam za sob�. Powiod�o ci si�, owszem. S�dzisz, �e pr�cz zdj�cia pozostaniesz bez zmarszczek, m�oda, z ironi� zjadliw�? Czas pojmie swe bezprawie w zetkni�ciu z pami�ci�. Pal� w ciemno�ci i wdycham zgnilizn� odp�ywu. 1988 Katarzyna Krzy�ewska 23 CENTAURY I Na po�y pi�kne dziewcz�, na po�y sofa, potocznie Zocha, wieczorami wype�nia ulic�, gdzie okna s� podobne do twarzy, stukiem sze�ciu obcas�w (w ko�cu to katastrofa, kt�rej skutkiem przemiana �atwo mo�e si� zdarzy�) i spieszy na spotkanie. Mi�o�� sk�ada si� po trochu z tiulu, w�os�w, krwi, spr�yn, wa�ka, szcz�cia, porodu. I w dw�ch trzecich m�czyzna, a w jednej samoch�d czeka na ni� z warczeniem ja�owych obrot�w, by porwa� do teatru. W ka�dym biodrze od zarania tkwi poci�g mi�ni do mebli, zawijas�w mahoniowych, do szafy, kt�rej filunek si� sk�ania z kolei do trois-quarts'�w, albo do en face'�w, z �ladem palc�w. Oboje w teatrze, gdzie� w k�cie zaszyci po ciemku naje�d�aj� na siebie, gniot�c fornir i szczerze w przerwach si� zachwycaj� dramatem z �ycia kukie�ek, jakimi�my byli zw�aszcza w naszej erze. 24 CENTAURY II Przybywaj� z przysz�o�ci. Krzykn�wszy �na pr�no!" natychmiast powracaj�. S�ycha� ich warczenie. I nic dobrego ptaki na drzewach nie wr�, s� ni z pierza, ni z m�ki. A p�askie przestrzenie, horyzontalne morze - zachody maluj�. Zmrok zm�czony b��kitem niewidzialnym, g�uchym, zabawia� si� �a�cuszkiem zegarka pr�buje, jak atomem w ostatniej chwili przed wybuchem. Cia�o zapa�ki, nawet spalone w po�owie, nagi pos�g, bezludne parkiety do ta�ca, s� zupe�nie realne, stereoskopowe, dlatego, �e nie maj� ju� w co si� przekszta�ca�. A tylko p�askie rzeczy: woda z ryb� w chwili gdy si� zespol� - stworzy� ichtiozaura mog�. Dla powsta�ych w efekcie wybuchu profili nie ma jutra, przysz�o�ci nie maj� przed sob�. 25 CENTAURY III Hybryda �wczoraj" z �jutrem", wykuta w kamieniu. Pot�ny tors, zad ko�ski, widoczne w zbli�eniu. W czasie przesz�ym lub przysz�ym �by�em", �b�d�", lub s�owa w tera�niejszym niedokonanym. Rzecz zaprezentowa� mo�na, jak stos drobiazg�w w pustym domu na kurzej stopce. A my siedzimy na krzes�ach pokrytych kurzem, lub po��czeni z tymi, z kt�rymi�my si� kochali w horyzontalnym ��ku, czy w aucie. Sedno mo�na ustali�: tkwi w niewoli perspektyw, lub linii, a �ci�le m�wi�c - m�zgu. Wyrazi� g�o�no, krzykliwie my�li o �mierci przykrej do b�lu, nieomal wieszczej. Wyrazi� to zar�wno �yciem obecnym, jak wiecznym; �yciem, bo w nim jeste�my, jak jajka w koszu, w kt�rym jak one jednakowi, przera�aj�cy dla kury, co powiela uparcie �rodkami naszej ery sze�cioskrzyd�� mieszank� wiary i stratosfery. CENTAURY IV Miejscowo�� barwy buta i onucy, tak rankiem, jak wieczorem. Niewa�ny wiek, ani rok czy data. O zmroku porykuj�c, wracaj� z p�l muu-tanki, bardzo du�ego byd�a jednorogiego stada. Przechodz� jedne w drugie z pomoc� s�owa �nagle", cz�ciej w czasie pokoju ni� podczas wojny. Zbrzyd�o mieczowi przekuwanie na lemiesze i szpadle; t�skni�c za cia�em, z r�ki wymyka si�, jak myd�o. Smycz pozwala odr�ni� psy od ich w�a�cicieli. W ksi��ce druga litera to pierwszej uzupe�nienie. W t�umie przed kinem ch�opcy jak gdyby posiwieli: bia�og�owe koniki z zamarzni�tym nasieniem. W kozi r�g miasta zap�dzono pojazdy, a w m�zgu weterana - ciemny kwadrat okopu, pe�nego rdzawej wody, w kt�r� mog�aby gwiazda wpa��, by si� uratowa� przed okiem teleskopu. 1988 Katarzyna Krzy�ewska 27 EPITAFIUM DLA CENTAURA Rzec, �e by� nieszcz�liwy, to powiedzie� albo za ma�o, albo za wiele, zale�nie od tego, do kogo ta mowa. Pod wzgl�dem wydawanego odoru nie dosy� si� jednak hamowa� i nikt nie umia� dor�wna� jego galopom i cwa�om. W pierwotnych planach - wyja�nia� - by� zwyk�y pomnik, ale co� si� pokie�basi�o: w �onie? na ta�mie fabrycznej? w biurze planowania? Lub mo�e do wojny nie dosz�o, zawarto sojusze, a jego pozostawiono bez zmian, by stanowi� ale- gori� Nieprzejednania lub Nieprzystawania, tych dziwnych stan�w, wynik�ych nie tyle z cn�t jednostki, ile z przypadku? Przez lata, lotny jak ob�ok, w�drowa� po gajach oliwnych, zdumiony jednono�no�ci�, nadaj�c� drzewom ich status. Nauczy� si� ok�amywa� sam siebie, a nawet wi�cej: uczyni� z tego sztuk� - by mie� cho� w sobie rozm�wc� i sprawdza�, czy nie oszala�. Zmar� m�odo - jego zwierz�ca cz�� okaza�a si� w ko�cu mniej trwa�a od cz�ci ludzkiej. 1988 Stanis�aw Bara�czak *** �wiat powsta� z b�ota, wody, ognia, powietrza, gdzie zosta� wtr�cony okrzyk �tylko nie ruszaj mnie!", co wyrwa� si� z ro�liny, z gard�a dopiero p�niej, by� nie rzek�, �e na �wiecie nie by�o nic pr�cz pr�ni. Potem powsta�y izby, rzeczy, mi�o��, a w niej zbie�no�� przesz�o�ci z przysz�ym i arii z TBC. I posz�y w ruch litery, przed oczami si� mieni�c. Straszna sama dla siebie by�a pustka nad ziemi�. Wpierw odczu�y to ptaki, cho� gwiazda bez w�tpienia mo�e by� cz�ci� w drozda rzuconego kamienia. Ka�dy d�wi�k: �piew, szept, czy te� d�cie w dudy - to wszystko jest skutkiem tarcia rzeczy o w�asne �rodowisko. W skrzeku, ob�ym ob�oku, rozb�yskach nocnych planet s�ycha� �tu nie ma miejsca" - s�owa zawsze te same, jak echo m�otka cie�li, lub stukot SOS, potocznie to wygas�ych s�o�c pulsowanie jest. S�uchaj�c �precz, zabieraj manatki, wyno� si�!", ju� nawet sama przestrze� zwana po prostu t�em �ycia, mocno o�lep�a skutkiem akt personalnych przechodzi w stron� czasu, gdzie brak cia� materialnych. Nie b�j si�, ja tam by�em - to nic strasznego, zw�aszcza �e tam na samym �rodku stoi prz�dzalnia zmarszczek. Pracuje na surowcu, kt�ry jest wci�� od nowa uzupe�niany, p�ki b�d� nas produkowa�. 1993 Katarzyna Krzy�ewska UWAGI PAPROTNIKA Gedenke meiner, flustert der Staub Peter Huchel Z pozycji pionka - kr�la domy�le� si� mo�esz. Ze skrawka ziemi w dali - �e jeste� na morzu. Glos kochanki w s�uchawce, gdy ma czu�e nutki, �e znalaz�a nast�pc�: studenta? chirurga? in�yniera? A z nazwy stacji (Edynburga) - �e czas wysiada�, jajo do�� ju� ma skorupki. W ka�dym z nas tkwi g��boko wie�niak, specjalista od prognozy pogody: z jesiennego listka co padnie twarz� na d�, nieurodzaj wr�y. A w domu sprawiedliwo�� w p�aszczu -jeszcze gorzej: twoje dni policzone przez s�d, albo mo�e w og�le masz ich ju� mniej ni� p�atk�w jest w r�y. Przyroda naszych proroctw odbiera� nie lubi. Nie wiedzie� gdzie ma prz�d, gdzie ty� - mo�e Cherubin, ale nie cz�owiek. Jemu zawsze si� zaczyna jawi� ta perspektywa, w kt�rej w�a�nie on niknie z pola widzenia. Je�li d�wi�czy dzwon, to po nim: bij�, pij�, rozdaj� naczynia. Wi�c lepsza �mia�o��! Taniec cyferek, gdy goni na trolejbusie jedna drug�, linia d�oni, do tego efekt tynku w sali Baltazara, potwierdzaj� jedynie to, �e los wyznaczy� mniej wariant�w ni� ofiar, i to, �e ty raczej sko�czysz tak, jak to kiedy� wywr�y�a stara Cyganka, cho� nie tobie: twej s�siadce, dawnej sympatii, bratu. Pi�ro skrzypi w ciszy, a w niej jest pierwiastek po�miertny. Odwrotno�� zabawy tanecznej. Tak og�usza. Jest anty-obstrza�em. Zreszt� to znaczy chyba, �e si� postarza�em, �e robak w dziobie przesta� wi� si�, wyszed� z wprawy. Py� pada na przedmioty latem, jak �nieg zim�, dzi�ki p�aszczy�nie. Ona zdolna jest utrzyma� p�d ku g�rze do py�u i �niegu. Po trochu do niebytu. I bliski s�owom i literkom �pami�taj o mnie" szepcze py� r�ce ze �cierk�, a wilgotny ga�ganek poch�ania szept prochu. Z si�y pogardy wniosek: nowy czas zago�ci�. Z mrugania gwiazdy ten, �e brak�o ju� lito�ci. Jak zanik energii w niskiej temperaturze, albo jak sygna�, �e temu, kto pisze, pora ju� zgasi� lamp�; �e skrzyp pi�ra w ciszy o papier to odwaga, �mia�o�� w miniaturze. W te s�owa, jak w pie�� czerwia nale�y si� ws�ucha�, nie jak w wieczn� muzyk� sfer. Jest bardziej g�ucha od pie�ni ptasiej, lepsza od rybiej. Najcz�ciej przed tym, co mo�e nadej��, nie kryj� zasieki. Nic z�ego si� nie mo�e sta� ze z�ym cz�owiekiem, a strach przed tautologi� gwarantuje szcz�cie. 1989 Katarzyna Krzy�ewska EXETER PO LATACH Partia szach�w na jednej ze sto�owych cerat kawiarni �Sparky's", w po�udnie; m�j partner to ty w postaci zjawy, a lokal to parter wzgl�dem pi�tra, gdzie niegdy� le�a� �w materac, siedem lat temu. �aden w tym gambit drastyczny, nic z tych rzeczy. Pokryta kurzem koniczynka - wentylator w twym oknie - bez chwili spoczynku szumi: nikt nie wyci�gn�� z kontaktu jej wtyczki, cho� tyle pod mostami up�yn�o spermy. Start kolejnej biografii, oceanu, wiary - czeg� od nas wymaga? Niewinno�ci pary go��bk�w? Wizji ko�ca odleg�ej jak termin wyga�ni�cia Umowy India�skiej? �omotu fal pod Salisbury, tej ich samob�jczej armii? Lub kopu�y ratusza, kt�rej pier� wci�� karmi Lux, bladego oseska w pieluszkach ob�ok�w? 1989 Stanis�aw Bara�czak 32 WERTUMNUS Pami�ci Giovanni Buttafava I Spotka�em ci� po raz pierwszy w obcych ci szeroko�ciach. Noga twa tam nie posta�a, ale s�awa dotar�a do tych miejsc, gdzie owoce przewa�nie s� z gliny. Tkwi�c po kolana w �niegu, ty wznosi�e� si� bia�y, co wi�cej, by�e� nagi w kompanii jednonogich, tak samo jak ty go�ych drzew, w roli specjalisty od niskich temperatur. �Rzymskie b�stwo" g�osi�a wyp�owia�a tabliczka, a dla mnie by�e� bogiem, poniewa� ty wiedzia�e� o przesz�o�ci ode mnie wi�cej (a przysz�o�� dla mnie w tamtych latach nie by�a zbyt interesuj�ca). Ale ty k�dzierzawy, pyzaty, wygl�da�e� jak m�j r�wie�nik. Chocia� nic w miejscowym narzeczu nie rozumia�e�, my�my jako� si� dogadali. Z pocz�tku ja papla�em co� na temat Pomony, zakr�t�w rzek, kapry�nej pogody i pieni�dzy, braku jarzyn, k�opot�w sta�ych z porami roku; o rzeczach -jak s�dzi�em - dla ciebie zrozumia�ych je�li nie wprost, to cho�by ze wzgl�du na og�lny ton skargi. (Narzekanie to jest uniwersalny praj�zyk: na pocz�tku prawdopodobnie by�o �oj" albo �aj") Powoli zacz��e� reagowa�: mru�y� oczy i marszczy� czo�o. Dolna cz�� twarzy jak gdyby odtaja�a i usta wyszepta�y �Wertumnus". Wydusi�e� �Nazywam si� Wertumnus". II Dzie� by� zimowy, szary, a dok�adniej - bezbarwny. Ko�czyny, tors, ramiona stopniowo, w miar� tego jak my�my przechodzili z tematu do tematu, powoli r�owia�y, pokry�a je tkanina: koszula, marynarka, kapelusz, spodnie, palto barwy ciemnozielonej, buty od Balenciagi. Na zewn�trz pociepla�o, a ty znieruchomia�y, ws�uchany w szelest parku z nat�on� uwag� potr�ca�e� od czasu do czasu lepkie li�cie, szukaj�c s��w w�a�ciwych i precyzyjnych zwrot�w. W ka�dym razie - je�eli si� nie myl� - w tym czasie gdy si� popisywa�em w zapale swoj� wiedz� o historii, o wojnach i o nieurodzajach, o niegodziwej w�adzy - bzy zd��y�y przekwitn��. Ty siedzia�e� na �awce, z dala przypominaj�c zwyk�ego, zm�czonego pa�stwem obywatela. Mia�e� temperatur� trzydzie�ci sze�� i sze��. �Chod�" rzek�e� i uj��e� mnie za �okie�. �Zobaczysz to miejsce, gdzie si� kiedy� urodzi�em, wyros�em". III Droga tam oczywi�cie bieg�a po�r�d ob�ok�w, kt�re przypomina�y barw� to gips, to marmur na tyle, �e si� mog�o wydawa�, i� ty mia�e� na my�li w�a�nie takie niewyra�ne kontury, chaos i gruzy �wiata. Lecz to by oznacza�o przysz�o�� i to w tym czasie, kiedy ty ju� istnia�e�. Nieco p�niej, w kawiarni, w rozpalonym przez s�o�ce do bia�o�ci i we �nie pogr��onym miasteczku, gdzie kto� zrobi� arkady, ale nie mia� si� zosta�, zrozumia�em, �e b��dz�, s�ysz�c twoj� rozmow� z jak�� staruszk�. J�zyk okaza� si� mieszank�: wiecznie zielony szelest, plus szmer wiecznie b��kitnych fal - tak szybki, �e w czasie rozmowy kilka razy zamienia�e� si� w moich oczach w ow� staruszk�. �Kim ona jest?" spyta�em p�niej, gdy ju� wyszli�my. �Ona?" (Wzruszenie ramion) �Nikt! Dla ciebie - bogini". IV Poch�odnia�o. Z przeciwka zacz�li si� pojawia� przechodnie. I niekt�rzy machali w nasz� stron�, a inni spogl�dali w bok - widoczni z profilu. Jednak�e wszyscy byli tak samo ciemnow�osi. Ka�dy mia� za plecami dalek� perspektyw�, nie wy��czaj�c dzieci. Co si� tyczy staruszk�w, ona by�a zwini�ta na kszta�t muszli �limaka. Istotnie, przesz�o�� tutaj zdawa�a si� wyra�nie przewy�sza� tera�niejszo��. Bo wi�cej tysi�cleci by�o ni� samochod�w. Ale ludzie i rze�by zar�wno przy zbli�eniu, jak i przy oddaleniu ani si� nie zwi�kszali, ani nie pomniejszali, sygnalizuj�c, �e s� wielko�ciami sta�ymi. To dziwne: widzie� ciebie w naturalnych warunkach. Nie mniej by�em zdziwiony, �e mnie tu prawie wszyscy rozumieli. Istot� zjawiska by�a chyba bezb��dna akustyka i og�lna w�a�ciwo�� absolutnego s�uchu przy niewyra�nych d�wi�kach. V �Nie dziw si�: specjalist� jestem od metamorfoz. Na kogo tylko spojrz�- natychmiast mn� si� staje. Tobie to jest na r�k�. Bo jeste� za granic�." VI Cho� min�o �wier� wieku, ja s�ysz�, Wertumnusie, tw�j g�os, kiedy to m�wisz i wci�� czuj� na sobie przenikliwe spojrzenie twoich niebieskich, dziwnych u po�udniowca oczu. Palmy na dalszym planie wygl�daj� dok�adnie jak chi�skie hieroglify, mocno przez tramontan� potargane i cyprys, jak egipski obelisk. Oto w�a�nie Po�udnie. Zbutwia�a balustrada, w plamach s�o�ca Lombardii �miertelna posta� b�stwa! Dla niego tymczasowa, ale dla mnie jedyna. Z �ysin� i w�sami bardziej do Maupassanta podobny ni� do Nietzschego, z mocno rozbudowanym torsem, w celu lepszego kamufla�u, a z drugiej strony - nie mog� przecie� przechwala� si� obwodem i udawa� Saturna, kokietowa� teleskop. Nic nie mija bez skutk�w, a ju� czas w szczeg�lno�ci. Nasze pier�cienie, bardziej ni� z wiejskim weseliskiem, kojarz� si� z drzewami z ich perspektyw� pnia, albo z obj�ciem ramion. Dotkn�� ciebie, to dotkn�� astronomicznej sumy kom�rek, kt�rych warto��, to jednak cena losu, do kt�rej jest jedynie czu�o�� proporcjonalna. VII I znalaz�em si� w �wiecie, w kt�rym tw�j gest i s�owa by�y niezaprzeczalne. Mimikr� i konformizm ceniono jak lojalno��. Opanowa�em sztuk� stapiania si� z pejza�em, jak z meblem czy kotar�, co z czasem si� odbi�o na jako�ci odzie�y. Stopniowo z ust, w rozmowie, zacz�� mi si� wyrywa� zaimek osobowy liczby mnogiej. A w palcach budzi�a si� ruchliwo��, jak g�ogu w �ywop�ocie. Przesta�em si� ogl�da�. Teraz, gdy s�ysz� z ty�u stukot, nie czuj� dr�enia. �opatkami, jak przeci�g, wyczuwam, �e tam z ty�u, za moimi plecami, te� ci�gnie si� ulica i g�sta kolumnada, �e w jej dalekim kra�cu r�wnie� siniej� fale Adriatyku. Ich ilo�� to jest bezwarunkowo tw�j, Wertumnusie, prezent. Albo, jak wolisz, reszta drobnych, kt�rymi szczodra niesko�czono�� niekiedy obdarza tymczasowo��. Po cz�ci z zabobonu, a cz�ciowo dlatego, �e to, co jest doczesne, z natury swej jest zdolne do odczuwania szcz�cia. VIII �Tacy jak ja, w tym sensie (widz�, �e si� u�miechasz) mog� odnie�� korzy�ci z istot sobie podobnych." IX Z czasem zacz�o mi si� zdawa�, �e rado�� �ycia stawa�a si� dla ciebie jakby drug� natur�. Pr�bowa�em ocenia�, czy bardzo niebezpieczna jest ta rado�� dla b�stwa. I czy to nie wieczno�ci� w ostatecznym efekcie b�stwo p�aci za rado��? Ty� si� tylko op�dza�, ale nikt, Wertumnusie, nie cieszy� si� tak bardzo przejrzysto�ci� strumieni, murami bazyliki albo ig�ami pinii, czy te� sp�jno�ci� pisma. Bardziej ni� my! Na pewno! Mnie si� nawet zdawa�o, �e ty si� zarazi�e� nasz� wszystko�erno�ci�. Owszem, rozleg�y widok z wysokiego balkonu na plac, dzwonienie dzwon�w, op�ywowy kszta�t ryby, zdarta koloratura ptaka, kt�ry widoczny jest jedynie z profilu, oklaski li�ci lauru przechodz�ce w owacj�, szmer banknot�w - oceni� mog� tylko ci, kt�rzy pami�taj�, �e jutro, a najdalej pojutrze wszystko si� sko�czy. Mo�e w�a�nie od nich si� ucz� nie�miertelni rado�ci, zdolno�ci do u�miechu. (Bo przecie� nie�miertelnym obce s� te obawy). I w tym znaczeniu mo�na m�wi� tu o korzy�ciach. X Nikt nigdy nie dowiedzia� si�, jak ty sp�dzasz noce. To jest dziwne z uwagi na twoje pochodzenie. Jako� tak po p�nocy, gdzie� w samym centrum �wiata spotka�em ci� w kompanii m�tnych gwiazd. Ty mrugn��e� znacz�co. Czy�by skryto��? Ale kosmos to wcale nie jest skryto��. Przeciwnie: w kosmosie wszystko wida� ju� nawet go�ym okiem, a �pi� tam bez odzie�y. Ka�da gwiazda posiada tak� temperatur�, �e kiedy stygnie, zdolna jest urodzi� alfabet, ro�linno��, form� czasu. I nas z nasz� przesz�o�ci�, tera�niejszo�ci�, nawet z przysz�o�ci� i tak dalej. A kim�e my jeste�my? Tylko termometrami, bra�mi, albo siostrami lodu a nie Betelgeuse. Ty za� powsta�e� z ciep�a. Dlatego jeste� wsz�dzie. Trudno ciebie przedstawi� w jakim� drobnym, oddzielnym, nawet b�yszcz�cym punkcie. St�d twoja niewidzialno��. B�stwa nie zostawiaj� �lad�w na prze�cieradle, nie m�wi�c o potomstwie. Starczy im rzemie�lniczo zrobiona podobizna w kamiennej niszy, albo gdzie� na ko�cu alei. Szcz�liwi s� w mniejszo�ci. XI G�ra lodowa p�ynie. Wypuszcza dym z camela (na P�nocy - reklama piramidy z betonu). Ty tak�e trenowa�e� lekcewa�enie swoich prawdziwych obowi�zk�w. A cztery pory roku s� do siebie nawzajem coraz bardziej podobne, mieszaj�c si� jak w starej, wytartej portmonetce globtrotera: korony, dolary, franki, liry, marki, funty i ruble. Gazety mrucz� �efekt cieplarniany" i �wsp�lny rynek". Lecz w ko�ciach �amie tak w domu, jak w podr�y. Popatrz, jak si� rozpada w polu zaminowanym latami poprzedniczka tego nicponia Christo. W efekcie ptakom jako� trudno si� zdecydowa� na odlot do Afryki; typy podobne do mnie coraz rzadziej wracaj� na swoje stare �miecie. Czynsze ci�gle wzrastaj�. Ma�o tego, �e trzeba �y�, to jeszcze nale�y co miesi�c p�aci� za to. �Im banalniejszy klimat - o czym wiesz doskonale - tym szybciej przysz�o�� mo�e sta� si� tera�niejszo�ci�". XII Ciep�ym lipcowym rankiem temperatura cia�a spada prawie do zera. Horyzontalna masa wody w morzu wygl�da jak surowiec na rze�b� ogrodow�. Pocz�wszy ju� od zawa�u serca, ko�cz�c na skamielinie. W tym jednak�e wypadku s�owa s� bez znaczenia i nie mog� zadzia�a�, bo m�j j�zyk dla ciebie jest na tyle znajomy, �e nie musisz si� w niego ws�uchiwa�. I nie mo�na te� dwukrotnie wst�powa� w t� sam� chmur�, nawet je�eli jest si� bogiem. Tym bardziej je�li nie. XIII W wyobra�ni zimowy globus si� rozp�ywa. A wieczorem szaro�ci nachodz� na siebie. Alpy nie przeszkadzaj�. Pachnie oblodzeniem. Ja bym rzek�: neolitem i paleolitem. A potocznie przysz�o�ci�. Bo zlodowacenie jest rodzajem przysz�o�ci, a ona jest por�, kiedy wiesz, �e nikogo wi�cej nie pokochasz, nawet siebie samego. Podczas gdy ubierasz rzeczy bez celu, by je wszystkie nagle zrzuci� w czyim� pokoju i kiedy nie mo�esz wyj�� z domu w samej niebieskiej koszuli, nie m�wi�c - nago; wiele ju� si� nauczy�em od ciebie, lecz nie tego. W okre�lonym sensie w przysz�o�ci nie istnieje nikt; w jakim� znaczeniu w owej przysz�o�ci nikt nam nie jest przecie� drogi. Majacz� tam moreny, wsz�dzie stalaktyty niby luwry z zatartym konturem, drapacze chmur. Tam si� oczywi�cie kto� rusza: mamuty, �uk-mutant z aluminium, by� mo�e na nartach. Ale ty by�e� bogiem subtropik�w z prawem nadzoru nad lasami, stref� czarnoziemu, nad ojczyzn� przesz�o�ci. W przysz�o�ci jej nie ma. Ty tam nie masz co robi�. A ona nadci�ga zim� na skraje Alp, na mi�e Apeniny, zagarniaj�c to ��czk� z jej barw�, to wreszcie co� wiecznie zielonego: magnoli�, ga��zk� laurow� i nie tylko zim�. Przysz�o�� zawsze nastaje wtedy, kiedy kto� umiera. Zw�aszcza cz�owiek. A tym bardziej B�g. XIV Namalowany w kolorach zorzy pies szczeka w plecy przechodnia barwy nocy. XV W przesz�o�ci ci, kt�rych kochasz, nie umieraj�! Oni zdradzaj�, lub si� kryj� w perspektywie. W przesz�o�ci klapy w�sze, jedyne p�buty schn� przy grzejniku, niby gruzy boogie-woogie. W przesz�o�ci �awka w parku stygn�ca powoli obfito�ci� poprzeczek mo�e przypomina� zdzicza�y znak r�wno�ci. Mocny wiatr przesz�o�ci do tej pory przewraca, miesza konglomerat �aciny z g�agolic� gdzie� w bezlistnym parku: szeleszcz�ce sp�g�oski plus X Y Z, a ty �miejesz si� d�wi�cznie �Jak wasz w�dz powiada�, niczego nie znam lepiej od abrakadabry". XVI Dwadzie�cia pi�� lat p�niej szkieletopodobny tramwaj wystrzeli iskry wieczornemu niebu, jak salw� honorow� zgas�emu na zawsze oknu. Jeden caravaggio r�wna si� dw�m berninim, gdyby si� dokona�a przemiana w szaliki, lub arie operowe. Te metamorfozy teraz pozostawione ca�kiem bez kontroli trwaj� si�� bezw�adu. A inne przedmioty st�a�y w stanie, w jakim ty� je pozostawi�. St�d nikt nie mo�e sobie ju� na nic pozwoli�. Demonstracja wierno�ci? Czy zwyczajna sk�onno�� do monumentalizmu? Czy do drzwi bezczelnie przysz�o�� tak si� dobija? Nieprzekupna dusza na naszych oczach status klasyki chce zdoby�, jajka od Faberge'ego, czy pi�knego drzewa? Chodzi chyba o jajko. A metamorfoza to te� twoja zas�uga. Nie mam z czego uple�� wianka, �eby ozdobi� twoj� skro� u schy�ku tego roku posuchy. W g�upio umeblowanym, lecz du�ym mieszkaniu, jak pies bez w�a�ciciela, stan�wszy na czworakach drapi� pazurami parkiet, tak jakby pod nim skarby zakopano. To dlatego, �e stamt�d dobywa si� ciep�o - forma tera�niejszego twojego istnienia. Gdzie� z ko�ca korytarza dobiega brz�k naczy�, zza drzwi - szmery ulicy, ostry powiew zimna. Wertumnusie, przytulam sw�j mokry policzek do br�zu, szepcz�c cicho �Wertumnusie, wr��!" Mediolan, grudzie� 1990 Katarzyna Krzy�ewska 41 * * * Niewa�ne, co by�o doko�a, niewa�ne, �e zamie� grozi�a butnie i odwa�nie, �e ciasno i zimno w pastuszej po�cieli, �e miejsca innego na �wiecie nie mieli. Primo - razem przeszli drogi i postoje, ale najwa�niejsze, �e by�o ich troje. To, co si� tworzy�o, warzy�o, darzy�o od tej pory zawsze na trzy si� dzieli�o. A niebo z nawyku i potrzeby chwili, cho� wielkie, pot�ne, nad ma�ym si� chyli. B�yszczy gwiazda, kt�ra szuka�a zak�tka bo nie wytrzyma�a spojrzenia Dzieci�tka. Ogie� p�onie, drewna ju� brak�o. Podr�ni �pi� mocno. Ta gwiazda od innych si� r�ni (bardziej ni� �wieceniem niepotrzebnym b�yskiem) mo�no�ci� ��czenia dalekiego z bliskim. 25 grudzie� 1990 Katarzyna Krzy�ewska POCZT�WKA Z LIZBONY Monumenty nieby�ych zdarze� i dokona�: Walk nie stoczonych, nie zacz�tych wojen. Zda� po�ykanych w chwilach aresztowa�. Mieszanki nagich cia� wplecionych w zwoje ga��zi drzew - co da�o w ko�cu San-Sebastian. Lotnik�w, kt�rzy wzbili si� nad chmury, a skrzydlaty fortepian uni�s� ich ad astra. Tw�rcy silnika o nap�dzie, w kt�rym wykorzystywa� resztki wspomnie�. �ony �eglarza tkwi�cej nad misk� nie tkni�tej, samotnej jajecznicy. I ogo�oconych Konstytucji. Pe�n� piersi� zaczerpni�tej Niepodleg�o�ci. Komet, co z pewno�ci� przelatywa�y bardzo blisko Ziemi (w ci�g�ej pogoni za niesko�czono�ci�, kt�rej to znak�w szuka�y w�r�d cieni nocnych pejza�y, cho� one po prostu nie by�y zbyt dok�adne). Spotkania po latach w brodzie wi�nia, idei w�adzy i zarostu. Odkrycia Infarktyki - nowej cz�ci �wiata. Kubisty dach�w, kt�ry w�r�d przewod�w telegraficznych, melodii sopran�w pr�bowa� si� doszuka�. Samob�jstw z powodu nie odwzajemnionej mi�o�ci Tyrana. Trz�sienia ziemi -jak poda� wsp�czesny mi�dzy innymi - przyj�tego z zachwytem przez nar�d. R�ki, co nigdy nie bra�a pieni�dzy, a ju� tym bardziej - m�skiego organu. Szumu zielonych li�ci, kt�re mog� prawie zupe�nie zlekcewa�y� sw� odmienno�� w�asn�. Szcz�cia. Sn�w, kt�re dorzuci�y jawie od siebie na rachunek ludzko�ci - niejasno��. 1988 Katarzyna Krzy�ewska 43 SIERPNIOWY DESZCZ Nagle zapada ciemno��, cho� bia�y dzie� jeszcze. K��biasty p�aszcz ods�ania futro, co okrywa nieziemski bark. Akacja pod naporem deszczu jest zbyt ha�a�liwa. Nie ni� z ig�� - co�, co ma z szyciem powi�zania, z firm� Singer z dodatkiem rdzawej polewaczki s�yszy si� w tym terkocie; geranium ods�ania kr�gi szyjne szwaczki. Jak rodzinnie deszcz szumi! Jak dobrze zeszywa dziury w starym pejza�u, przysi�ek i wypas, p�ot i ka�u�e, �eby spojrzenie zatrzyma�, by nie mog�o wypa�� z przestrzeni. Deszcz! Nap�dza kr�tkowzroczno��. Istny kronikarz spoza celi, lubi straw� postn� niby bez manuskryptu pi�ro pstrzy grunt pismem klinowym i osp�. Nie patrz�c w okno widzie� szynel z pagonami na wieszaku! Kto� lisa na krze�le po�o�y�. ��ty obrus poradzi� sobie by� z prawami ci��enia i o�y�, nakry� st� do kolacji, my nad talerzami w tr�jk� siedzimy d�ugo w nocy, a ty ziewasz i m�wisz moim g�osem, st�umionym latami �A to ci ulewa!" 1988 Katarzyna Krzy�ewska LIDO Rdzawy, rumu�ski tankowiec w wodzie jak lapis-lazuli, jak p�but rozdeptany, kt�ry z westchnieniem rozzuli. Za�oga w samej bieli�nie - onani�ci, babiarze - poniewa� jest na po�udniu, na pok�adzie si� sma�y, bo bez grosza w kieszeni nie mo�e wyj�� do miasta. Port z daleka wygl�da tak, jak gdyby przyrasta� jak poczt�wka do zmierzchu; nad red� p�ynie zwa� chmur, brz�kanie gitary i wo� spoconych cia�. Morze �r�dziemne! Po przej�ciu twej bezkresnej pustyni, noga chce si� zapl�ta� w ulicznej paj�czynie. Nadbudowa pok�adu, z mocno przegni�� baz� przez binokle si� gapi�, jak wielb��d na oaz�. Dopiero po zbutwieniu, star�szy w piasku na sucho tatua�, mo�na, jak wida�, przej�� przez igielne ucho, �eby si��� przy stoliku z jak�� nadobn� miejscow� dziewoj�, pod girland� bajecznie kolorow�, i s�ucha�, jak nad k�pieliskiem, nad flag� w dzie� upalny szeleszcz� - tak jak palce �lini�ce banknoty - palmy. 1989 Katarzyna Krzy�ewska 45 FIN DE SIECLE Wiek ju� si� ko�czy, wcze�niej sko�cz� ja. Nie znaczy to przeczu�, ale wp�yw niebytu raczej na byt, m�wi�c inaczej, wiek, amator zwierzyny, gdy poluje, liczy na mur i mi�sie� sercowy. Nie milczy, s�ycha�, jak strzela z bicza wij�cego si� w r�kach, pr�buje ustali� imiona ojc�w, tych, co nas kochali. Inny jest �wiat z oddali, tamten, gdzie kr�lowa�y strach, fokstrot, witra�e, aba�ur, tyle dowcipnych wyra�e�; kt� my�la�, �e je zma�e, jak gumk� �lad o��wka na kartce papieru, czas? Bo nie �aden cz�owiek, lecz dopiero czas nieomal bez szmeru dokona� tego. Nawet go nie pr�buj gani�. Teraz anteny wyrastaj� pniami wsz�dzie zamiast drzew. Ani w barze nie spotkasz kumpla ze schylon� g�ow�, kt�ry pr�buje wznie�� si� ponad sob�, anio�a w szafirow� sukienk� odzianego. A t�um ludzi co dnia w co� w rodzaju kolejki ustawia si� zgodnie. Tyran, to ju� nie zbrodniarz, lecz miernota. Samoch�d tak�e si� nie liczy jako luksus. W�a�ciwie jest niczym: wzbija py� na ulicy, gdzie kula inwalidy na zawsze zamilk�a. �e pu�k wojska mniej straszny od szarego wilka, uwa�a dziecko tylko. I jako� coraz cz�ciej wznosz�c zamaszy�cie chustk� do oczu zapatrzonych w li�cie, na siebie oczywi�cie bierzesz powsta�e luki, czasowniki w czasie przesz�ym i liter� �l", r�wnie� arie ptasie, zw�aszcza g�os, kt�ry zda si� by� kuku�czym. On teraz brzmi szorstko, nie sk�adniej ni� �w Cavaradossi. Co� jak �zgi�, przepadnij", lub �milcz - �piewasz nie�adnie". R�ce utrzyma� pustej butelki nie mog�. Nie ksi�dz, nie rabin, ale tu� przed tob� fin de siecle staje w progu. Modna czer�: po�czoch, halek, trudno - taka era. Kiedy j� z tego wszystkiego rozbierasz, stwierdzi� musisz rad nierad, �e �wiat�o w domu nie ma i trzydziestu wat�w, ale z ust zamiast radosnych wiwat�w wyrwie si� �daj to katu!" Nowe czasy! Z�e czasy! Rzeczy wystawione w witrynach, wed�ug tego, jak brzmi� ich imiona, mog� by� podzielone na te, z kt�rych mo�ecie skorzysta�, a tak�e te, jakie w�asna niewiedza wam ka�e uwa�a� za szczyt marze� ludzko�ci (i nie mo�e chyba by� inaczej). Marze�, �e zniknie w ca�ej gamie znacze� s�u�alczo��, albo raczej o anonimowo�ci. To wynik istotnie rozmna�ania, kt�rego �r�d�em niezawodnie nie jest Wsch�d i nie spodnie, lecz elektryczno��. Up�yw czasu w ko�cu wieku chce ofiar, ruin i tych z Baalbeku mu ma�o, i cz�owieka. Ofiaruj mu uczucia i wspomnienia plus my�l - czas ma taki apetyt i gust. To relacja, a nie frust- racja. Nie jestem tch�rzem. Mog� by� przedmiotem z przesz�o�ci, je�li zdecydowa� o tym czas, tam i z powrotem mierz�cy wzrokiem, albo przez rami�, do ty�u mnie - zdobycz, kt�ra jakkolwiek by by�o rusza si� i w dotyku jest ciep�a. Mog� zosta� zasypany piaskiem, aby w�drowiec, kt�ry tak mnie zasta� kieruj�c na t� zasp� oko swojej kamery, szuka� bezowocnie, oszcz�dzi� sobie nadmiernych emocji. Wed�ug mnie nie najmocniej nale�y koncentrowa� na czasie uwag�. On niewart tego, jak ka�da fasada, podobny to do sadu, to zn�w do partii szach�w. W ko�cu to stulecie by�o niez�e, cho� martwych jak i �ywych przecie� by� nadmiar na tym �wiecie, w��czaj�c w to autora tych strof i linijek, kt�rych nadwy�ki mo�na - nim wiek minie - w odpowiednim terminie zamarynowa�, czy te� zrobi� z nich ser w �licznym kameralnym wariancie czarnych dziur kosmicznych, albo fotograficzne odbitki strzeli� �wiatu - format sze�� na dziewi�� i bez upi�ksze� wszelkich, mam nadziej�, by -jak si� zwykle dzieje - unikn�� nawarstwienia tak, jak w stosie drewna. Do ko�ca wieku zdarzy si� niejedna katastrofa podniebna. Prof. wznosi, wyja�niaj�c przyczyny gor�ca, w kierunku atmosfery, palec wskazuj�cy, a nie m�wi do ko�ca, jak trafi� tam od punktu do chmury, gdzie chyba trafiaj� nasze �ratuj" �nie m�cz" �wybacz", a skutkiem tego bywa, �e promienie na srebro zmieniaj� swe z�oto. Lecz wiek gromadzi sw�j maj�tek po to, by by� starocia. Oto na biegunie pies szczeka i flaga �opocze, widz� na Wsch�d z Zachodu skierowane oczy p�ot, barak, gdzie si� toczy ruchliwe �ycie. Ptaki lasem r�k sp�oszone wznosz� si�, lec� w po�udniow� stron�, gdzie morele suszone, gdzie tam-tamy, turbany i palmowe gaje. Gdy widzisz obce rysy, obyczaje, oczywistym si� staje, �e zbie�no�� mi�dzy zwyk�� plam� i pejza�em polega na tym, �e -jak si� oka�e - s� w jednym egzemplarzu raczej niespotykane. Przyroda -jak bard wczoraj - docenia kalk�, tak jak m�zgi - czo�a, liter�, jak r�j - pszczo�a. Szczerze ceni zasad� masowo�ci. Strach przejawia wobec wyj�tk�w i strat energii; dobra stra� to wed�ug niej swawola. Zaludniona przestrze�. A tarcie czasu o ni� trzeba jeszcze zwi�ksza�, nasila�. Wreszcie powieka si� zamyka. Morze wci�� od nowa powtarza �fale" �dale" swoj� mow�, jedno i drugie s�owo. S�ysz�c to chce porzuci� ziemi� ten, kto orze, wsi��� na parowiec, wyp�yn�� na morze nie po to, by otworzy� sobie �wiat, gdzie wiatr inny b�dzie czo�o muska�, wyspy, ro�linno�� - mog�aby by� pustka, chodzi g��wnie o usta. 1989 Katarzyna Krzy�ewska 50 * * * Pszczo�y nie odlecia�y, je�dziec nie skoczy�. W kawiarni �Janikulum" ferajna plotkuje jak dawniej. L�d w szklance pozwala dwukrotnie - b�d�c w stanie topnienia - wej�� do tej samej wody, cho� nie ugasi pragnienia. Osiem lat przesz�o. Wojny wybucha�y i gas�y na �wiecie, rodziny si� rozpada�y, g�by miga�y w gazecie, spada�y samoloty. Spiker wzdycha� �O Bo�e". Bielizn� wypierzesz, ale sk�ry prasowa� nie mo�esz nawet gor�c� d�oni�. Ponad zimowym Rzymem s�o�ce prowadzi walk� wr�cz z ciemnoszarym dymem. Pachn� palone li�cie, fontanna w s�o�cu b�yska, jak medal za niepotrzebny nikomu armatni wystrza�. Rzeczy t�ej�, �eby w pami�ci ich nie przemie�ci�, lecz w perspektywie trudniej zaistnie�, ni� zgin�� bez wie�ci w niej, co z miasta wychodzi, w lata zmienia si� potem, w pogoni za czystym czasem bez szcz�cia i terakoty. �ycie bez nas, Kochana, mo�liwe jest, tote� miasta istniej� i pejza�e: bar, wzg�rza i k��biasta chmura na czystym niebie, nad polem gdzie walka trwa�a, gdzie pomnik zastyg�, s�awi�c zwyci�stwo budowy cia�a. 18stycze� 1989 Katarzyna Krzy�ewska 51 WIDOK Z G�RY Ostatnie dwadzie�cia lat przynios�o korzy�ci praktycznie ka�demu z wyj�tkiem zmar�ych. Chocia� mo�e im te�. Mo�e sam Wszechmog�cy odrobin� zmieszczania� i pos�uguje si� kart� kredytow�. Bo inaczej jak wyt�umaczy� up�yw czasu? St�d r�ne wspomnienia, wspominki, warto�ci i maniery. Cz�owiek ma nadziej�, �e jeszcze nie roztrwoni� matki czy ojca, czy obojga, czy garstki przyjaci�, gdy przestaj� nawiedza� jego sny. Sny, w odr�nieniu od miasta, staj� si� tym mniej ludne, im bardziej starzeje si� �ni�cy. To dlatego wieczny spoczynek przerywa wizyty u analityka. Ostatnie dwadzie�cia lat przynios�o korzy�ci praktycznie ka�demu; dla zmar�ych by�o �yciem pozagrobowym. Mo�na podawa� w w�tpliwo�� jego jako��, ale nie czas jego trwania. Zmarli - takie jest za�o�enie - nie mieliby nic przeciwko osi�gni�ciu statusu bezdomnych i spaniu pod mostem albo przygl�daniu si�, jak ci�arne �odzie podwodne wracaj� do rodzimego doku z wyprawy dooko�a �wiata, kt�ra nie zniszczy�a �ycia na Ziemi i podczas kt�rej nie by�o nawet przyzwoitej bandery, �eby j� wci�gn�� na maszt. 1997 Stanis�aw Bara�czak TRANSATLANTYK Oto zamarzni�te miasto - zapad�y zak�tek. Geometria nad swym wn�trzem rozpacza� zaczyna. Najpierw s�ycha� trio, potem wlanego Murzyna. Rzeka, cho� nie zamarzni�ta, nie potrafi z pr�dem biec ku morzu. Jej ch��, �eby wi� si�, drog� zmieni�, wida� w mie�cie, je�li rzeka toczy si� r�wnin�. Gdy na brzegu si� zapala drzewo bez korzeni, rzeka b�yszczy, blask odbija, jak czarne pianino. Gdy ulic� idziesz, z ty�u s�ycha� krok�w d�wi�ki. To jest efekt perspektywy, nie zb�j ani zmora. Dwa lata tutaj prze�yte w jutro zmieni� wczoraj. Jak gramofonowa p�yta, palec robi kr�gi od iglicy obelisku. Co� si� tu z pomnikiem sta�o, pewnie sto lat temu zjawi�a si� wiecha - znak sukcesu. Zasadniczo ty tu jeste� nikim. No, mo�e w najlepszym razie po�ywk� dla echa. �nieg wali, spiker powtarza �Burza wci�� na dworze. Niech nikt nie wychodzi z bar�w, niech si� nie oddala". B�ysk reflektor�w do sza�u doprowadzi� mo�e ca�� kolumnad� niczym s�onie Hannibala. Pachnie tu pustyni�, kt�ra pami�ta �miech wdowy. S�owa �Baby, nie uciekaj" - to s�ycha� Sinatr�, Te� echo, ale w nagraniu. Tak jest i z senatem, r�wnie� nuda, zam�t, zamie�, i powiew lodowy. Oto oblicze na twardo, razem z jego gniazdem i b�ysk ��tka przez skorupk� od mrozu sp�kan�. Tw�j samoch�d ci�gle jedzie z ty�u za pojazdem z wie�cami, kt�ry w dodatku spieszy si� w t� sam� stron�, co jest naturalne. W oczywisty spos�b s� to efekty obwodu i znak peryferii, niskopiennych przedmie��, kt�rych sen przerywa seria wyzwisk lokomotyw, wiatru - tych wyrok�w losu. No i nareszcie ocean. G�uchoniema przestrze�. P�askie miejsce, gdzie nie wida� �adnych zabudowa�. Gdzie nie ma nic do roboty lekarz i salowa, spekulant, historyk, aktor, architekt i jeszcze echo. Ono przede wszystkim. Przestrze� pozbawiona jest przesz�o�ci. To co przesz�o�� s�yszy, to jest suma w�asnych fal, to bezprzyk�adno�� s�yszalna w poszumach, a te z kolei mog�yby zosta� zag�uszone tylko przez tr�b� Gabriela. Oto macie zestaw, ci�g linii horyzontalnych podobnych resorom wszech�wiata, w kt�rym przewija si� i p�ynie solo Parkera, cho� inny nacisk i w innych rejestrach ni� u archanio�a, licz�c wydmuchy w jednostkach. A dalej kursem na p�noc id�c w mroku stale to si� przewala, to wznosi si� rybacki statek jak ko�ci�ek, kt�ry w polach samotny pozosta�. 2 luty 1992, Waszyngton Katarzyna Krzy�ewska DEDYKOWANE GIROLAMO MARCELLO Kiedy� r�wnie� ja zim� przyp�yn��em tutaj z Egiptu, przewiduj�c, �e b�dzie mnie czeka� w�r�d t�umu na nabrze�u �ona w p�aszczu z futra, w kapeluszu z woalk�. Jednak�e nie ona przysz�a mnie wita�, ale dwa stare bolo�czyki ze z�otymi z�bami. Ich pan, Amerykanin, t�umaczy� mi potem, �e gdyby go okradli, bolo�czyki pozwol� mu w pierwszym okresie urz�dzi� si� i jako� zwi�za� koniec z ko�cem. Potwierdza�em ze �miechem. Nabrze�e si� zdawa�o bezkresne, bezludne. Zimne, jakby nieziemskie �wiat�o przekszta�ca�o pa�ace i budowle w serwis z porcelany, za� tutejszych mieszka�c�w w takich, co do niego nie o�miel� si� zbli�y�. A o �adnej woalce i o �adnym futrze nie by�o nawet mowy. Jedyn� przejrzyst� rzecz� by�o powietrze i r�owa koronka zas�on w hotelu �Meleager i Atalanta", gdzie ju� w owym czasie, jedena�cie lat temu, mog�o mi si� wydawa�, i� mia�em podstawy do domys��w, �e przysz�o�� niestety ju� nasta�a. Gdy cz�owiek si� czuje samotny - tkwi w przysz�o�ci, gdy� ona potrafi obchodzi� si� z kolei bez ultrad�wi�k�w, rzeczy op�ywowego kszta�tu, obalonego tyrana, rozbitego pomnika. Cz�owiek nieszcz�liwy tkwi w przysz�o�ci. Ju� teraz si� nie zatrzymuj� w pokojach hotelowych, aby na czworakach udawa� jaki� mebel. Broni� si� przed smutkiem w�asnymi maksymami. Umrze� ze zmartwienia obawiam si�, bo to by oznacza�o umrze� z op�nieniem. Sp�nialscy bardzo nie lubiani s� w�a�nie tam w przysz�o�ci. A nabrze�e kipi. Nastolatki gadaj� g��wnie po arabsku. Woalka si� rozros�a w paj�czyn� plotek, kt�re p�niej przechodz� w drobniutk� sie� zmarszczek, bolo�czyki ju� dawno poch�on�� psi Auschwitz. Nie wida� w�a�ciciela. Kto zatem ocala�? Zaledwie ja i woda: poniewa� i ona nie ma przesz�o�ci. 1993 Katarzyna Krzy�ewska. ELEGIA Kochana, brzydniesz, wi�c na wsi osiedlisz si� pewnie. Tam zwierciad�o nie s�ysza�o o takiej kr�lewnie. Rzeczka te� jest pomarszczona, ziemia w zmarszczkach ca�a i my�le� o swych m�czyznach dawno zapomnia�a. A tam - same wyrostki. Kim s� ich rodzice? Tylko ci, co ich sadzaj�, znaj� tajemnic�, albo nikt zgo�a, albo na �cianach ikony. Wiosn� same paragrafy orz� tam zagony. Jed� na wie�, przyjaci�ko. Gdzie pole, zagajnik, tam mo�na patrze� w ziemi�, ubra� si� zwyczajniej. Tam na sto wiorst ty jedna masz szmink� i puder, a okazj�, by je u�y�, znajdziesz chyba cudem. Wiesz, lepiej si� tam starze�, gdzie wiorsta majaczy, gdzie uroda nic nie znaczy, albo znaczy, �e m�odo�� to ziarno i las, dlatego, �e natura jest tam ca�y czas. Jak B�g da, pokonasz smutek i chandr� niemi��. Nawet lasy tam szumi�, �e ju� si� zdarzy�o wszystko. A na dodatek nie raz. W�a�nie suma tego, co si� wydarzy�o, to jest �r�d�o szumu. Lepiej starze� si� na wsi. Cho� �yj�c samotnie w�asny krzy�yk zobaczy� mo�esz wielokrotnie w rozdartej so�nie, brzozie, �odydze b�awata i w tym czym�, co zaledwie jedn� dob� lata. Ja te� tam przyjad�. Lecz ty w ka�dym moim s�owie upatruj tych tutaj rzeczy zwyci�stwo - nie swoje. Ziemi bliski jest j�zyk - tak jak prze�cierad�u - nie mi�o�ci, lecz wgniece�, wyboj�w, upadk�w. Albo i nie przyjad�. Ka�da z tych bruzd, oznak, ma tak jak woda w studni, dosy� ostry posmak. Pobocza, chaos k�pek, no i co tam jeszcze, to wszystko jednak jest tym, czego w�a�nie nie chcesz. Jed� na wie� i pami�taj, �e proces starzenia potwierdza, �e istniej� wszelkie po��czenia na r�ne sposoby. A ich masy nieprzebrane, tak jak i nasze drogi � nie wszystkie s� znane. Pejza� jest tym, czego nie znasz. Popatrz si� na rzek�. Pami�taj o tym, kiedy na sw�j los narzekasz. Kiedy na tej szaro�ci oprzesz swe spojrzenie, poznasz siebie i szar� barw� otoczenia. 1992 Katarzyna Krzy�ewska ANTY-SHENANDOAH Dwa skecze z przy�piewk� I. WYJAZD �Czemu by nie wsi��� w poci�g i nie pojecha� do Persji? Persja, ma si� rozumie�, nie istnieje, lecz si�a inercji - owszem. To lepszy wehiku� ni� stary parow�z, Johnny, podr� pe�na wyg�d i przyg�d, cz�owiek na nic nie nara�ony". �Czemu nazywasz mnie Johnnym, kiedy wiesz, �e na imi� mam Billy, Mary? Czy to z powodu inercji? Potrafi�aby� wyj�� w jednej chwili za Johnny'ego, a za mnie nie chcesz. Johnny zreszt� jest nie w Persji - w Warszawie. Po czterdziestym pi�tym Warszawa te� ju� nie jest tym miastem co dawniej". �Ale� tak, jeste� Billy, Billy; a ja tak�e nie jestem Mary. Na imi� w�a�ciwie mam Suzy; mo�esz sprawdzi� moje papiery, czy raczej kart� Visa. Ale dobrze, nazywajmy si� Mary i Johnnym, jak para z Arki, lub wcale, jak pod szkie�kiem plemnik-anonim". �Poniewa� p�cie s� dwie tylko, nawet mn�stwo porubstwa i rui nudzi nas wkr�tce: zsy�amy naszych �eks-� w towarzystwo ruin, czyli w histori�. Je�eli kto� znik� bez podania adresu, w stron� historii nale�y wykona� my�lowy przesuw". �Ach, w historii tyle si� dzieje! Tak si� �wietnie b�dziemy bawili! W historii Mary ma nagle na imi� Suzy, a Johnny - Billy, z �przed Chr.� robi si� �A.D.�, Warszaw� staje si� Persja. Albowiem historia rodzi inercj�, i vice versa". �Ach, miesza� inercj� z histori� -jak si� w tym wyra�a osobowo��! Mary, zdajmy si� na przypadek - tego ojca wi�zi przyczynowo- -skutkowej; wsi�d�my w ekspres do kraju, gdzie ludzie p�dz� dni w n�dzy, a rzeczywisto�� staje si� pr�dko pami�ci�". �Och, m�j ch�opczyk, moja sk�reczka powoli zdzierana z banana!" �Moje dziewcz�, wypchane produktami Tampax Americana!" �Przysz�o�� nadje�d�a punktualnie, pogwizduj�c Domini Gloria, i trzeba nam na Wsch�d, gdzie si� zawsze dzieje wcze�niejsza historia". II. PRZYJAZD �Co to ma by� dooko�a? Widok tutaj dosy� ponury. Drzewa stoj�, jak gdyby mia�y zamiar si�gn�� do kabury, ich szum pr�buje nas straszy�. Wida�, �e jest im dopingiem znajomo�� zbyt wielu film�w - ale czy by�y z dubbingiem?" �Miejsce mog�abym znie��, ale sk�d tutaj tylu brzydali? Czy to ich wygl�d prawdziwy, czy tak si� poprzebierali? Ka�dy sprzedaje sznurowad�a, ale sam obuwiem si� brzydzi. Jak by im tu ogl�dnie wyt�umaczy�, �e�my nie �ydzi?" �Nie wiedzia�em dotychczas, �e historia jest a� tak g�sto zaludniona, ciekawska, oraz ch�tna do szturchania pi�ci�. Czy�by nie mieli �adnego przyw�dcy? szacha czy chana? Szczerze ci powiem, �a�uj�, �e nie wzi��em rewolweru, kochana". �Czyta�am, �e du�y zbi�r ludzi -jak to wynika z analiz - nie mo�e chcie� tego samego. Chyba �e zwariowali. S�dz�, �e nic nam nie grozi. Nie chc� wci�gn�� nas w te zau�ki i zabi�. Szkoda natomiast, �e tak dawno nie bra�am pigu�ki". �Tak, to w�a�nie jest przesz�o��, i to bynajmniej nie kr�tka, co w tej krainie przyczyn odbija si� �le na skutkach, poniewa� s� przewag� liczebn� mia�d�one szkaradnie: przywie�li�my im ca�� przysz�o��, a sami nie mamy �adnej". �Gdy sprawy si� komplikuj�, nie nale�y m�wi� za kogo�. Ty mo�esz nie mie� przysz�o�ci -ja mog� mie� ca�� mnogo��. Przysz�o�� zawsze z czego� wyrasta; tutaj jeden prymityw wali Drugiego w czaszk� od wiek�w - my tymczasem mieli�my Pascali". �No to c�, Mary, �egnaj. Mam nadziej�, �e p�jdzie ci �wietnie. Spotkamy si� nie w przysz�o�ci, ale, powiedzmy, gdzie� w piekle", �M�j drogi Johnny, naprawd�, by�aby to rado�� prawdziwa. Ale �ycie pozagrobowe w historii bardzo si� p�no odbywa". III. PRZY�PIEWKA Ot� i oni, �ywa przestroga i zadufania z�y wz�r: Strze� si� mi�o�ci, niech�tnych pogan i turystycznych biur. Cho� poci�g p�dzi, czas - to co innego. Historia bli�ej przebywa Wielkiej Eksplozji ni� prawa rzymskiego i ty jeste� tym, kto przegrywa. St�d rada: nie pchaj si� tam, gdzie jest prz�d; ty� mo�e by� mniejszym z�em. Zawsze b�d� got�w powiedzie� �Kaput", ale na g�owie no� he�m. 1992 Stanis�aw Bara�czak Shenandoah - jedna z najbardziej znanych wczesnych pie�ni ameryka�skich (nazwa pochodzi od rzeki i �yznej doliny w Zachodniej Wirginii); popularno�� zyska�a w czasach podboju Dzikiego Zachodu (przypis t�umacza). 61 DEDAL NA SYCYLII Przez ca�e �ycie tworzy�, budowa�, wymy�la�. To dla kr�lowej Krety cho�by sztuczn� krow�, by pokaza� kr�lowi rogi, to dla kr�la labirynt, gdzie m�g� chroni� od oczu ciekawskich wstr�tn� progenitur�. Maszyn� do lot�w - a� dotar�o do kr�la wreszcie, kto przy dworze umia� sprytnie zapewni� sobie dobr� prac�. Syn zgin�� podczas lotu spadaj�c do morza, tak jak ongi� Faeton, kiedy zlekcewa�y� ojcowskie ostrze�enie. Teraz na przybrze�nym kamieniu na Sycylii spogl�daj�c w przestrze� siedzi s�dziwy starzec, zdolny si� porusza� w powietrzu, gdy nie mo�e po morzu i l�dzie. Przez ca�e �ycie tworzy�, budowa�, wymy�la�. Przez ca�e �ycie od tych budowli, pomys��w musia� ucieka�, jakby pomys�y, budowle chcia�y si� pozby� plan�w, wstydz�c si� jak dzieci rodzic�w. To strach chyba przed powtarzalno�ci�. Na piasek nacieraj� hurkocz�ce fale, z ty�u siniej� z�by miejscowych g�r, lecz on ju� w m�odo�ci wymy�li� pi��, wykorzysta� zewn�trzne podobie�stwo statyki i ruchu. Staruszek si� pochyla, przyczepia do kostki d�ug� nitk�, a�eby nie b��dzi� i zmierza posapuj�c, w kierunku kr�lestwa umar�ych. 1993 Katarzyna Krzy�ewska OB�OKI Ob�oki ponad Ba�tykiem, w lecie! Prezentujecie �wiatu eksponat pi�kna bez skazy - mo�e i tamten �wiat �udz�c kszta�tem wojsk lub o�tarzy? Rewers wasz - tylko B�g zna: On, kt�ry dostrzega sk�ry biel pod mantylk�. Ja te�, gdy fos� w glinie trw�g kopi�, widz� w was kopi� niebytu, losu innego wzorzec. Szlak nad granitem, nad drobno zrytym falami morzem, wiedzie przez niebo was i zamienia w rze�by istnienia bezgranicznego. Katedra, krater, profil To�stoja, bar��g playboya, wiede�ski Prater, wosk �wiec, plac w Rzymie - coraz to nowe g�ry lodowe, m�zgi olbrzymie, Raju wybrze�a - gdyby nie wietrzyk, gdzie� geometrzy, co was wymierz�? Jest w waszym szyku, w sk��bionym wie�cu, co� z osiedle�c�w i z koczownik�w. Widz� w was model bez�adu; to, co r�ni, jednocz�c, mrok snu i mow�. Wasz nakaz ceni� kategoryczny: wierzy� nie w liczby, lecz w odrzucenie tego, co s�uszne; nie wadze, mierze ufa� - chimerze zaprzeda� dusz�! Wysp� tworzycie: od globu wi�ksza, lecz brak tam miejsca na drugie �ycie. Wasze pa�ace to sen spe�niony, a przy tym - trony serc samow�adcze. Bia�e, szalone sukien kaskady, krach barykady wykrochmalonej, bielink�w hufce i himalaje, pulchne seraje seraf�w - m�wcie, ob�oki, ch�ry czujnych grzesznik�w w niebie Ba�tyku: czyj was g�os, z g�ry znany, przyzywa? W kim macie swego budowniczego, a w kim Syzyfa? Kto�, kto za nawias wyszed� - lecz j e s t tam- chmurny majestat d�wi�ku pozbawia i cud ob�ok�w zawsze jest niemy. Obserwujemy, jak krok po kroku sun� ich stada przez ciche niebo. W grze w chowanego tak biec wypada; w b��kitnej g�uszy - kryj�wka bia�a: l�ejsza od cia�a, lepsza od duszy. 1989 Stanis�aw Bara�czak 65 KAPADOCJA Stuczterdziestotysi�czne wojska Mitrydatesa z Pontu - �ucznicy, jazda, w��cznie, miecze, tarcze i he�my - wkraczaj� w obce pa�stwo o nazwie Kapadocja. Armia si� rozci�gn�a. Nieufnie od pocz�tku je�d�cy patrz� w bok. �wiadom swej n�dzy obszar pe�ny wstydu. I z ka�dym krokiem narastaj� emocje. Dalekie sta�o si� bliskie. Szczeg�lnie g�ry, kt�rych zm�czone szczyty maj� jednakowy stosunek do t�oku chmur, do szaro�ci zmierzchu i do purpury zorzy, i nabieraj� od cudzoziemc�w w sumie przenikliwo�ci, je�li nie ostro�ci. Z daleka ca�a armia wygl�da jak wij�ca si� rzeka, gdy jej �r�d�o si� boi zgubi� uj�cie, kt�re popatruje na �r�d�o. A teren odbijaj�c si� w korycie - w miar�, jak si� przemieszczaj� zast�py wojsk w kierunku wschodnim - z zapad�ej dziury przekszta�ca si� chwilowo w oboj�tne jeszcze t�o historii. Szuranie n�g, odg�osy k��tni, chrz�st uprz�y, szcz�k zbroi, brzeszczot�w, las w��czni - og�lny zam�t. Nagle pierwszy z patrolu je�dziec staje jak wryty: jawa czy sen? Tam gdzie si� zw�a w dali r�wnina, w poprzek, zast�puj�c pejza�, stoj� legiony Sulli. On na Mariusza niepomny wbrew znakom zimowego ksi�yca i bogom, przywi�d� tu wojska, aby wyja�ni�, do kogo nale�y Kapadocja. Armia w szereg ogromny si� ustawi�a. R�wnina po raz ostatni teraz wygl�da, jakby tutaj nikt nigdy nie umiera�. Dymy z ogniska, �miechy i �piew �Lis w potrzasku". A Mitrydates widzi we �nie, le��c na p�askim kamieniu nieuchronno��: nagie cia�a i piersi, l�d�wie i smuk�e biodra, i pier�cionki w�osk�w. To samo zreszt� widzi cale pontyjskie wojsko oraz legiony Sulli. Co jest efektem pe�ni ksi�yca, nie za� brakiem wyboru z pewno�ci�. Przestrze� w Azji z regu�y broni si� odruchowo w obawie przed zarzutem jednostajno�ci, chowaj�c si� w zdobywc�w, jak r�wnie� w g�owy, srebrz�c ju� to rynsztunek, ju� to brody. Zalana ksi�ycem armia, to nie rzeka z d�ugo�ci znana, lecz jezioro, a jego g��bia budzi uznanie przestrzeni, kt�ra �yje w wyobcowaniu, przy tym jest wprost proporcjonalna do drogi przebytej. To dlatego Partowie, albo - rzadziej - Rzymianie, czy nawet jeszcze inni zapuszczaj� si� czasem tutaj, do Kapadocji. Armia jak woda w masie: bez niej swego wygl�du p�askowy� ani g�ra nie zna�yby z profilu, ani tym bardziej en trois- -quarts. Z cia�em niebieskim wewn�trz dwa u�pione jeziora b�yszcz� w ciemno�ciach jakby ju� pokona�a flora faun� po to, by rankiem zla� si�, po��czy� w jarze we wsp�lne lustro, w kt�rym wprawdzie znikaj� twarze, ale si� prawie ca�a pomie�ci Kapadocja, niebo, ziemia, jaszczurki zwinne i ka�da owca. Ale zapewne tylko tkwi�cy w przestrzeni orze� - w ciemno�ci, co do skrzyde� przywyk�a ju� by� mo�e - zna przysz�o��. Patrz�c na d� z oboj�tno�ci� ptaka (je�li ptak w odr�nieniu od kr�la, od cz�owieka jest powtarzalny) orze� zawis� w g�rze daleko zarazem w tera�niejszo�ci i przysz�o�ci, wie, jaka by�a przesz�o��. W istocie on tkwi w historii: tu gdzie s� dlu�yzny w akcji, sens historii bowiem polega na tarciu tego, co jest tymczasowe, o co� sta�ego, cho�by zapa�ki o fosfor, snu o rzeczywisto��, wojska o teren. W Azji latem do�� wcze�nie wschodzi s�o�ce. I szczebiocz� �wierszcze. Kiedy si� wstaje, cia�o przebiegaj� dreszcze, zara�aj�c wra�liwe na zimno tyczkowate, stale przytulaj�ce si� do ziemi cienie. W�r�d mlecznej mg�y poranka s�ycha� koni r�enie, pokas�ywanie, strz�py zda�, s��w wym�wionych. A s�o�ce zobaczone przez prawie p� miliona oczu wprawia w ruch kopie i kwadrygi. Wraz z brzaskiem rusz� je�d�cy, �ucznicy, reszta wojsk. Ju� pierwsze szeregi pr� na siebie. S� jak wiersz za wierszem w ksi��ce, kt�ra gdzie� w �rodku zamkn�a si� z trzaskiem, lub raczej jak dwa lustra, dwie tarcze, dwie twarze, albo jak dwa sk�adniki, kt�re zamiast sumy stanowi� r�nic� z odejmowania Sulli od Kapadocji. Tutaj trawie si� uka�e - cho� nie widzia�a nawet siebie od pocz�tku - co�, by mog�a skorzysta� z najr�niejszych ton�w zgrzytu, szcz�ku i huku. Wypatruje szcz�tk�w r ozbitego w py� tutaj ca�ego legionu, poleg�ych Pontyjczyk�w. Wymachuje mieczem Mitrydates bezmy�lnie, na o�lep nim siecze, wje�d�aj�c w chaos kopii, zgie�k, j�ki i lament. B�j z dala wygl�da jak �O-ho-ho" i �Hurra" zlane w jedno, lub jak na widok sobowt�ra w�asnego by si� zachowa� w�ciek�y amalgamat. A z ka�dym padaj�cym �o�nierzem z szeregu, teren na podobie�stwo ostrza st�pionego traci co� z dok�adno�ci i z w�a�ciwej porcji ostro�ci. Na po�udniu mg�a kontury �ciera. To ka�dy poleg�y w inny �wiat z sob� zabiera granice podbitej Kapadocji. 1993 Katarzyna Krzy�ewska 68 AB OVO Powinien w ko�cu istnie� jaki� j�zyk, w kt�rym s�owo �jajko" zosta�o zredukowane do samego �O". W�oski zbli�a si�, naturalnie, najbardziej do tego idea�u ze swym uova. W�a�nie dlatego Alighieri uwa�a� jajka za pokarm najzdrowszy: predylekcja podzielana przez soprany i tenor�w, kt�rych ob�e torsy uciele�niaj� - cho�by troch� gruszkowato - kr�g�o�� �o" w s�owie �opera". To samo da si� rzec o prawdziwie romantycznych, czyli niemieckich rymotw�rcach, kt�rych ka�dy wers zaczyna si� od �O!", jak �niadanie od jajka, i matematykach, wysiaduj�cych z dum� regularnie sk�adan� niesko�czono�� - zera tak nieskalane, �e si� nic z nich nie wykluje. 1996 Stanis�aw Bara�czak 69 NA VIA FUNARI Dziwne mordy z twojego okna wygl�daj�, na podw�rzu pa�acu Gaetani czu� klej stolarski, a Gino, kt�ry dawniej prowadzi� kafejk�, sk�d bratem klucze, zamkn�� j�. Za� na miejscu Gino jest sklepik, gdzie sprzedaj� krawaty, skarpetki, bardziej niezb�dne, ni� my obaj razem i w ka�dym aspekcie. A ty, daleko w Tunisie czy w Libii obserwujesz z lewej strony fale wbiegaj�ce koronk� na w�oski brzeg, jak Septimus Severus. Nie s�dz�, �e wszystkiemu winne s� pieni�dze, bieg czasu, albo ja. W ka�dym razie jest nie mniej prawdopodobne, �e wspania�a martwota kosmosu, zm�czona sw� niedobr� niesko�czono�ci�, poszuka sobie ziemskiej przystani, a my b�dziemy na jej zawo�anie. Trzeba jeszcze podzi�kowa�, kiedy ograniczy mieszkanie, wyraz twarzy, albo porcj� rozumu, jak to by�o z rodzicami, bratem, siostrzyczk�, z G. Zamek w drzwiach to jedynie krater w miniaturze, s�abo ziej�cy na skutek styczno�ci z kosmosem od�amka meteorytu: nawet pojazdy zasypane s� tutaj osp�. My�my si� w og�le nie spotkali. My�l�, �e teraz niepr�dko zaistnieje nowa okazja. Mo�e nigdy. Nie martw si�: nie s�dz�, �ebym m�g� si� przyzna� do czego� wi�kszego ni� Kanopus Syriuszowi, cho� w�a�nie tu, u twoich drzwi oni si� spotykaj� w bia�y dzie�, a nie czujn�, przytulon� do teleskopu noc�. 1995, hotel Quirinale, Rzym Katarzyna Krzy�ewska PORTRET TRAGEDII Popatrzmy w twarz tragedii. Zmarszczki zobaczymy, jej garbonosy profil, podbr�dek m�czyzny. Us�yszymy jej kontralt z nutk� si� nieczystych: chrapliwa aria skutku g�uszy pisk przyczyny. Witaj tragedio! Od nas ty si� trzymasz z dala. Jak si� masz, druga strono jednego medalu! Spr�bujemy dok�adnie pozna� twe detale. Sp�jrzmy w jej rozszerzone od tego, co boli, �renice, skierowane na nas si�� woli jak obiektyw w widowni�, albo -jak kto woli - odwrotnie, w tych co w jakiej� wyst�puj� roli. Witajcie bohaterzy, bogowie, boginie z nogami, co nie ca�kiem skry�y si� w kurtynie, gdy imi� twe, tragedio, w�r�d oklask�w ginie. W��my jej palce w usta z rozchwian� szkorbutem klawiatur�, z zapalnym elektrycznym �ukiem podniebiennym, popio�em krewniak�w zaplutym. Uchylmy r�bka - nag� ujrzymy. I tu ty tragedio, mo�esz zdziwi� nas, gdyby� zechcia�a, przedstawi� zdrad�, podst�p, eksportacj� cia�a, uci�nion� niewinno�� i wszystko bez ma�a. Przylgn�� do lic tragedii! Do lok�w Gorgony, do grubej, szorstkiej deski rewersu ikony, z tocz�c� si� po twarzy, jak na Wsch�d wagony, gwiazdk� preferuj�c� otoki, pagony. Witaj tragedio, kt�ra nie ho�dujesz modzie, z czasem co od s�dziego dostaje po mordzie. Lepiej ci jest w kostnicy, cho� nie�le w przyrodzie. We� w ramiona tragedi� z min� lowelasa i pogr�� si� w niej, chocia� nie m�oda to masa. Przeszyj na wylot, a� do spr�yn materaca. Kto wie, mo�e wytrzyma. Tak prze�ywa rasa. Co s�ycha� w garderobie, co w repertuarze? W czym lepsza rola drania - m�wi�c o towarze - od biednego cz�eczyny - czym on si� wyka�e? Wci�gn�� jej wo� smrodliw� potu, nieczysto�ci mno�y� przez sum� pi�tych k�t�w zawi�o�ci! �Za kogo ty mnie bierzesz" zaskowycze� w z�o�ci i w ko�cowym efekcie poczu� nag�e md�o�ci. Dzi�ki, �e� ty, tragedio fatalna, jedyna, �e ka�dy autor ma mie� swego cherubina, �e nie ma wobec ciebie oboj�tnej miny. Jej twarz bezkszta�tna, �adn� nie przykryta mask�, rz�s�, mazid�em, nawet jej rumie�ce gasn�, a r�ce po�wi�cone zako�czeniu, blaskom �wiate� na fina�, burzliwym oklaskom. Dzi�ki, tragedio, za to, �e� nic nie ukry�a, dajesz obuchem w g�ow�, otwarta jak �y�a, �e nie zabierasz czasu, �e� chwilowa by�a. Kim jeste�my - nie przecie� na cokole, p��tnie - by nie da� swego �ycia zniekszta�ca� okrutnie? Tutaj co� si� przy�o�y, a �wdzie co� utnie. Gdy rzecz jest bezcielesna, wtedy b�dzie trudniej. Nie lekcewa�, tragedio, stylu zako�czenia. A szarganie �wi�to�ci - co u ciebie zmienia? Dobrze ci w todze, bluzie, to nie bez znaczenia. Patrz, u�miecha si�, m�wi �Zaraz si� zaczynam. To wa�niejsze, ni� ko�czy�. Wybi�a godzina. Zdj�� broszki i zegarki, niech czas si� zatrzyma. Dajcie cz�owieka - zaczn�, sk�d nieszcz�� przyczyna". Dziej si�, tragedio! Z g�osek, kt�rymi nas wo�asz, wybierz �y" wymy�lone pewnie przez Mongo�a, zr�b rzeczownik, czasownik, inne, je�li zdo�asz. �Y" - wsp�lny wdech i wydech. Ale mimo wszystko chrz�kamy, by si� ustrzec od strat i od zysk�w, a przy tabliczce �wyj�cie" - gdy chcemy st�d prysn�� - widzimy, �e tam stoisz, tam te� jeste� blisko. Wi�c wyr�b po swojemu! Ugnie� nas jak ciasto. Co� nas ��czy, cho� przecie� nie jeste� niewiast�. Pluj na nas, p�ki miejsce traw� nie porasta, potem te�! Zamie� spraw� w takie bagno zdrady, kt�remu Duch �wi�ty, Ojciec i Syn nie da rady, skondensuj je jak gum� i tabletki w�aduj, a klinem osinowym dope�nij zag�ady. Daj obraz zwi�zku, tragedio, z przyrod�, hybryd archeolog�w - stop ze Z�ot� Ord�. Jak Miczurin owocom, zniekszta�caj urod�! Dawniej, gdy przychodzi�a� do nas, moja mi�a, by�a� pi�kna i by�a w tobie wielka si�a, cytowa�a� Racine'a gdy p�noc wybi�a. Zau�ek z perspektyw� teraz pomyli�a�. Jak znajdzie adres stado i pod�o�e - drzewo? Wsz�dzie wida� tw�j zarys, na prawo i lewo. Wi�c zasuwaj, otwieraj wrota twego chlewu. 1991 Katarzyna Krzy�ewska 73 TORNFALLET Le�� na ��ce w Szwecji, powalony, i �wieci mi w oczy spodni� biel� ob�ok�w wolny przelot. Wdowa po mnie, na ��ce gdzie� dalej, zbiera dr��ce koniczynki na wianek: dostanie go kochanek. Brali�my �lub w niedziel� w granitowym ko�ciele. �nieg u�yczy� jej �wiat�a, w so�nie mieli�my �wiadka. K�pa�a si� w owalu stawu, lustra z opalu w oprawie trzcin i wiklin. I co noc czym� niezwyk�ym by�o uparte s�o�ce jej w�os�w, miedzi� l�ni�ce na poduszce tu� obok, jakby d�wiga� je ob�ok. Poprzez dal mnie dobiega d�wi�k wci�� tego samego sopranu: pie�� �Jask�ka". Chcia�bym si� w ni� zas�ucha�, ale g�stnieje wiecz�r, cie� si� czai w powietrzu i ��k zmala�a przestrze� zi�bi mi plecy dreszczem. Gdy le�� tak w agonii, oko wci�� gwiazdy goni. Wenus, punkt gorej�cy: nie, nikt nas nie roz��czy. 1990/1993 Stanis�aw Bara�czak 75 PERSKA STRZA�A Dla Veronique Schiltz Drzewce twoje spr�chnia�o i spr�chnia�o cia�o, w kt�re ty nie zosta�a� wtedy wystrzelona. Ostrze twe zardzewia�o, ale dolecia�o do mnie pomimo wszystko, pupilko Zenona. Zegar tyka, wi�c idzie. Od ksi��kowej strony rzecz bior�c -jak ciecz jaka� w naczyniu zamkni�ta -to ty jeste� ruchoma, on jest nieruchomy. Ty w stosunku do sekund jeste� oboj�tna. Cho� roz��ka z ci�ciw� by�a ci s�dzona, czy ty si� spodziewa�a� takiego rozbratu wtedy, kiedy z drugiego brzegu wystrzelona z �uku, przeby�a� ca�� szeroko�� Eufratu? Nawet kiedy spoczywasz w ciep�ej d�oni, w mrozem tchn�ce po�udnie, w obcym domu oczywi�cie, b�d�c podobna swoim zzielenia�ym br�zem do wyj�tego z �uru laurowego li�cia, mo�esz si� szybko rusza�. Za tob� w pogoni nie spos�b jest nad��y� pod pustynnym s�o�cem, a tym bardziej w g�stwinie. Ciep�o ka�dej d�oni bardziej ni� mo�na s�dzi�, jest przemijaj�ce. Luty 1993 Katarzyna Krzy�ewska PIE�� NA POWITANIE Oto tw�j tato z mam�. Rodzina. Krew z krwi, ko�� z ko�ci. Nie twoja wina. Co, sm�tna mina? Oto masz jad�o, oto napoje. Oto refleksje i niepokoje. Wszystko to - twoje. Oto tw�j rejestr. Nic w tym rejestrze Na razie nie ma, pr�cz: �No, jest wreszcie". Bierz go i ciesz si�. * Oto zarobki, oto koszt �ycia. Znikoma mi�dzy nimi r�nica. W tym tajemnica. Oto ul, w kt�rym r�j pi�ciu (ponad) Miliard�w �ywych tak jak ty monad Ma sw�j pensjonat. Oto jest ksi��ka telefoniczna. Tajny cel demokracji to liczba. Prymat w niej kicz ma. * Oto �lub (najpierw) i rozw�d (potem): Jedyna w �wiecie rzecz sta�a to ten szyk. Inne - pot�p. Oto �yletka, oto tw�j przegub. Uderz terrorem w pierwszego z brzegu: Siebie samego. Oto w lusterku blask dentystyczny. Oto sny twoje o o�miornicy. Dlaczego krzyczysz? * Oto masz ekran telewizora. Przed chwil� tw�j kandydat w wyborach Przegra�, nieborak. Oto weranda. Czytaj tygodnik, Patrz, jak tw�j jamnik, bezczelny szkodnik, Obsrywa chodnik. * Oto pigu�ki w fiolce. Migrena Po wywo�aniu kliszy rentgena. Nast�pna scena: Cmentarz, trawniki jego zadbane. Przejed� si� jeszcze raz karawanem, Nim zabrzmi �amen". Oto testament i spadkobiercy. Oto �wiat, �ywszy i przestronniejszy Po twojej �mierci. A oto gwiazdy. L�ni� z dawn� sil�, Jak gdyby ciebie nigdy nie by�o. Mo�e tak by�o? Oto po�miertny byt, w kt�rym nie ma Ni �ladu ciebie. Twego istnienia Brak w tych przestrzeniach. Witaj w ich mroku, gdzie ga�nie tchnienie, Gdzie zast�puje jasne zbawienie Saturna wieniec. 1992 Stanis�aw Bara�czak 79 ELEGIA Czy ty mnie wy�owi�a� dzielnie z Pacyfiku, czy ja nad Atlantykiem podwa�y�em kraw�d� twej muszli, to teraz ma�o wa�ne. Innego rodzaju ocean kruszy dzi� to, co wtedy wydawa�o si� solidnie skaliste, i, jak mo�na przypu�ci�, wkrada si� podst�pnie r�wnie� w twoj� fryzur� - nios�c jej tyle� zag�ad�, ile podb�j. I, jak to powiedzia� poeta, jeste� daleko i po�r�d ludzi; teraz za� i twoje potomstwo �amie serca i inne organa jak kontynent d�ugi i szeroki - mam nadziej�, �e jest to ci�gle czym�, co mamy ze sob� wsp�lnego. Dzieci jednak to tylko po�owa ciebie. W s�dzie spadek twojej hipnotycznej urody, kt�r� ja uwa�a�em za nie�mierteln�, nie dostanie si� nikomu, tobie te� nie. Cho� bowiem bogowie albo geny okazuj� szczodro�� w u�yczaniu swoich w�asno�ci - ot, na pr�bn� przeja�d�k� po okolicy - naprawd� s� egoistami; ich pr�no�� w ka�dym razie przewy�sza twoj�, bo do nich nale�y wieczno��. A to ju� niepor�wnanie wi�cej ni� wynaj�ty pok�j w zasypanej �niegami wiosce gdzie� na p�nocy, pok�j, gdzie mo�e w�a�nie w tej chwili wpatrujesz si� w tandetne lustro, kt�re z pewno�ci� odsy�a ci mniej ni� moja r�wnie jednowymiarowa pami��, chocia� tobie rzeczywi�cie jest wszystko jedno. 1995 Stanis�aw Bara�czak 80 KO�O Wmaszerowuje armia. Co mo�e, to zagarnia. Ludno�� klnie albo �ka i ucieka z tobo�kami. Ka�dy kraj �wiata �le swojego attache: trzeba symetri� �cis�� wnie�� w przysz�e cmentarzysko. Odczyty erudyty: �Cel bandyty". Zabity, mniej skuteczny w wymowie, gnije tymczasem w rowie. U brzeg�w - g�sty szereg kosztownych kanonierek. Bandera w pasy. Fala. Za�oga si� opala. Do wrogiego bli�niego na wojnie jest daleko. Przemawiaj, a� si� spocisz: i tak bli�ej ma pocisk. O poprawno�� gehenny dbaj� b��kitne he�my. Okr�g�y st� jak zero pomna�a liczb� sierot. Tym si� r�ni od nafty krew, �e jest jej doprawdy ile dusza zapragnie: przelewaj - nie zabraknie. My za to, neutralni, mamy prawo w jadalni, �uj�c stek lub warzywo, �mier� ogl�da� na �ywo. Ojczyzn� wolnych ludzi co� od �rodka paskudzi: g�osowaniem, niestety, nie zast�pi si� etyki. Op�akuj martwych, ale m�dl si� za tych, co dalej �pi� pod ruin os�on�, wiedz�c, �e ich zdradzono. 1994 Stanis�aw Bara�czak 82 KO�YSANKA Urodzi�am na pustyni ci� celowo, bo nikt jeszcze tej krainie nie kr�lowa�. Gdy pustynna po�a� ziemi mrozem skuta, zimna wi�cej ni� przestrzeni bywa tutaj. Jedni maj� dom, zabawek ca�� mas�, a ty masz na dobr� spraw� tylko piasek. Do pustki si� musisz pewnie, jak do losu, przyzwyczai�, bo ci bez niej �y� nie spos�b. Ja ci� piersi� wykarmi�am, pustka w trudzie oczy twe przyzwyczai�a do bezludzia. Tamtej gwie�dzie z odleg�o�ci tak dalekiej twego czo�a blask �wiat�o�ci znany lepiej. Ucz si� synku: od pustynnej grz�skiej drogi nie znajd� ju� lepszej, innej twoje nogi. Jest otwarta dla twych spojrze�, dzi�ki kt�rym po krzy�u z daleka mo�esz pozna� g�r�. Nie ludziom i�� tak� drog�, szlakiem wielkim. Tym bezludziem oni mog� i�� przez wieki. Oswaja� ci� ka�d� chwilk� synku chcia�am z pustyni�, bo� ty nie tylko samo cia�o. Ucz si� �y� z t� tajemnic�, bo nie minie. Takie sprawy te� si� licz� na pustyni. Nie jest gorsza - to pociecha - i nie mniejsza ni� mi�o�� do ciebie - cecha tego miejsca. Przyzwyczajaj si� m�j mi�y do pustyni, do gwiazdy, co tyle si�y w tej godzinie mia�a, bo wspomnieniu Syna Ojcu s�u�y� chce. On trwa, gdzie ta pustynia od nas d�u�ej. 1992 Katarzyna Krzy�ewska 84 DEDYKOWANE CZECHOWOWI Zmierzch porzucaj�c werand� przy stan�� na samowarze. Herbata ch�odna wypita. W misce konfitur - mucha. W ci�kiej fryzurze z tresk� bardzo do twarzy Warwarze Andrejewnie, z profilu. Sztywna bluzka na g�ucho spi�ta pod szyj�. W fotelu ze zgas�� fajk� Wialcew szele�ci sw� gazet� z przemow� Niedobrego. A Warwara pod spodem, w swej szeleszcz�cej halce nie - ma - ni - cze � go. Fortepian stoi w salonie, ws�uchuj�c si� w owacje twardych li�ci g�ogowych. Akord bez �adu i sk�adu studenta Maksimowa, nie daje spa� cykadom. Kaczki p�yn� po niebie, przeczuwaj�c awiacj� w kierunku Niemiec. Lampa zgaszona. W bibliotece Dunia w czytaniu listu od Nikki si� pogr��a. Brzydka, lecz jak zbudowana! Niepodobna dalece do ksi��ek. Dlatego Erlich si� marszczy, gdy Kartaszow go wo�a, by uci�� partyjk� w karty z nim, Prigo�ynem, doktorem. �atwiej much� utrupi�, ni� sp�dzi� z my�li go�� kuzynk�, co na sk�rzanej otomanie z uporem walczy z plag� komar�w i z upa�em si� zmaga. Prigo�yn jak je, tak rozdaje - ca�y brzuch na stoliku. Mo�e zapyta� doktora, no ale czy wypada m�wi� o pryszczyku? Kr�tkowzroczny zmierzch letni �egna si� z dusznym dniem. Pora, gdy wszelkiej ca�o�ci ubywa jedna dziesi�ta. �Pan w lnianym garniturze jak statua wygl�da. Wzi�am pana za pomnik w alei, Piotrze". �Mnie?" Kryguj�cy si� Erlich chusteczk� czy�ci pince-nez. To prawda: co w zmroku bliskie, kojarzy nam si� z dal�. Erlich liczy, ile razy i kiedy mia� co� z Natali� Fiodorown� we �nie. Warwara kocha doktora? Drzewa ze wszystkich stron jak dziewki do ch�opak�w, lgn� do okien, przez szpary zagl�daj�. Wi�c trzeba pyta� koron i wron, i wi�zu, kt�ry cz�ciowo wszed� do sypialni Warwary. On widzia� gospodyni� w samych tylko po�czochach. Dunia wo�a, by k�pa� si� w wieczornym jeziorze. Skocz� - przewr�c� stolik! Ci�ko - bo je�li kocha - w r�ku atut by� mo�e. Ch�r cykad w miar� tego, jak ilo�� gwiazd naros�a, nasila si� w ogrodzie, ich g�osem staje si� z czasem. No i c� w rzeczy samej? �Dok�d mnie zanios�o?" my�li Erlich w drewnianym wychodku, m�cz�c si� z pasem. Do stacji wiorst trzydzie�ci. Kogut pia� nie przestaje. Student zarzuca ministrom, �e maj� wszystko w nosie. Na prowincji za darmo nikt nic nikomu nie daje, jak w kosmosie. 1993 Katarzyna Krzy�ewska 86 ISCHIA W PA�DZIERNIKU Dla Fausta Malcovati Kiedy� tu wulkan straszy� be�kotem, w�asn� pier� szarpa� pelikan, potem Wergiliusz mieszka� blisko Czas min�� i W.H. Auden s�czy� tu wino. Tynk na pa�acach teraz niestety nie ten, i ceny, i koszty nie te. Ja koniec z ko�cem wi���c linijkom zblak�e litery rozci�gam tylko. Rybak odp�ywa w ultramaryn�, a na balkonie wietrzy pierzyn�. Jesie� zalewa g�rskie pejza�e nie takim morzem, jak puste pla�e. C�rka i �ona z balkonu rano w dali chc� ujrze� cie� fortepianu �aglowca, albo zarys balonu. Ucich�y g�osy i bicie dzwon�w. Niewiarygodne jest, w jaki spos�b za�atwia wysp�, jak wariant losu sirocco. Ale, przyzna� to trzeba, nikt nie zabrania nam tutaj strzela� okiennicami. Przeci�gi wszak zmiataj�c kartki, stanowi� znak, (my szybko g�owy wtedy zwracamy) �e nie jeste�my tu ca�kiem sami. Nap�r mi�kkiego, s�onego m�otka uciska czo�o, gdy je napotka. Broni wzmocniona wapnem skorupka w zapadaj�cym zmierzchu trzy ��tka. Chc�c z bugenwilli wi� monogramy i wstyd pokrywa� hieroglifami, swych ogranicze� �wiadoma ziemia pr�buje zem�ci� si� na przestrzeniach. Ma�o tu ludzi. Gdy �ty" si� s�yszy, zaraz ostrzejsze staj� si� rysy, bo mowa tak jak soczewka zwi�ksza, aby od twarzy oddzieli� pejza�. Z palcem przy s�owie �do domu" r�ka o wiele ch�tniej do l�du si�ga ni� w stron� owej k��biastej waty, tam gdzie si� krusz� i rosn� �wiaty. Jest nas tu troje i niezawodnie widok dla naszych oczu trzykrotnie bardziej jest siny i bardziej nie nasz, ni� ten, na kt�ry patrzy� Eneasz. 1994 Katarzyna Krzy�ewska 88 HYMN Pochwalmy za to klimat, �e ustanawia limit tudzie� nadaje fason up�ywaj�cym czasom. Z wszelkich wi�zie� lub loch�w tu, w Czterech Porach Roku, jest najlepsza wy�erka; gdy bunt - stra�nik w bok zerka. Kiedy o pochodzenie spyta� klimat - on w tlenie dostrzega sw�j rodow�d; ale z jakich powod�w jest wszechobecny - nie wie. Po konfucja�sku w siebie wpatrzony, ciep�ych uczu� mo�e sk�pi�, lecz mruczy swoje �Zawsze". Sko�czono�� nasz� cieszy to s�owo, jego otucha b�oga - ale jest to przestroga. Permanentno�� klimatu jest wynikiem prymatu nico�ci nad ci�nieniem atmosferycznym. Nie wiem, by� mo�e z barometrem trzeba jak Byron z metrum: u�ywa�, nawet cz�sto, lecz traktowa� jak �wi�to��. Dok�adno�� s�upka rt�ci przewy�sza moc pami�ci (te� �miertelnej istoty): klimat ma w�asne cnoty. Gdy podstawi nam nog� jakim� brzydkim na�ogiem, nie rodzic�w obci��y win�, lecz morskie pr�dy. Kiedy kto� mu zarzuca, �e bez sensu zanudza, nie najmuje prawnika i rozg�osu unika. Znawca historii, wie te� wiele o przysz�ym �wiecie i, pogodny, wygl�da jak autor ich obojga. Z Rzymianinem antycznym jeden mia�bym punkt styczny: gada�bym o pogodzie, nie Wodzu i Narodzie. Podobnie z mutantami przysz�o�ci: tematami ka�dej z nimi dyskusji czyni�bym kumulusy. Bo jak�e ich nie s�awi�? Nie znana im nienawi�� i zawsze si� wybrednie wznios� nad wredn� bredni�. Lecz je�li ta abstrakcja, klimat, czasami zwraca uwag� na opinie - to, co w rozumnym hymnie wy�piewa� wszystkim �wiatom ich pojedynczy atom, czyli moja osoba, mo�e mu si� spodoba. 1995 Stanis�aw Bara�czak Z NATUR Dla Girolamo Marcello S�o�ce zachodzi, na rogu bar ju� zasun�� �aluzje. Rozb�yskuj� latarnie w liliowych obw�dkach - aluzje do makija�u aktorki, kt�ry wzm�c ma groz� spojrzenia. Sp�ywa na spadochronie pot�na migrena na czaszk� wroga w p�aszczu z zapi�tej na mosty g��biny. Ostatni promie� s�o�ca ponad go��bimi kopulacjami na samym frontonie pa�acu Minelli: jak naszych przedpotopowych przodk�w, nim rozwin�li w sobie poczucie, czego robi� nie wypada publicznie - nie kr�puje ptak�w obecno�� stada. Z dzwonnicy, w weneckie niebo zapuszczaj�cej korzenie, s�ycha� jeszcze ostatnie dzwonu uderzenie: owoc, co spada, ale zawisa w b��kicie, nie dosi�gaj�c ziemi. Je�li istnieje �ycie inne, nast�pne, kto� w nim pewnie na zapas zbiera takie rzeczy. Wyja�ni� t� spraw�, jeszcze nie teraz, lecz wkr�tce. Tutaj, gdzie tyle przelano litr�w m�skiego nasienia, wina i �ez zachwytu, w tym zau�ku danego nam na ziemi raju stoj� wieczorem, p�uca nape�niaj�c - wci�� funkcjonuje jako� ich gumiasta sflacza�o�� - po sam szczyt powietrzem miasta, czystym, jesienno-zimowym, rumianym od dach�wek; powietrzem, kt�rego wdychaniem niepodobna si� znudzi�, szczeg�lnie pod koniec; kt�re pachnie wyswobodzeniem cielesnych kom�rek z niewoli czasu. Jakby miota�a pieni�dze, fala b��kitem bryzga w murszej�ce stopnie pa�ac�w, w charakterze reszty otrzymuj�c odbit� w kana��w powierzchni brunatno�� ceg�y z jej bia�ym liszajem i kariatyd�, kt�ra si� poddaje zrezygnowaniu oraz ci�arowi d�wiganego na barkach aparatu mowy z tkwi�cym w nim papierosem, zaj�ta ogl�dem gardz�cej wszelkim obyczajowym przes�dem, wszem widocznej, zbiorowej go��biej sypialni, gdzie wszystko przypomina to sylwetk� palmy, to rzymsk� cyfr�, kt�ra postrada�a zmys�y, to kaligrafowany, rymowany dystych. 1995, Casa Marcello Stanis�aw Bara�czak 93 *** Po nas, oczywi�cie, nie potop ale i nie susza. Chyba klimat w kr�lestwie sprawiedliwo�ci b�dzie mia� charakter umiarkowany, z czterema porami roku, by choleryk, sangwinik, flegmatyk i melancholik rz�dzili kolejno na przestrzeni trzech miesi�cy ka�dy. Z punktu widzenia encyklopedii to niema�o. Chocia� bez w�tpienia zmienne zachmurzenie, kaprysy temperatury mog� niepokoi� reformatora. Ale b�g handlu cieszy si� z popytu na we�niane wyroby, angielskie parasole, flauszowe palta. Jego najgorsi wrogowie to cerowane skarpety i nicowane �akiety. Wydaje si�, �e deszcz w oknie popiera to podej�cie do pejza�u i materii w og�le: jako bardziej ekonomiczne. Oto dlaczego w konstytucji nie ma s�owa �deszcz". W niej nigdzie nie ma mowy o barometrze, ani o tych, kt�rzy zgarbieni po p�nocy na taborecie z k��bkami we�ny z wigonia jak obna�ony Alcybiades skracaj� czas, kartkuj�c �urnale w garderobie Z�otego Wieku. 1994 Katarzyna Krzy�ewska OPOWIE�� I Wchodzi sam Cesarz, nie dubler-namiastka. Szcz�k medali, szcz�k zaci�ni�cie. Sztab Generalny - sam w gwiazdach i gwiazdkach: jak Mleczna Droga, mniej wi�cej. Cesarz: �Panowie, zgadli�cie ju� mo�e, po co tu wszyscy jeste�cie". Sztab si� podrywa: �O, Imperatorze! Wojna! wojenka, nareszcie!" �W�a�nie - potwierdza Cesarz. - Wr�g jest gadem z�ym i bezczelnym, jak wiecie. Nasza rzecz: wbi� mu taki czopek w zadek, �e utonie we w�asnym klozecie. Dawa� mi flot�! Dawa� artyleri�! Lotnictwo! Gdzie ko� m�j butany? Niech B�g, kt�rego nasz nar�d czci wiernie, pomo�e nam wyr�n�� tych drani!" �Do boju! - dr� si� sztabowcy. - Ryk, rzezie, ruiny - to nasza dziedzina! S�owo honoru: �upniemy tak, �e si� rozleci i Kartagina". �Brawo! - powiada monarcha. - Zdobycze historyk nam wpisze do kronik; wydatki - ch�opcy ze Skarbu podlicz�: liczenie to zreszt� ich konik". Genera�owie grzmi� z werw�, lecz serio: �Tak, wodzu! Tak w�a�nie b�dzie! Nie zajdzie s�o�ce nad twoim imperium, cho� komu� innemu nie wzejdzie!" I ju� - ryk turbin, i ju� - szcz�k metalu, i w jeepie zgrzyta ju� sprz�g�o, i czu�e p�atki zwijaj� si� z �alu, bo r�e wiedz�, �e zwi�dn�. II To nie trz�sienie ziemi, to nie Arma- geddon, nie pr�bna eksplozja: to tylko stara si� Cesarska Armia z najlepszej strony da� pozna�. Niebo si� wali, ziemia si� obraca w popio�y warstwa po warstwie. ��ycie to - m�wi Cesarz - imitacja trendu abstrakcji w malarstwie. Wojna za� jest czym� w rodzaju muzeum". Sztab si� z nim zgadza: �Wybornie, b�dziem malowa�, i to ad nauseam: niech Sztuka tworzy Histori�! Historii obcy jest �al, �e co� zasz�o, pytanie, co zasz�oby, gdyby... Gdy do Historii chce przej�� kraj lub miasto - przez nasze musi przej�� tryby". �Historii obce s� �zawe humory - podchwytuje ch�r zbrojnej czeredy - po co memento, gdy mo�na mie� mori? Historia wie, co i kiedy". �Przewr��cie jeszcze mi ten horyzont, niech stoi pionowo" - dodaje Cesarz, swym bacznym okiem w�adcy widz�c nie doszlifowane detale. �Tak - wykrzykuj� sztabowcy - istotnie: to nam w po�piechu umkn�o. Wci�nijmy guzik, a kiedy rzecz grzmotnie, uka�e si� arcydzie�o". Trach! b�c! do g�ry dnem �wiat si� wywraca, rozpiernicza oraz rozkrusza. Cesarz: �Ha. Brawo. To ci operacja: ryzykowna lecz, w kontek�cie, s�uszna". III Nie wida� wok� �adnych �pro" czy �kontra". Cesarz na koniu sam siedzi. �Hej, wrogu, staw si�, nie kryj si� po k�tach!", wo�a. Lecz brak odpowiedzi. Jest tylko obszar czystej pustki; w nim �adnych g�r, dolin, czy wody. �Trzeba za�piewa� - rzecze Cesarz - hymn, wci�gn�� sztandar nasz narodowy". Proporzec sunie w g�r�; publiczno�ci� - tylko wieczorny nietoperz. �Zwyci�stwo bywa nieraz samotno�ci� - rzuca my�l Cesarz - tote� - trzeba postawi� pomnik, gdy� m�j rumak zbiela� ju� prawie jak hiacynt, postarza� mi si� i sm�tnie zaduma�; na p�ycie za� ryjcie, rodacy: �Ciasno zaciska� wr�g sw�j wrogi zadek - my parli�my twardo i silnie�. Krytyk nam mo�e zarzuci� przesad�, lecz wszystko mamy na filmie. Gdy ma�y mutant z p�aczem si� obudzi, �piew matki wype�ni lej dawn� piosenk�. Przysz�o�� jest to guzik, na kt�rym napis: Replay". S�o�ce zachodzi i temperatura spada. Krajobraz �adnieje. �wiat leg� bez ruchu, jak umowa, kt�ra czeka na jeszcze jeden podpis. R�j gwiazdek w mruganiu si� szkoli. Po takim nat�oku wra�e� mo�na by troszk� poczu� melancholii. Ale pociecha - w cygarze. 1995 Stanis�aw Bara�czak 98 ODA DO BETONU Przetrwasz mnie, m�j poczciwy staruszku, betonie, tak jak i ja przetrwa�em dobre par� os�b, kt�re mnie tak�e bra�y za przeciwn� stron� ulicy, z racji barwy oczu albo g�osu. Chwal� tw� porowato�� i nieo�ywiono�� nie z zazdro�ci, lecz jako kto� z rodziny - lekko rozklekotany (wszystkich z��cz nie dokr�cono), mniej trwa�y, i tak jednak wdzi�czny architektom. Pochwalam twoje skromne - m�wi�c �ci�lej: denne - pochodzenie (spod opon, ich pisku i szumu), z kt�rego ci� d�wign�y abstrakcyjne g��bie przeznacze� - poza zasi�g mojego rozumu. Nie w tym sedno, �e nico�� p�odzi nico��; sedno w tym, �e czas przysz�y zawsze woli tajemnice i randki um�wione na niewidzianego z kim� owini�tym w d�ug�, kamienn� sp�dnic�. 1995 Stanis�aw Bara�czak 99 NA WYSYPISKU MIEJSKIM W NANTUCKET Stephenowi While 'owi Odpadki dzisiejsze po�erane przez stado jutrzejszych odpadk�w: mewy, gdy p�ny listopad �wiat�o dzienne wydziela biednie, m��c� dziobami �mietnisko, usi�uj�c przewy�szy� liczebnie albo przynajmniej op�ni� opadanie �niegowych p�atk�w. Nie licz�cy si� z niczym pierwotny alfabet, jakby si� w�ciek�, atakuje, roznosi na wszystkie strony mur tlenu, uk�ada si� w przedmow�, gdzie poddana jest na�wietleniu geneza anarchii odpadk�w: na pocz�tku by� ptasi skrzek. W ich zacinaj�cych si� �W" mo�na czyta� nie m�k� g�odow�, ale lubie�ny poci�g ostrych przecink�w szpon�w do tego, co je ma przetrwa�; lub wyrwane z opas�ych tom�w kartki, kt�re umkn�y i teraz wiruj� nad g�ow�, gdy swoje fili�anki wprawia w obr�t wariat-anemometr w kompletnie pomylonym herbacianym ceremoniale i atletyczny Atlantyk wzdyma piersi pos�pn� fal� pod niebem, zmierzchaj�cym si� i zachmurzonym. 1995-96 Stanis�aw Bara�czak 100 * * * �yli�my w mie�cie barwy skamienia�ej w�dki. Elektryczno�� z dalekich b�ot tam przychodzi�a, wi�c wieczorem mieszkanie wygl�da�o jak powalane torfem, sk�ute przez komary. Odzie� by�a niezgrabna, co zdradza�o blisko�� Arktyki. A w odleg�ym ko�cu korytarza dzwoni� telefon, z trudem o�ywiony po niedawno zako�czonej wojnie. Trzyrubl�wk� zdobili lotnicy, g�rnicy. Nie wiedzia�em, �e kiedy� nie b�dzie ju� tego. Emaliowane rondle w kuchni wzbudza�y przekonanie o pewno�ci jutra, w snach uparcie zmienia�y si� w nakrycia g�owy lub w tryumf Cio�kowskiego. Samochody te� toczy�y si� w kierunku przysz�o�ci i by�y w kolorze czarnym, szarym, a czasem (taks�wki) nawet jasnobr�zowe. Dziwna i niemi�a jest my�l, �e nawet metal nie zna swego losu, �e �ycie si� prze�y�o dzi�ki ub�stwieniu firmy Kodak, wierz�cej jedynie w odbitki i wyrzucaj�cej negatywy. Rajskie ptaki �piewaj� nawet bez ga��zi. 1994 Katarzyna Krzy�ewska 101 POCZT�WKA Kraj jest tak ludny, �e nikt w nim nie karze poligamist�w ani seryjnych morderc�w; z katastrof samolotowych wieczorny dziennik obwieszcza jedynie te na terenach le�nych - trudno�ciom dost�pu do ofiar dodaje wtedy swoistych barw obrona �rodowiska naturalnego. W teatrach - zawsze �cisk, tak w lo�ach, jak i na scenie. Arii nie �piewa nigdy pojedynczy tenor: robi to sze�ciu naraz albo jeden tak gruby jak sze�ciu razem wzi�tych. Podobnie rz�dzenie pa�stwem: w urz�dach �wiat�o nie ga�nie ca�� noc, system pracy - zmianowy, w�adza jest zak�adnikiem demografii. Wszystko przybiera rozmiary epidemiczne; co lubi jednostka, lubi og�: sportowca, perfumy czy zup� bouillabaisse. M�w wi�c lub czy�, co zapragniesz - nie dopu�cisz si� aktu zdrady. Natura te� jak gdyby zna sens s��w �wsp�lny mianownik" i gdy pada (co zdarza si� rzadko), chmury wisz� najd�u�ej nie ponad stadionem marynarki i wojska, lecz nad cmentarzem. 1994 Stanis�aw Bara�czak 102 POBUDKA Ptaszki siadaj� na drzew s�kach. Wyrobnik-zuch podwija r�kaw. W akademikach, studenterio, budzisz si�, zlana nocn� sperm�. Cho� absurdalne w swojej formie, ob�oki budz� tym eufori�, �e wygl�daj� (rzecz przedziwna) jak logika kumulatywna. S�o�ce-detektyw b�yska w oczy odznak� �wiatu, kt�ry w nocy �le si� sprawowa�. Rozczochrane masy na pierwsz� id� zmian�. Popatrzmy teraz na to, co si� zdarzy�o tylko raz w kosmosie: �ycie na Ziemi. Wiele pon�t ma ono - szcz�ciem, nie dla komet. Jako film, kt�ry sam si� skaza� na wy�wietlanie na pokazach specjalnych - �ycie podbi� mo�e widza, cho� akcj� budzi groz�. Lecz czysto��, cechuj�ca lazur w g�rze, wyja�nia nam od razu, czemu moralne nasze prawa nie otrzymaj� w niebie brawa. To, za co zwykle�my winili bog�w, uwa�a si� w tej chwili za gr� cz�steczek i przypadku. Lepsza ju� blaga naszych dziadk�w. Bez zwi�zku jednak z ca�ym mrowiem przyczyn i skutk�w -jedno powiem: cz�owiek jest rad, je�eli rano w�r�d tego mrowia mo�e stan��. Z�ocony zorz�, czuje dum�, �e, wzorem swej planety, umie patrze� spokojnie, bez grymas�w w twarz tego i przysz�ego czasu, bo je�li si� odrzuca wszystko, co wmusza nam swe towarzystwo, g�az robi si� od g�azu twardszy. Serce te�. Ale g�az jest trwalszy. 1996 Stanis�aw Bara�czak 104 BLUES Mieszka�em osiemna�cie lat na Manhattanie. W�a�ciciel kamienicy nie od razu by� taki, ale zachowa� si� jak cham, fatalnie. Pieni�dze, cho� zielone, p�yn� jak krew z �y�. Przeprowadzka za rzek�, do stanu New Jersey? Siarczana �una wabi: jedna z jego przewag. C�, lata policzone to pewnie z�o mniejsze. Pieni�dze, cho� zielone, nie rosn� na drzewach. Meble zabior�, nawet stary wrak szezlonga. Ale co z oknem, co z widokiem na dziedziniec? Przyzwyczai� si� do mnie jak wierna ma��onka. Cho� pieni�dze zielone, mo�na przez nie zsinie�. Cia�o zwykle wie, dok�d zmierza. Sprawa inna - dusza i modlitewne jej inicjatywy, cho�by by� nad ni�, w g�rze, tylko brzuch boeinga. Pieni�dze s� zielone, a ja jestem siwy. 1992 Stanis�aw Bara�czak 105 ODCZYT Poniewa� pomy�ki s� nieuniknione, kto� m�g�by mnie �atwo wzi�� za cz�owieka stoj�cego przed pa�stwem w tej sali wype�nionej wami samymi. Mniej wi�cej jednak za godzin� pomy�k� si� poprawi, na koszt wszystkich, pa�stwa i m�j, i miejsce to odzyskaj� dla siebie cz�steczki elementarne, wolne od sztywnych rygor�w okre�lonego kszta�tu cz�owieka albo typu zgromadzenia. Niekt�re cz�steczki s� wci�� wolne. To nie tylko kurz. Tak wi�c, moja niech�� do przyznania, �e to ja w tej chwili stoj� przed pa�stwem, albo pa�stwo siedzicie przede mn�, bierze si� nie tyle z mojej skromno�ci czy solipsyzmu, ile z respektu wobec najbli�szej przysz�o�ci tego pomieszczenia, wobec wspomnianych ju� swobodnie unosz�cych si� cz�steczek, kt�re osiadaj� na l�ni�cej powierzchni mojego m�zgu. Niedost�pne zmoczonej chusteczce, kt�ra by ch�tnie je star�a. W pustce najciekawsze jest to, �e poprzedzaj� pe�nia. Pierwsi poj�li to chyba bogowie greccy, kt�rym istotnie najlepiej udawa�a si� nieobecno��. Sp�jrzcie wi�c pa�stwo na siebie jako na uczestnik�w pr�by - mo�e pr�by boskiego bisu - ze mn� graj�cym oczywi�cie pod publiczk�. Wszystkimi nami powoduje pr�no��. Ale mnie si� w dodatku �pieszy. Gdy si� pozna�o przysz�o��, mo�na sprawi�, �e nastanie wcze�niej. Tak jak to jest z pos�gami albo naszymi meblami. Sk�onno�� do usuwania si� w cie� nie jest cnot�, lecz konieczno�ci�, u�wiadamian� najcz�ciej pod wiecz�r. Arytmetycznie rzecz bior�c, jest co prawda �atwiej nie by� mn� ni� nie by� pa�stwem. Jak to wyzna� �ab�d� toni jeziora: Ja si� sobie nie podobam. Ale je�li chcesz, we� sobie moje odbicie. 1995 Stanis�aw Bara�czak 106 PAMI�CI CLIFFORDA BROWNA To nie kolor niebieski - to jest barwa ch�odu, to kolor Atlantyku w po�owie lutego. Niewa�ne, czy ubrany jeste� zgodnie z mod�: jeste� go�ym ramieniem na krze, a do tego ta kra, to nie zwyczajna bry�a w oceanie, lecz bunt przeciw istocie ciep�a, wi�c si� kr�ci na falach oceanu jedna i ty na niej jeste� sam jeden. Tr�by �piew, jak spadek rt�ci. To nie jest g�os, co w mroku otwarcie by dra�ni�, lecz palec do dis przymarz�, nie maj�c os�ony. Kropla l�ni�c do zenitu pod��a odwa�nie, by rzuci� na �wiat okiem z jego drugiej strony, gdzie nie zwyk�a siatk�wka, lecz brokat si� mieni, nowy zapis nutowy gwiazd i komet w biegu. Bry�a kry nie topnieje, jak pi�tno promieni, dryfuj�c za kulisy, gdzie kryje si� biegun. Luty 1993 Katarzyna Krzy�ewska 107 PIOSENKA MI�OSNA Gdyby� ton�a, wyrwa�bym ci� z topieli, owin�� w koc i w gard�o wla� flaszk� sherry. Gdyby� by�a z�oczy�c�, ja bym ci� w celi trzyma� pod kluczem jako miejscowy szeryf. Gdyby� by�a s�owikiem, ka�d� tw� nut� nagrywa�bym i s�ucha�, pij�c do lustra. Gdybym by� plutonowym, z tob�-rekrutem nada�bym ca�kiem nowy sens s�owu �musztra". Gdyby� �y�a w Pekinie, co dzie� na gzymsie pagody wypisywa�bym chi�skie zdanie �Kocham ci�". Gdyby� by�a lustrem, wci�� bym si� pudrowa� w toaletach z napisem �PANIE". Gdyby� chcia�a mie� wulkan, ja bym przed gankiem tryska� law� bez tchu i opami�tania. Gdyby� by�a mi �on�, twoim kochankiem by�bym, bowiem rozwod�w Ko�ci� zabrania. 1996 Stanis�aw Bara�czak 108 DO C�RKI Dajcie mi jeszcze jedno �ycie, a b�d� �piewa� w kawiarni �Rafaella". Albo po prostu ziewa� siedz�c tam. Lub sta� w k�cie, w charakterze jednego z mebli, gdyby ten drugi �ywot mia� mniej szczodry by� ni� poprzedni. Lecz - po cz�ci dlatego, �e ludzie przysz�ych stuleci bez kofeiny i jazzu byliby bezradni jak dzieci - b�d� znosi� t� dol�, a� przez kurz na sp�kanym poko�cie ujrz� w dwadzie�cia lat p�niej ciebie - w rozkwicie m�odo�ci. W og�le - pami�taj: b�d� zawsze pod bokiem. To znaczy, b�d� nie pod postaci� twego ojca, ale inaczej: jako rzecz - martwa, a jednak poddaj�ca ci� bacznej ocenie. Wi�c w towarzystwie rzeczy r�b zawsze dobre wra�enie. I kochaj je wszystkie - na zapas albo na wszelki wypadek. Ty zreszt� zapami�tasz mo�e jakie� zarysy blade - ja nawet to utrac�, jak i ca�e tutejsze mienie. To st�d j�zyk, kt�rym m�wimy, miewa troch� drewniane brzmienie. 1994 Stanis�aw Bara�czak 109 *** O, gdyby ptaki �piewa�y i ob�oki t�skni�y a oko mog�o rozr�ni� - przybrawszy barw� sin�, w drodze za d�wi�cznym trelem - zamki i drzwi przegni�e, za nimi tych, po kt�rych ju� dawno �lad zagin��. Lecz si� zmieniaj� pokoje, sto�ki, krzes�a, rupiecie. Na �cianach wsz�dzie kwiaty, w ramkach i luzem. Gdy zdarza si� spotka� pszczo�� bez ula na tym �wiecie z py�kiem zb�dnym na �apkach - to pewnie jeste� ty. O, gdyby przezroczyste rzeczy w g�stym lazurze umia�y niewidzialno�� utrzyma� na uwi�zi i razem zg�stnie� w gwiazd�, albo �z� bez zaburze� na skraju stratosfery, potem dopiero - wsz�dzie. Powietrze to jest tylko surowiec dla koronek tkwi�cych na krosnach w parku, gdzie kiedy� car popasa�. Pomniki, cho� zastyg�y, nie zosta�y stracone. Wpierw byli dekabry�ci. A potem stycze� nasta�. 1993 Katarzyna Krzy�ewska 110 MCMXCIV G�upi czas, bo ju� nie ma co i komu ukra��. Legioni�ci wracaj� z pustymi r�kami. Sybille myl� przesz�o�� z przysz�o�ci� jak drzewa. Aktorzy, gdy nie mog� liczy� na oklaski, zapominaj� wielkie kwestie. Zapomnienie to jest matka klasyki. A kiedy� te lata b�d� potraktowane tak, jak marmurowa p�yta z siateczk� �y�ek (wodoci�g, marszruty, poborcy podatkowi, duszne katakumby, ni� wiod�ca w labirynt itp. itd.), z p�czkiem janowca tkwi�cym w szczelinie po�rodku. A by�a to epoka nudy i ub�stwa, gdy nie by�o co ukra�� ani nawet kupi�, a zw�aszcza podarowa�. Bardziej ni� kto� inny w�adca czu� si� nieswojo przy braku luksus�w. Nie m�wi�c ju� o gwiazdach: niskie zachmurzenie mo�e zwolni� planety z odpowiedzialno�ci przed zorganizowanym miejscem - nieobecno�� nie wp�ywa na to, co jest. Marmurowa p�yta ' zaczyna si� w�a�ciwie od tego, poniewa� jednostronno�� jest wrogiem perspektyw. By� mo�e po prostu u przedmiot�w szybciej ni� u ludzi nast�pi� zanik ch�ci, �eby si� rozmna�a�. 1994 Katarzyna Krzy�ewska 111 MCMXCV Klauni cyrk rozwalaj�. S�onie zbieg�y do Indii. Tygrysy na ulicy sprzedaj� obr�cze i pasy, pod wychud�� kopu��, jak w szafie spod trapezu si� zwiesza i wiruje frak rozczarowanego iluzjonisty, a koniki zrzuciwszy czapraki pozuj� do portretu silnika. Na arenie klauni ton� w trocinach, wyt�aj�c si�y wymachuj� m�otami i cyrk rozbijaj�. Publiki albo nie ma, albo jej nie s�ycha�, bo nie bije oklask�w. Tylko tresowany piesek szczeka bez przerwy, czuj�c, �e si� zbli�a do cukru: �e nadchodzi i �e jest ju� blisko, tu� tu� tysi�c dziewi��set dziewi��dziesi�t pi��. 1994 Katarzyna Krzy�ewska 112 PEJZA� Z POWODZI� Ca�kiem banalny pejza�, ulepszony przez pow�d�. Widoczne tylko szczyty drzew, iglice i bry�a kopu�y. Skurcz wstrzymuje w gardle ka�d� wypowied�, z mn�stwa s��w ocala�o tylko to jedno: �by�a". Tak ci na staro�� w lustrze brew i �ysina b�y�nie ale nie szukaj twarzy, odbicia rys�w swoich. Wok� chmura rozmyta, tak jak w mowie i w pi�mie, od g�ry postrz�piona, a ty sam w wodzie stoisz. Miejsce akcji - najpewniej gdzie� w Holandii wilgotnej przed wprowadzeniem tamy i nazwiska de Vries, czy van Dyck, albo w Azji, lub w tropikach, gdzie s�otne pory spulchniaj� grunty, no ale ty� nie ry�. To si� d�ugo zbiera�o - kropla do kropli, kt�re dla swych cech s�odkowodnych marz� o s�onych z�ogach, by peryskop, jak dziecko wznie�� w ramionach do g�ry i zobaczy�, jak w dali dymi� okr�ty wroga. 1993 Katarzyna Krzy�ewska 113 * * * Obwiniano mnie o wszystko z wyj�tkiem pogody. Ja sam sobie te� grozi�em kar�. I w tym celu szybko -jak si� zwyk�o m�wi� - usun� pagony by sta� si� zwyk�� gwiazdk�, jedn� z wielu. Na odjezdnym zamigocz� ja - porucznik nieba. S�ysz�c gromy pewnie b�d� si� chowa� za chmur�. Nie zobacz� ju�, jak armia cofa si�, ucieka przed zwyk�� rzecz� - �cigana przez pi�ro. Kiedy wok� nie ma tego, co by�o, to zam�t i to, �e nas okr��aj�, wcale si� nie liczy. Tak ucze�, kiedy we �nie zobaczy atrament, got�w mno�y� wed�ug innych i lepszych tabliczek. Za pr�dko�� �wiat�a �dzi�kuj�" nie ma, wi�c niebytu wsp�lnego przydzia� mo�e na ko�cu zostanie doceniony, zw�aszcza pr�ba zamiany go w sito - za otw�r b�d� mia� podzi�kowanie. 1995 Katarzyna Krzy�ewska 114 Nota edytorska Wiersze ostatnie stanowi� dok�adny odpowiednik tomu So Forth (Farrar, Straus and Giroux, New York 1996), ostatniej ksi��ki, kt�rej korekt� Autor zd��y� zrobi� na kr�tko przed �mierci�. Sk�adaj�ce si� na ni� wiersze zosta�y b�d� napisane pierwotnie po angielsku - te przet�umaczy� na polski Stanis�aw Bara�czak - b�d� prze�o�one na angielski z rosyjskiego przez samego Autora, czasem z towarzyszeniem r�nych t�umaczy - te spolszczy�a z rosyjskiego Katarzyna Krzy�ewska, z wyj�tkiem wiersza Z natury, kt�ry prze�o�y� z rosyjskiego Stanis�aw Bara�czak. 115 Spis tre�ci Bezokolicznik - Stanis�aw Bara�czak ................... 5 Piosenka � Stanis�aw Bara�czak ...................... 7 Odsy�acz do prognoz pogody - Katarzyna Krzy�ewska .......... 8 Gwiazda Bo�ego Narodzenia - Stanis�aw Bara�czak ........... 10 Nowe �ycie - Katarzyna Krzy�ewska ................... 11 Anio� - Katarzyna Krzy�ewska ....................... 14 Przestroga - Katarzyna Krzy�ewska .................... 15 Pami�ci Ojca: Australia - Katarzyna Krzy�ewska ............. 19 *** (Ko�czy si� lato...) � Katarzyna Krzy�ewska ............ 20 Elegia (Sta�o�� to ewolucja...)-Katarzyna Krzy�ewska ......... 22 *** (Kochana, wyszed�em dzi� z domu...)-Katarzyna Krzy�ewska . . . 23 Centaury I - Katarzyna Krzy�ewska .................... 24 Centaury II � Katarzyna Krzy�ewska .................... 25 Centaury III - Katarzyna Krzy�ewska ................... 26 Centaury IV - Katarzyna Krzy�ewska ................... 27 Epitafium dla centaura - Stanis�aw Bam�czak .............. 28 *** (�wiat powsta� z b�ota...)-Katarzyna Krzy�ewska ......... 29 Uwagi paprotnika - Katarzyna Krzy�ewska ................ 30 Exeter po latach - Stanis�aw Bara�czak .................. 32 Wertumnus - Katarzyna Krzy�ewska .................... 33 *** (Niewa�ne, co by�o doko�a...) - Katarzyna Krzy�ewska ....... 42 Poczt�wka z Lizbony - Katarzyna Krzy�ewska .............. 43 Sierpniowy deszcz - Katarzyna Krzy�ewska ................ 44 Lido - Katarzyna Krzy�ewska ....................... 45 Fin de siecle - Katarzyna Krzy�ewska ................... 46 *** (Pszczo�y nie odlecia�y...)-Katarzyna Krzy�ewska ......... 51 Transatlantyk - Stanis�aw Bara�czak ................... 52 Widok Z g�ry - Katarzyna Krzy�ewska ................... 53 Dedykowane Girolamo Marcello - Katarzyna Krzy�ewska ........ 55 Elegia (Kochana, brzydniesz...) � Katarzyna Krzy�ewska ......... 57 Anty-Shenandoah - Stanis�aw Bara�czak ................. 59 Dedal na Sycylii - Katarzyna Krzy�ewska ................. 62 Ob�oki - Stanis�aw Bara�czak ....................... 63 117 Ab OVO - Stanislaw Bara�czak ...................... W Na via Funari - Katarzyna Krzy�ewska ................. 70 Portret tragedii - Katarzyna Krzy�ewska ................. 71 Tornfallet - Stanis�aw Bara�czak .................... 74 Perska Strza�a - Katarzyna Krzy�ewska ................. 76 Pie�� na powitanie - Stanis�aw Bara�czak . ............... 77 Elegia (Czy ty mnie wy�owi�a�...) � Stanis�aw Bara�czak ........ 80 Kolo � Stanis�aw Bara�czak ....................... 81 Ko�ysanka - Katarzyna Krzy�ewska ................... 83 Dedykowane Czechowowi � Katarzyna Krzy�ewska .......... 85 Ischia w pa�dzierniku - Katarzyna Krzy�ewska ............. 87 Hymn - Stanis�aw Bara�czak ...................... 89 Z natury - Stanis�aw Bara�czak ..................... 92 * * * (Po nas, oczywi�cie, nie potop...) - Katarzyna Krzy�ewska .... 94 Opowie�� - Stanis�aw Bara�czak .................... 95 Oda do betonu - Stanis�aw Bara�czak .................. 99 Na wysypisku miejskim w Nantucket - Stanis�aw Bara�czak . ..... 100 *** (�yli�my w mie�cie...) - Katarzyna Krzy�ewska .......... 101 Poczt�wka - Stanis�aw Bara�czak .................... 102 Pobudka - Stanis�aw Bara�czak ..................... 103 Blues - Stanis�aw Bara�czak ....................... 105 Odczyt - Stanis�aw Bara�czak ...................... 106 Pami�ci Clifforda Browna - Katarzyna Krzy�ewska ........... 107 Piosenka mi�osna - Stanis�aw Bara�czak ................ 108 Do c�rki - Stanis�aw Bara�czak ..................... 109 *** (O, gdyby ptaki �piewa�y...}-Katarzyna Krzy�ewska . ...... 110 MCMXCIV - Katarzyna Krzy�ewska .................. 111 MCMXCV - Katarzyna Krzy�ewska ................... 112 Pejza� z powodzi� - Katarzyna Krzy�ewska ............... 113 *** (Obwiniano mnie o wszystko...) � Katarzyna Krzy�ewska . .... 114 Nota edytorska ............................ 115