plik


ÿþ14. Obrazy [wiata II Staro|ytno[ i [redniowiecze Andrzej Wi[niewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstp do filozofii MateriaBy do wykBadu Staro|ytno[ wytworzyBa wiele teorii. My jednak skupimy si na metafizyce i fizyce Arystotelesa. 2 Metafizyka Arystotelesa (384-322 p.n.e.) Metafizyka Arystotelesa (384-322 " CiaBa fizyczne s substancjami i jako takie istniej obiektywnie i samoistnie; - pojcie  ciaBa fizycznego rozumiemy tu szeroko: takimi ciaBami s nie tylko rzeczy, ale i organizmy. "  Substancj jest wszystko to, czemu przysBuguj jakie[ cechy, co mo|e do czego[ pozostawa w pewnym stosunku, co mo|e znajdowa si w takim lub innym stanie (& ), ale samo nie jest ani cech, ani stosunkiem, ani stanem (& )  czytamy w Kategoriach Arystotelesa. 3 Metafizyka Arystotelesa (384-322 p.n.e.) Metafizyka Arystotelesa (384-322 " Substancja jest zBo|eniem formy i materii ’! HILEMORFIZM. " Forma jest tym, co decyduje, |e dane ciaBo fizyczne jest ciaBem tego, a nie innego rodzaju; tym, co wspólne wszystkim rzeczom czy organizmom danego rodzaju ’! tak wic  forma nie zawsze jest tym samym co  ksztaBt ! Uwaga: Mówic o ciaBach fizycznych w kontek[cie Arystotelesa, popeBniam anachronizm. Usprawiedliwieniem jest nadzieja na wiksz zrozumiaBo[ wywodu. 4 Metafizyka Arystotelesa " To, co nie wchodzi w skBad formy danego ciaBa fizycznego, jest jego materi. " Pojcie materii danego ciaBa fizycznego nale|y odró|nia od tzw. materii pierwszej. " Materia pierwsza to pozbawiony wszelkich konkretnych jako[ci substrat, który trwa w ka|dym ciele fizycznym, ale nigdy i nigdzie nie wystpuje poza ciaBami fizycznymi. " Ponadto Arystoteles operuje trzecim, relatywnym pojciem materii: dane ciaBo fizyczne mo|e by materi dla innego ciaBa. Szczególnym przypadkiem jest tu rozumienie materii jako materiaBu, z którego zrobiona jest rzecz (przykBady: brz jest materi posgu, drewno jest materi drewnianej rzezby). 5 Metafizyka Arystotelesa " Pojcie ruchu rozumie Arystoteles bardzo ogólnie, jako szeroko pojmowan zmienno[. Przemieszczanie si ciaBa fizycznego w przestrzeni jest tylko szczególnym przypadkiem ruchu. " Ruchy dziel si na naturalne ( ciaBo porusza si samo przez si ) i wymuszone ( ciaBo porusza si na skutek dziaBania poruszyciela ). " Kiedy ciaBa fizyczne poruszaj si ruchami naturalnymi, czyni to w sposób charakterystyczny dla swego rodzaju. A zatem, twierdzi Arystoteles, porusza je ich forma. Forma to tkwica wewntrz ciaBa fizycznego "energia", która tak kieruje jego ruchem, aby osignBo ono peBni tych cech, które s swoiste dla ciaB tego rodzaju. Forma zatem dziaBa celowo: ka|da rzecz ma, okre[lony przez sw form, cel i tak si, gdy tylko okoliczno[ci sprzyjaj, zachowuje, by go 6 osign. Przyczyny celowe i sprawcze: Arystoteles " Aby zatem wyja[ni zjawisko ruchu, musimy si odwoBa nie tylko do przyczyn sprawczych (uprzednich), ale i do przyczyny celowej. t1 t2 t3 t4 " Chocia| forma ( dojrzaBa , entelechia) zaktualizuje si dopiero w chwili t4, jest ona przyczyn celow tego, co zachodzi wcze[niej. Ta przyczyna dziaBa, chocia| jeszcze nie jest bytem aktualnym. " Oprócz przyczyny celowej dziaBaj rzecz jasna przyczy- ny sprawcze. 7 " Ruch (zmiana) jest przej[ciem od mo|no[ci do aktu. Fizyka Arystotelesa " Ten biologiczno-psychologiczny model Arystoteles rozciga tak|e na przyrod nieo|ywion. " Najpierwotniejszymi z form s nadane materii pierwszej pary wBasno[ci: ciepBa albo zimna i sucho[ci albo wilgotno[ci. Powstaj w ten sposób cztery elementy: ciepBy i suchy jest ogieD, ciepBe i wilgotne jest powietrze, zimna i wilgotna jest woda, zimna i sucha jest ziemia. Z tych czterech elementów powstaj wszystkie otaczajce nas rzeczy, one same nie wystpuj jednak w postaci czystej: w pBomieniu element ognia wprawdzie przewa|a, ale znajduj si w nim te| elementy pozostaBe, itd. " Arystoteles nawizuje tu do koncepcji wcze[niejszych. " Ruchy zbudowanych z tych elementów rzeczy to przedmiot fizyki Arystotelesa. 8 Fizyka Arystotelesa " Te najpierwotniejsze formy nadaj ciaBom nieo|ywionym ruchy naturalne. OgieD ruchem naturalnym wznosi si w powietrzu ku górze, kropla deszczu sama przez si opada w powietrzu w dóB itd. " Dzieje si tak dlatego, |e ka|dy z  elementów ma w [wiecie swoje miejsce naturalne i ciaBo, w którym dany  element przewa|a, d|y do zajcia tego miejsca. To miejsce naturalne, chocia| jeszcze nie osignite, jest przyczyn celow naturalnego ruchu ciaBa. " Miejscem naturalnym dla ciaB ci|kich, tj. zbudowanych (gBównie lub wyBcznie) z ziemi i/lub wody, jest [rodek Ziemi, pokrywajcy si ze [rodkiem [wiata. Powietrze d|y do zajcia miejsca mo|liwie odlegBego od [rodka [wiata, a jeszcze silniej d|y do tego ogieD. " Wszystkie ruchy naturalne ciaB nieo|ywionych odbywaj si po liniach prostych przechodzcych przez [rodek [wiata, "w gór" lub "w dóB". 9 Fizyka Arystotelesa " Pominiemy tutaj sformuBowane przez Arystotelesa zasady (prawa) ruchu. " Nie mo|emy jednak pomin podziaBu [wiata na [wiat podksi|ycowy i [wiat nadksi|ycowy  w którym to podziale Arystoteles nawizuje do innych my[licieli. " To, co istnieje w [wiecie nadksi|ycowym  a wic m.in. planety, SBoDce i gwiazdy  jest zbudowane w pitego elementu, zwanego eterem. " O ile ciaBa wystpujce w [wiecie podksi|ycowym powstaj i gin, obiekty w [wiecie nadksi|ycowym  zbudowane z eteru  s niezmienne i niezniszczalne. " Niezmienny jest te| ruch planet, SBoDca i gwiazd  poruszaj si one wzgldem nieruchomego [rodka [wiata ruchem koBowym. " Zci[le rzecz biorc, [rodek [wiata okr|aj ruchem koBowym zbudowane z eteru sfery, w których znajduj si planety, SBoDce i gwiazdy. 10 Arystoteles: budowa Wszech[wiata " W astronomii Arystoteles przyjB (z modyfikacjami) model Eudoksosa z Knidos (408?  355 p.n.e): 11 Arystoteles: budowa Wszech[wiata " Ruch koBowy jest ruchem najdoskonalszym. "  Natura urzeczywistnia spo[ród rzeczy mo|liwych zawsze t, która jest najlepsza . " Arystoteles, O niebie "  Wszystkie rzeczy przestaj si porusza, skoro osignBy swoje wBa[ciwe miejsce. Lecz dla ciaBa poruszajcego si ruchem koBowym miejsce, w którym koDczy ono ruch, jest miejscem, z którego wyrusza . " Arystoteles, O niebie " Ruch sfery poBo|onej  wy|ej wpBywa na ruch sfery poBo|onej  ni|ej . Ruchy sfer wpBywaj na to, co zachodzi w [wiecie podksi|ycowym. 12 Arystoteles: budowa Wszech[wiata " Poza sfer ([ci[lej: sferami, bo jest ich wiele) gwiazd staBych znajduje si sfera, w której nie ma |adnego ciaBa niebieskiego, ale która jest Sfer Pierwszego Ruchu - Primum Mobile. " A co znajduje si poza Primum Mobile? "  Na zewntrz nieba nie ma ani miejsca, ani pustki, ani czasu. Dlatego cokolwiek tam jest, jest takiego rodzaju, |e ani nie zajmuje przestrzeni, ani nie podlega czasowi . " Arystoteles, O niebie " Primum Mobile jest poruszane przez Pierwszego Poruszyciela  Boga. Jest on  czyst form (tj. nie jest zBo|eniem materii i formy) i dziaBa na zasadzie  nieruchomej atrakcji . " Bóg nie jest jednak stwórc[wiata  ten trwa wiecznie. 13 Arystoteles: budowa Wszech[wiata " Zwiat jest skoDczony przestrzennie. Sytuacja z poni|szego obrazka nie jest jednak mo|liwa: albowiem  cokolwiek tam jest, jest takiego rodzaju, |e ani nie zajmuje przestrzeni, ani nie podlega czasowi . 14 System geocentryczny Ptolemeusza " Staro|ytny, geocentryczny model [wiata znalazB swój najdoskonalszy wyraz w teorii Ptolemeusza (100?  178? n.e.). Podobnie jak w modelu Eudoksosa, nieruchoma Ziemia znajduje si w [rodku skoDczonego przestrzennie Wszech[wiata. WokóB Ziemi kr|y siedem  planet , czyli  gwiazd bBdzcych : Ksi|yc, Merkury, Wenus, SBoDce, Mars, Jowisz i Saturn. Aby wyja[ni pewne szczególne wBasno[ci ruchów planet, jak np. ich ruchy wsteczne, Ptolemeusz przyjmuje, |e po orbitach koBowych  zwanych deferentami - poruszaj si nie same planety, lecz [rodki okrgów, zwanych epicyklami, natomiast planety poruszaj si po tych okrgach (epicyklach). Poza orbitami planet znajduje si sfera gwiazd staBych. " Model Arystotelesa-Ptolemeusza dominowaB do koDca 15 [redniowiecza. System geocentryczny Ptolemeusza 16 System geocentryczny Ptolemeusza 17 Zredniowiecze " Zredniowiecze poznawaBo dorobek nauki staro|ytnej stopniowo; dopiero w XII wieku staB si on znany szerzej. " Korzystano bardziej z Platona i neoplatoników ni| z Arystotelesa; filozofia Arystotelesa zostaBa  uzgodniona z doktryn chrze[cijaDsk dopiero przez [w. Tomasza z Akwinu (1225?  1274). " Korzystajc z klasycznej ju| ksi|k C. S. Lewisa pt.  Odrzucony obraz , warto zwróci uwag za nastpujce rysy [redniowiecznego modelu [wiata  modelu, który le|aB w podstaw kultury [redniowiecznej (przynajmniej w pózniejszym jej okresie). 18 System geocentryczny: [redniowiecze " Przyjto po staro|ytno[ci model geocentryczny. " W szczególno[ci, zachowano podziaB na [wiat podksi|ycowy i [wiat nadksi|ycowy. "  Poza sfer Primum Mobile  umieszczano Boga. 19 Zredniowiecze " O ile w nauce nowo|ytnej dominujce znaczenie ma pojcie  praw natury , natomiast zdarzenia opisywane s jako co[, co  Wszelka przyrodzona rzecz dzieje si  zgodnie z tymi Miejsce przyrodzone ma prawami, w nauce W którym jej najlepiej jest [redniowiecznej w opisie i K temu miejscu ka|da rzecz wyja[nianiu zdarzeD Przez wrodzon skBonno[ sw odwoBywano si do kategorii Zmierza, aby doszBa tam. sympatii, antypatii i d|eD wBa[ciwych ciaBom Chaucer, The Hous of Fame fizycznym, nieo|ywionym i o|ywionym. Mówic ogólnie, zjawiska przyrodnicze pojmowano na wzór instynktownych dziaBaD zwierzt i/lub celowych dziaBaD ludzkich. 20 Zredniowiecze " Takie podej[cie nie byBo równoznaczne z panpsychizmem, tj. przekonaniem, |e wszystkie przedmioty (w tym nieo|ywione) s upsychicznione i maj poczucie celu. " W powszechnym przekonaniu istniaBy cztery stopnie rzeczywisto[ci ziemskiej: 1. zwykBe istnienie (jak u kamieni itd.) 2. istnienie wraz ze wzrostem (jak u ro[lin) 3. istnienie i wzrost z czuciem (jak u zwierzt) 4. istnienie wraz ze wzrostem, czuciem i rozumem (jak u ludzi). " Natomiast, w przeciwieDstwie do czasów pózniejszych, gwiazdom (a co najmniej planetom) przypisywano |ycie a nawet inteligencj. " Fizyka Arystotelesa pokazuje, jak mo|na pogodzi celowo[ zdarzeD z jednoczesnym nie przypisywaniem rzeczom i organizmom poczucia celu. 21 Zredniowiecze " Wszech[wiat byB skoDczony. Ale bynajmniej nie byB ani ciemny, ani pusty, ani nawet bezdzwiczny! " SBoDce o[wietla caBy Wszech[wiat. Zjawisko nocy jest lokalne; sto|ek cienia omiata (fragment) Wszech[wiata wraz z ruchem SBoDca wokóB Ziemi (i podobnie dla planet). " Sfery niebieskie poruszajc si wydaj dzwik. Jest to Harmonia Sfer. " Ruch sfer przenosi si w porzdku zstpujcym. Oprócz ruchu sfery i/lub planety przekazuj Ziemi to, co nazywa si wpBywami  ich oddziaBywanie bada astrologia.  WpBywy planetarne nie dziaBaj na nas bezpo[rednio, lecz najpierw przez zmian powietrza. " Ka|da  warstwa wszech[wiata ma swoich  mieszkaDców . W warstwie powietrza ponad zasigiem lotu ptaków (cigncej si do wysoko[ci orbity Ksi|yca) zamieszkuj demony, jedne nam przychylne, inne  nie. " W wy|szych warstwach  w [wiecie nadksi|ycowym  zamieszkuj Inteligencje (planet) oraz (ni|sze rang) AnioBy. 22 Zredniowiecze " Ziemia jest nieruchom kul w geometrycznym [rodku Wszech[wiata. Istnieje na niej pi stref  klimatycznych ; strefa wokóB równika jest tak gorca, |e niemo|liwa jest podró| na antypody. " Chocia| Ziemia jest w geometrycznym [rodku Wszech[wiata, jest ona w pewnym  istotnym!  sensie najni|szym punktem Wszech[wiata. Patrzc na niebo, widzimy [wiat, w którym panuje wiksza harmonia ni| w zamieszkiwanym przez nas [wiecie podksi|ycowym, w którym ciaBa powstaj i gin. "  WedBug my[li nowoczesnej, tj. ewolucyjnej, czBowiek stoi na szczycie schodów, których pocztek ginie w mroku; wedBug [redniowiecznej, stoi on u podnó|a schodów, których szczyt niewidoczny jest w [wietle. " C.S. Lewis, Odrzucony obraz 23

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
rozklad 14 2015z rok II ia
14 gospodarka wiedzy II v5
Medialne obrazy swiata z perspektywy retorycznej Smierc Miłosza
15 Obrazy swiata III
Program wykładu Fizyka II 14 15
Wy pkm 14 SP II
3 14 Kolonialny podział świata w 1900r
chem II 14 coll1b odp
cad 2 II cw 4 14
Farmacja 18 12 14 II termin
3 14 Kolonialny podzial swiata Nieznany
Laborem exercens Jan Paweł II (14 09 1981)
0214 13 10 2009, wykład nr 14 , Układ pokarmowy, cześć II Paul Esz
Year II SLA #14 Memory

więcej podobnych podstron