3545336432

Po długiej przerwie, spowodowanej trwającymi wojnami i ciężką sy-tuacjąpolityczno-gospodarczą, zagadnieniem budownictwa ludowego za-iął się Józef G 1 u z i ń s k i, rolnik administrator majątków ziemskich kończąc w roku 1847 rękopis pt. Włościanie z okolic Zamościa i Hrubieszowa. Opisuje w nim m. in. mieszkania chłopskie.

Jest to pierwszy znany, bardziej szczegółowy opis chałup, publikowany najpierw w „Gazecie Warszawskiej", nr 151—156 z 1853 r., _a późnej zamieszczony przez K. W. Wójcickiego w jego Archiwum domowym ¹³.

Rok 1853 można więc uważać za początki badań nad budownictwem drewnianym Lubelszczyzny.

Wkrótce też, przy okazji wykonywania rysunków budowli monumentalnych murowanych, Kazimierz Stronczyński i Adam L e r u e rysują istniejące przy tych budowlach budynki drewniane ^l4. W tym samym mniej więcej czasie znajdujemy krótkie wzmianki o budynkach drewnianych, zarówno wiejskich jak i miejskich, w opisach Mikołaja Stwórz y ń s k i e g o, Karola Boniewskiego i Zenona Seweryna Sierpińskiego, a zwłaszcza w pamiętnikach Kajetana K o ź m i a n a ^l5.

Systematyczne badania ludoznawcze, obejmujące cały kraj i prowadzone według założonego programu, a więc pierwsze badania naukowe, rozpoczyna dopiero Oskar Kolberg.

Na Lubelszczyźnie zaczął je w roku 1848 i prowadził przez kilka lat osobiście, jak też przez zwerbowanych korespondentów. Zebrał olbrzymi materiał, opublikowany częściowo już za swojego życia w monumentalnym i dotąd jedynym tego rodzaju dziele: Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, klechdy, gusła, zabobony, pieśni, muzyka i tańce.

Zakrojone na tak szeroką skalę, jak głosi sam tytuł, badania musiały siłą rzeczy poświęcić budownictwu ludowemu stosunkowo mało miejsca. Niektóre zresztą opisy budynków są powtórzeniem wcześniej zebranych materiałów innych badaczy. Nie umniejsza to oczywiście wartości dzieła, do którego i dziś, niemal codziennie, w pracy sięgamy.

Lud Kolberga jest dotąd jedynym i nie zastąpionym źródłem informacji etnograficznych obejmującym cały kraj.

Zagadnienia budownictwa ludowego Lubelszczyzny są zawarte w trzech tomach tego dzieła: Lubelskie, cz. I, Mazowsze, t. III, Chełmskie, L.Ioraz w nie opublikowanej jeszcze tece nr 17 Lublin—Biłgoraj.

Wartość Ludu jest tak ogromna, że doczekała się, nie dokończonej jeszcze, reedycji w serii Dziel wszystkich...¹⁶

Od połowy XIX wieku zaczyna wychodzić wiele czasopism o treści społeczno-kulturalnej, patriotycznej, a nawet religijnej, często publikujących materiały ludoznawcze z Lubelszczyzny, w tym również z zakresu budownictwa ludowego.

Publikacje te rozpoczyna „Pamiętnik Religijno-Moralny", gdzie w opisach poświęconych różnym zagadnieniom spotykamy wzmianki o budownictwie drewnianym. Podobne wiadomości przynosi „Biblioteka Warszawska" i „Czytelnia Niedzielna", zaś „Wieniec", „Kronika Rodzinna", „Tygodnik Powszechny" w zamieszczanych rysunkach budowli monumentalnych pokazują istniejące przy nich budynki drewniane, czasami tylko ich fragmenty, również dziś dla nas ważne ¹ .

Ilość takich czasopism wzrasta pod koniec XIX wieku, przynosząc

10