3545336434

Wspomnieć wreszcie trzeba o wychodzącej od 1910 r. „Ziemi", w której we wszystkich wydanych do 1914 r. rocznikach zamieszczano fotografie budynków drewnianych, a także opublikowano artykuł M. Wisznic-kiego o dworze w Moniakach i K. Ruskiego (Kazimierza Moszyńskiego) o budownictwie ludowym okolic Zamościa³¹.

W latach pierwszej wojny światowej kilku naukowców podjęło prace zmierzające do przygotowania do druku materiałów rozpoczętych zapewne wcześniej badań. Publikacje te ukazały się w ostatnich latach wojny. Jest to przede wszystkim cenne wydawnictwo Wieś i miasteczko z 33 fotografiami budynów drewnianych Lubelszczyzny, trzy prace znanego architekta Stefana Szyli er a, zawierające wzmianki o budownictwie na interesujących nas terenach, i Polskie budownictwo drewniane Jana Sas-Zubrzyckiego, profesora architektury Politechniki Lwowskiej, w którym zamieszczono 14 rysunków detali architektonicznych uprzednio już publikowanych przez Z. Glogera³².

Należy też wspomnieć o pracach dwóch Niemców (Arved S c h u 11 z i E. Wunderlich) i jednego Austriaka (Ed. Kriechbaum), którzy przebywając podczas pierwszej wojny światowej na terenie Królestwa Polskiego zebrali tu obszerne materiały, a następnie je wkrótce opublikowali. Jest to artykuł o chałupie chłopskiej z powiatu chełmskiego oraz dwa ilustrowane atlasy: etnograficzny i geograficzny ³³.

Przedstawione wyżej opracowania kończą pierwszy okres badań nad budownictwem drewnianym Lubelszczyzny.

Mimo iż były to badania prowadzone, poza kilkoma wyjątkami, przez amatorów, najczęściej jako przyczynki przy okazji prowadzenia badań nad folklorem, dokonywane w przypadkowo wybranych miejscowościach, dały materiały dość bogate i dziś bezcenne. Większość opisywanych lub sfotografowanych obiektów przestała istnieć już w okresie międzywojennym. Bez ich znajomości nie dałoby się wypełnić luki w historii budownictwa drewnianego nie tylko Lubelszczyzny, lecz i w skali krajowej. Jeśli jeszcze uwzględnimy warunki, w jakich badania te były prowadzone, oraz fakt, że dopiero w 1910 r. została utworzona pierwsza w Polsce katedra etnografii, musimy przyznać, że dorobek pierwszego okresu (według przyjętego tu podziału) jest olbrzymi, a jego wartość nieprzemijająca.

OKRES II (1918—1939)

Już pierwszy rok niepodległości przynosi kilka publikacji przygotowanych w latach wojennych. Są to mianowicie autolitografie Jana Gumowskiego, przedstawiające architekturę drewnianą Lublina, Hieronima Łopacińskiego Okazy staropolskiego stylu budowlanego w Goraju, drukowane w założonej w 1918 r. „Kronice Powiatu Zamojskiego", przemianowanej w następnym roku na „Tekę Zamojską" i Kazimierza Moszyńskiego Budownictwo ludowe w okolicy Zamościa, drukowane już przedtem w 1910 roku w „Ziemi"³⁴.

Część strat wojennych w zabytkach drewnianych Lubelszczyzny sygnalizuje Tadeusz Szydłowski w Ruinach Polski, konieczność zaś odbudowy i konserwacji zabytków ocalałych z zawieruchy wojennej podnosi Jarosław Wojciechowski w wydanej w 1920 r. przez Ministerstwo Sztuki i Kultury broszurze Opieka nad zabytkami i ich konserwacja, w której znalazły się fotografie dzwonnicy w Parczewie i kościółka w Bobach³⁵.

12