3545336445

Wstęp

W koncepcję ogólną, dotyczącą reportażu jako gatunku prasowego, wzorca gatunkowego, aspektów i wariantów wzorca (alternacje i adaptacje), wpisywałam konceptualizację pozostałych pojęć. Przyjmuję, że gatunek to schemat organizacji tekstu, a także zbiór tekstów, które realizują dany wzorzec formalny, model, schemat, typ. Reportaż traktuję jako wypowiedź dziennikarską, informację zobrazowaną, relacjonującą autentyczną historię²³. Literaturę faktu natomiast przedstawiam jako zbiór współczesnych gatunków narracyjnych, których wyróżnikiem jest zamysł przedstawiania autentycznych wydarzeń w sposób częściowo zbeletryzowany²⁴. Od literatury fikcjonalnej różni gatunki literatury faktu, oprócz wymogu autentyzmu, sposób gromadzenia faktów i ich transformacje, w wyniku których fakty empiryczne stają się faktami rzeczywistości tekstowej.

Z kolei przez wzorzec gatunkowy rozumiem zbiór reguł dookreślających najważniejsze poziomy organizacji gatunkowego schematu oraz ich relacje i sposoby funkcjonowania²⁵. Podobnie charakteryzuje wzorzec gatunkowy Stanisław Gajda, konstatując, iż zawiera on „kategorie dotyczące poznania, mniej lub bardziej uporządkowany obraz świata i pewną hierarchię wartości”²⁶. Badacz pojmuje gatunek jako kategorię poznawczą ukształtowaną pod wpływem procesów historycznych, kulturowych i społecznych. Zwraca uwagę, że „Każdy gatunek jest zdolny do uchwycenia określonych stron rzeczywistości, każdy dysponuje właściwymi sobie zasadami selekcji, formami oglądu i rozumienia świata”²⁷. Gatunek zawiera zbiór cech stałych (normatywnych), nadających mu status wzorca tekstowego, oraz cech zmiennych (fakultatywnych)²⁸.

Aspekt strukturalny wzorca obejmuje ramę tekstową, zasady segmentacji oraz strategie kompozycyjne najbardziej charakterystyczne dla architektoniki tekstu. W morfologii gatunków prasowych, w tym również w reportażu, analiza aspektu

Wrocław 1990, s. 13-23; idem, Tekst jako przedmiot tekstologii lingwistycznej, [w:] Tekst. Problemy teoretyczne, red. B. Boniecka, J. Bartmiński, Lublin 1998, s. 9-25; J. Bartmiński, S. Niebrzegowska--Bartmińska, Tekstologia, Warszawa 2009.

²³    Por. M. Wojtak, Gatunki prasowe, op. cit., s. 268 i n.; eadem, Analiza gatunków prasowych, op. cit., s. 122 i n.

²⁴    Por. C. Niedzielski, Literatura faktu, [w:] Słownik literatury polskiej XX wieku, red. A. Brodz-ka [eto/.], Wrocław 1992, s. 378 i n. Por. też: M. Głowiński, Literatura faktu, [w:] Słownik terminów literackich, red. M. Głowiński [et al.], Wrocław-Warszawa-Kraków 2000, s. 260.

²⁵    M. Wojtak, Gatunki prasowe, op. cit., s. 16 i n.; eadem, Wzorce gatunkowe wypowiedzi a realizacje tekstowe, op. cit., s. 33-34.

²⁶    Por. S. Gajda, Gatunkowe wzorce wypowiedzi, op. cit., s. 256.

²⁷    Ibidem, s. 262.

²⁸    Ibidem, s. 256 i n. Podobnie opisują cechy gatunku: B. Witosz, Czy gatunek i styl są we współczesnej stylistyce pojęciami konkurencyjnymi?, „Stylistyka” 1999, nr 8, s. 41-42; eadem, Gatunek a/i tekst. Jeden czy dwa modele?, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 2: Tekst a gatunek, red. D. Ostaszewska, Katowice 2004, s. 40-47; A. Wilkoń, Spójność i struktura tekstu..., op. cit., s. 201-204.

19