3545336441

Wstęp

żem jako gatunkiem a indywidualizmem twórcy, sferą poznawczą i językową jego prac oraz autorskim modelem widzenia świata. Istotnym uzupełnieniem podjętych interpretacji jest przedstawienie pragmatycznego wymiaru recepcji odbiorczej i krytycznej w kontekście metamorfoz gatunkowych. Próba monograficznej charakterystyki twórczości Wojciecha Tochmana uwzględnia filiacje gatunkowe jego utworów, ich przeobrażenia, konteksty kulturowe i społeczne oraz wyznaczniki oryginalności reportażysty.

Materiał badawczy książki obejmuje całą opublikowaną do 2013 roku twórczość Wojciecha Tochmana¹. W jej skład wchodzi prawie 200 tekstów reportażowych, drukowanych w ogólnopolskich wydawnictwach Agory w latach 1990-2010, trzy książkowe zbiory reportaży: Schodów się nie pali (2000), Wściekły pies (2007), Bóg zapłać (2009), oraz trzy opowieści reporterskie: Jakbyś kamień jadła (2002), Córeńka (2005), Dzisiaj narysujemy śmierć (2010). Wszystkie reportaże pochodzące z trzech zbiorów były wcześniej publikowane w „Gazecie Wyborczej” oraz jej magazynach, przede wszystkim w „Dużym Formacie” i „Wysokich Obcasach”. Wyjątek stanowi reportaż Wściekły pies, który nigdy nie został opublikowany w prasie². Jako konteksty do analiz i interpretacji zostały wykorzystane również teksty prasowe (wywiady, artykuły polemiczne i komentarze, dyskusje, recenzje, listy od czytelników oraz materiały informacyjne i reklamowe) odnoszące się do publikacji Tochmana, a także teksty, do których autor odwoływał się w swoich reportażach (między innymi: utwory literackie i publikacje prasowe innych autorów, spisane świadectwa uczestników i świadków zdarzeń, dokumenty, materiały źródłowe i inne).

Rozprawa mieści się w szerokim spektrum zagadnień rozpatrywanych przez genologię³. Współczesna genologia zwraca uwagę na zmienność i relatywność wzorca gatunkowego, odchodząc od tradycyjnego myślenia o gatunku w kategoriach wyłącznie historycznoliterackich⁴. W rozwoju współczesnej genologii niezwy-

15

1

   Jest to książka podoktorska i obejmuje analizę twórczości Wojciecha Tochmana wydanej do marca 2013 r. Później ukazały się kolejne publikacje reportażysty: Eli, Eli (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec, październik 2013), Kontener (wspólnie z Katarzyną Boni, Warszawa, maj 2014) oraz Krall (wspólnie z Mariuszem Szczygłem, Warszawa 2015). Ich interpretacją chciałabym zająć się w przyszłych publikacjach.

2

   Pełna bibliografia prac reportażysty znajduje się na końcu książki.

3

   Genologia ma swoją wielowiekową tradycję sięgającą czasów starożytnych. Potrzeba uporządkowania wypowiedzi i tekstów oraz rozmaitych form literackich wpłynęła na pierwsze syntezy rodzajowe i gatunkowe Platona (Państwo) i Arystotelesa (Poetyka). Normatywną genologię uprawiali również twórcy oświeceniowi, np. Julius Caesar Scaliger i Nicolas Boileau. Sformułowali oni kanony dotyczące wzorcowej konstrukcji gatunków, stosownej tematyki oraz nienagannego, wycyzelowanego stylu wypowiedzi. Koncepcja ta utraciła z czasem swoją normatywną formę, stając się samodzielną dyscypliną nauki o literaturze w XX wieku.

4

   Zwrócił na ten fakt uwagę Czesław Zgorzelski, przekonując, iż „nie ma gatunku literackiego -w sensie czegoś stałego, niezmiennego, co by się dało raz na zawsze określić. [...] Nie może być zatem