3549808093

145

Recenzje

tacji. Za najlepszą metodę ekstrakcji czynników uznano metodę największej wiarygodności Lawleya i Maxwella, na tę też metodę położono główny nacisk przy przedstawianiu procedury obliczeniowej. Procedurę tę zaprezentowano w oparciu o analizę danych empirycznych podano także program obliczeniowy w języku ALGOL BESM6. Jako metody pomocnicze, dające wyniki przybliżone w stosunku do uzyskanych metodą największej wiarygodności, przedstawiono metodę centroidalną oraz metodę osi głównych. Dodatkowo zaprezentowano model Jóreskoga, jednakże już bez zastosowania go do obliczeń empirycznych.

W książce podjęto także próbę porównania modelu czynnikowego z modelem składowych głównych. Podkreślono, że analiza składowych głównych jest transformacją liniową zmiennych wejściowych i jako taka nie jest metodą weryfikacji hipotez, jednakże w praktyce cele realizowane za pomocą obu modeli mogą być zbieżne.

Dwa ostatnie rozdziały poświęcono rotacji ortogonalnej i ukośnej.

Podstawy matematyczno-statystyczne analizy czynnikowej oraz procedurę obliczeniową przedstawiono w książce wnikliwie i przystępnie. Sposób ujęcia niektórych zagadnień wydaje się jednak dyskusyjny. Pewne zdziwienie budzi umieszczenie obok siebie, jako metod pomocniczych, metody centroidalnej i metody osi głównych. Pierwsza z nich, ze względu na pewien prymitywizm swych założeń modelowych, została w dobie szybko liczących maszyn matematycznych niemal całkowicie zarzucona, druga natomiast jest uważana za jedną z najlepszych metod ekstrakcji czynników i, w ramach modelu składowych głównych, jest obecnie najczęściej stosowana. Pogląd, że metoda największej wiarygodności jest najlepszą metodą wyciągania czynników wydaje się nieco przestarzały, jakkolwiek mieści się on w ramach dozwolonego marginesu subiektywizmu. Zwrócenie większej uwagi na tę metodę jest również usprawiedliwione faktem, że nie była ona dotychczas przedstawiona w języku niemieckim. Niesłusznie natomiast ograniczono zagadnienie zależności wyników analizy od tego, czy opiera się ona na macierzy korelacji czy kowariancji, tylko do metody centroidalnej. Zdziwienie budzi także stwierdzenie, że model Jóreskoga stał się dla autorki dostępny w chwili, gdy recenzowana książka znajdowała się w druku, różnica między datami wydania obu prac wynosi bowiem 11 lat.

Celem recenzowanej książki nie było przedstawienie wyczerpującego opisu teorii i wszystkich zagadnień metodycznych analizy czynnikowej. Zadanie, które postawiła sobie autorka, polegało na przedstawieniu założeń modelowych i najważniejszych zastosowań metody. Przedstawienie wszystkich założeń modelowych analizy czynnikowej nie było rzeczywiście konieczne, nie można jednakże stwarzać wrażenia jednoznaczności rozwiązania matematycznego tam, gdzie takiej jednoznaczności brak. Tymczasem przy lekturze recenzowanej książki wrażenie takie niekiedy się odnosi, np. w stosunku do procedury rotacji ukośnej, gdzie nie wspomniano o istnieniu alternatywnych modeli.

Zastosowania metody rozumie się w recenzowanej książce jako przedstawienie procedury matematycznej w oparciu o dane empiryczne. Niemal zupełnie nie wskazano natomiast zagadnień i dziedzin badawczych, w których możliwe jest stosowanie prezentowanej metody. Prawie całkowicie pominięto również zagadnienie interpretacji otrzymanych wyników, a więc sprawę z merytorycznego punktu widzenia najistotniejszą. Wartość najdokładniejszych nawet danych liczbowych uzyskanych przy pomocy wyrafinowanych metod matematycznych jest bowiem niewielka, jeśli nie zostaną one zinterpretowane w ramach założeń metodologicznych danej dyscypliny naukowej.

W zastosowaniach analizy czynnikowej należy dokonać rozróżnienia między