3813100153

Rozdział i-

Rozwój edukacji biologicznej w Polsce

W Polsce w XVII i na początku XVIII w. nie nauczano treści biologicznych - były tylko nieliczne wyjątki (np. w XVII w. historii naturalnej uczył w Lesznie J. Jonston). Dopiero w zreformowanych szkołach pijarskich nauczano historii naturalnej i zakładano muzea historii naturalnej. Komisja Edukacji Narodowej wprowadziła ją jako przedmiot nauczania do wszystkich szkół średnich, a jej elementy nawet do szkół parafialnych. Prace Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych doprowadziły do sprecyzowania kryteriów doboru treści rzeczowych oraz do sformułowania pierwszy ch wskazówek metodycznych, dotyczących nauczania historii naturalnej. Postulowano m.in. wykorzystywanie w procesie nauczania okazów, rozpoznawanie roślin, prowadzenie przez uczniów terenowych obserwacji biologicznych. Trwałym dorobkiem Towarzystwa było opracowanie przez ks. Krzysztofa Kluka dwóch podręczników historii naturalnej - Botaniki dla szkół narodowych (1785) i Zoologii, czyli Zwierzętopisma (1789). W ich opracowaniu redakcyjnym wy różnił się dr Paweł Czempiński.

Na przełomie XIX i XX w. w porozbiorowej Polsce zostały wydane pierwsze podręczniki metodyki nauczania przyrody, w tym: M. Heilpema Zasady metodyki ogólnej nauk przyrodniczych (1890), J. Trzebińskiego Metodyka botaniki (1909), K. Czerwińskiego Zarys metodyki przyrodoznawstwa (1908) i B. Dyakowskiego Zarys niższego kursu nauki o przyrodzie (1909). Na uwagę zasługuje Projekt programu nauk przyrodniczych opracowany w 1907 r. przez F. Jezierskiego i T. Męczkowską, zaakcentowano w nim problemy zmienności i dziedziczności oraz ewolucję organizmów, zalecano organizowanie samodzielnych obserwacji i doświadczeń uczniów oraz zajęć terenowych. W pracach tych uwzględniano ówczesne osiągnięcia nauk przyrodniczych, psychologicznych i pedagogicznych. Wnikliwie analizowano modne światowe teorie i poglądy pedagogiczne. Ich przydatność sprawdzano w praktyce szkolnej, ograniczając w ten sposób niekorzystne konsekwencje zbyt pospiesznego i nieprzemyślanego „unowocześniania” rodzimej edukacji przyrodniczej.

W wolnej Polsce, w latach 1918-1939, działało wielu wybitnych nauczycieli biologii i dydaktyków biologii. Opracowywali i realizowali autorskie wartościowe programy nauczania przyrody i biologii. Nauczyciele tych przedmiotów zdobywali przygotowanie przedmiotowe i przedmiotowo-dydaktyczne w seminariach nauczycielskich, m.in. w Szczucinie Nowogrodzkim czy w Łomży, lub na uniwersyteckich kierunkach biologicznych. Uniwersyteckie zajęcia z dydaktyki biologii prowadzili wybitni pracownicy naukowi. Na Uniwersytecie Warszawskim prowadzili je K. Czerwiński (od 1926 r.) i T. Klimowicz, na Uniwersytecie Jagiellońskim dydaktykę botaniki wykładał początkowo B. Dyakowski (od 1926 r.), a następnie A. Dziurzyński (od 1932 r.). Aby uzyskać uprawnienia do nauczania w szkołach średnich, kandydaci musieli odbyć praktykę w szkołach i zdać bardzo trudny egzamin pedagogiczny.

9