5360936239

Aprioryzm etyczny (aksjologiczny): wartości etyczne są poznawalne niezależnie od doświadczenia, a czasami nawet wbrew niemu. Jest tak np. wtedy, gdy obserwując czyny niesprawiedliwego nauczyciela uświadamiam sobie, na czym polega sprawiedliwość. O takim aprioryzmie świadczy też to, że poznając wartość moralną poznajemy jej ogólność i konieczność. Dlatego św. Augustyn sądzi, że wiedza o wartościach moralnych pochodzi z iluminacji ludzkiego umysłu przez Boga.

N. Hartmann: Nigdy nie można wiedzieć, czy w danym i doświadczanym postępowaniu człowieka wartości realizują się czy też nie. A przynajmniej nie można tego wiedzieć z samego tylko doświadczenia. Musimy raczej wnieść wiedzę o dobru i złu jako kryterium oceny doświadczenia, aby móc rozpoznać, czy doświadczone postępowanie posiada wartość pozytywną czy negatywną ”.

Zatem aby móc potraktować doświadczenie jako punkt wyjścia dla poznania aksjologicznego, trzeba już wcześniej wiedzieć, czym jest odnośna wartość. Abym mógł określić istotę spolegliwości na bazie ludzkich zachowań, muszę już wcześniej wiedzieć, które z ludzkich działań są właśnie spolegliwe, to zaś zakłada już wiedzę na temat wartości spolegliwości.

a)    nurt racjonalistyczny (Kant)

b)    nurt emocjonalistyczny (Pascal, N, Hartmann, M. Scheler,, Dietrich von Hildebrand)

Aprioryzm w wersji racjonalistycznej reprezentuje np. etyka I. Kanta. Aprioryzm w wersji emocjonali stycznej występuje w etyce M. Schelera, N. Hartmanna oraz D. von Hildebranda.

Dla Kanta zgodne z imperatywem kategorycznym jest to, co można dorzecznie (niesprzecznie) pomyśleć jako uniwersalny sposób postępowania (wszystkich wobec wszystkich). To zatem rozum jest instancją rozstrzygającą o tym, co jest moralne (zgodne z imperatywem), a co nie jest. Pomyślenie dopuszczalności powszechnego kłamstwa nie jest np. dorzeczne, gdyż znosi istotę kłamstwa, w które ktoś musi wierzyć.

Dla Pascala sposobem na poznanie wartości moralnych jest poznanie na drodze serca.

Dla Schelera, Hildebranda i Hartmanna, wartości moralne są poznawalne uczuciowo -instancją poznawczą jest tu czucie wartości.

To, co zostało nazwane emocjonalną prezentacją wartości, obejmuje więc według Hartmanna trzy momenty strukturalne:

1)    zajęcie określonej emocjonalnej postawy (oburzenie, zachwyt, aprobata, dezaprobata);

2)    uświadomienie sobie tego, w stosunku do czego tę postawę się przyjmuje;

3)    uświadomienie sobie określonego kryterium, ze względu na które zajmuje się tę postawę.

Wybrane pojęcia i stanowiska etyczne: Intelektualizm etyczny; Moralizm; Etyka złotego środka; Hedonizm; stoicyzm; Etyka obowiązku; Formalizm etyczny; Imperatyw kategoryczny; Materialna etyka wartości; Utylitaryzm.

Intelektualizm etyczny (Sokrates): wiedza moralna jest tożsama z moralnym postępowaniem (wiedza = cnota).