5617041287

KRONIkA

■ Tytuły profesorskie

Tytuł naukowy profesora nauk fizycznych, nadany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, otrzymali w dniu 21 czerwca 2004 r.: Irina Dymnikowa (UW-M, Olsztyn), Andrzej Antoni Kowalczyk (UMK), Włodzimierz Władysław Kucharczyk (?Ł), Adam Jerzy Makowski (UMK), Robert Olkiewicz (UWr) i Krzysztof Witold Wojciechowski (IFM PAN, Poznań).

H Polska członkiem ESRF

Z dniem 1 lipca 2004 r. Polska stała się członkiem Europejskiego Konsorcjum Synchrotronowego w Grenoble (European Synchrotron Radiation Facility. ESRF). Nasz wkład stanowić będzie 0,6% budżetu Konsorcjum. Fundusze na ten cel zostały przyznane przez Komitet Badań Naukowych i będą przesyłane za pośrednictwem Instytutu Fizyki PAN. W dniu 16 kwietnia 2004 r. zostało podpisane średnioterminowe porozumienie między dyrektorem IF PAN, prof. Jackiem Kossutem, ze strony polskiej i prof. Billem Stirlingiem, dyrektorem naczelnym, oraz dr. Helmutem Krechem, dyrektorem administracyjnym, ze strony Konsorcjum. Naukowcy polscy uzyskali więc oficjalny dostęp do najlepszego w Europie i jednego z trzech najlepszych na świecie źródeł promieniowania synchrotronowego o dużej energii, wyposażonego w najnowocześniejszą aparaturę pomiarową.

Prof. Stirling, dyrektor naczelny ESRF, w rozmowie z polską delegacją (od lewej: autorka notatki. Jacek Kossut

i Bogdan Kowalski)

Podstawowym celem działalności ESRF jest wytwarzanie i dostarczanie promieniowania synchrotronowego w szerokim przedziale energii (od energii miękkiego promieniowania rentgenowskiego do promieniowania 7). ogromnej jasności i doskonałej stabilności wiązki. W 46 stacjach badawczych można prowadzić badania podstawowe i stosowane z zakresu fizyki, chemii, biologii molekularnej i innych nauk przyrodniczych, a także materiałoznawstwa. Aparaturę pomiarową konstruuje wiele renomowanych firm, a potrzeby jej budowy wymuszają i stymulują postęp w optyce rentgenowskiej oraz metodach detekcji, rejestracji i analizy danych. Owocuje to możliwością przeprowaozania nowatorskich eksperymentów, których nie można byłoby wykonać poza ESRF W ośrodku zatrudnionych jest ok. 600 osob (pochodzących z krajów tworzących Konsorcjum), a rocznie ok 3500 przyjeżdża w celu prowadzenia badań.

ESRF jest międzynarodowym instytutem naukowym, skupiającym aktualnie 18 państw. Zgodnie z konwencją, podpisaną w 1988 r. przez kraje założycielskie, działa na podstawie prawa francuskiego jako przedsiębiorstwo niedochodowe. Zarząd, który tworzą delegaci z państw członkowskich, ustala plany i nadzoruje pracę ESRF. Pierwszych 15 linii badawczych udostępniono naukowcom we wrześniu 1994 r. Faza budowy źródła została zakończona w 1998 r. Obecnie wszystkie stacje badawcze można wykorzystywać 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu. Ich opis techniczny można znaleźć na stronie internetowej www.esrf.fr. Dwa razy do roku zbierane są propozycje naukowych projektów badawczych z krajów tworzących Konsorcjum. Projekty ocenia w niejawnej procedurze specjalnie powołany międzynarodowy zespół niezależnych specjalistów. Trzech spośród naukowców prowadzących zaakceptowany eksperyment ma prawo do zwrotu kosztów podróży i pobytu w ESRF.

Pełne członkostwo w Konsorcjum mają następujące kraje: Francja, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania, Hiszpania, Szwajcaria oraz konsorcja BENESYNC (składające się z Belgii i Holandii) i NORDSYNC (Dania, Finlandia, Norwegia, Szwecja). Status członka stowarzyszonego mają Portugalia. Izrael i Austria. Średnioterminowe porozumienia zostały zawarte z Polską, Czechami i Węgrami (konsorcjum CENTRALSYNC).

Obecność polskich naukowców (zarówno pracujących w kraju, jak i za granicą) w projektowaniu źródeł, budowie stacji oraz badaniach poznawczych i stosowanych z wykorzystaniem promieniowania synchrotronowego jest w skali światowej znacząca. Każda ze stacji badawczych stanowi oddzielne laboratorium, a budowa i wyposażenie często stanowi przedsięwzięcie inwestycyjne realizowane wspólnie przez kilka krajów, co wraz z postępem technicznym wymaga też nakładów na modernizację. Takiego obciążenia finansowego nie mogą udźwignąć samodzielnie nawet duże laboratoria krajów wysokorozwiniętych. Kosztowna aparatura badawcza powinna być wydajnie wykorzystywana. Integracja europejskich użytkowników zapewnia pełne wykorzystanie aparatury, udział zaś Polski w tym laboratorium jest na pewno efektywnym wykorzystaniem społecznych funduszy przeznaczonych na wspomaganie badań naukowych. Dobrze o tym przypomnieć - w tym roku mija 10 lat od oierw-szego wystąpienia Polskiego Towarzystwa Promieniowania Synchrotronowego w tej sprawie do KBN

Krystyna Ławniczak-Jabłońska

■ Pamięci Władysława Natansona

Polska Akademia Umiejętności oraz Archiwum Nauki PAN i PAU urządziły w Krakowie wystawę poświęconą

236

POSTĘPY FIZYKI TOM 55 ZESZYT 5 ROK 2004