614372813

Semantyka i estetyka Pola Pamięci 47

Nagrobki i cmentarze stanowią symboliczne wrota, dające nam szansę na spotkania ze zmarłymi. Dzięki nim zmarli nie znikają do końca, a my ich zupełnie nie tracimy. Przedmiot Funeralny i jego estetyka są przestrzenią, dzięki której dochodzi do spotkania społeczności żywych ze społecznością umarłych. Ustanawia ona granicę pomiędzy tymi dwoma światami^{1 2}. Jean-Didcr Urbain pisze: „W istocie bowiem rzeźba, pomnik nagrobny, ten przedmiot - znak [...] nie tylko wyznacza pewną granicy, lecz także sprawia, iż owa granica istnieje w świadomości żywych”'. Forma nagrobka ma nie tylko wskazać zakorzenienie w głębi mogiły, ale również zachować mrok tej głębi, która skrywa proces nieznośnej dekompozycji ciała ludzkiego. Rozkład jest tym, co spoczywa pod ciężarem ziemi i kamiennych płyt. Każdego roku w pierwszych dniach listopada Przedmiot Funeralny staje się osią świata, w którym odwróceniu ulega codzienny porządek. Nieobecność staje się wówczas obecnością, a granica pomiędzy teraźniejszością i przeszłością zaciera się. Warunkiem możliwości tego przekroczenia jest mogiła i zrastający się z nią w jedno nagrobek wraz z jego nieśmiertelną, kamienną estetyką.

Istnienie społeczności zmarłych jest zależne od tego, czy żywi potrafią odczytać znaczenie zawarte w estetyce nagrobka jako przedmiotu -znaku. W istnieniu Przedmiotu Funeralnego Urbain widzi jeszcze jedno pragnienie, jest nim chęć unieśmiertelnienia siebie i uwolnienia się od śmierci. Grobowiec, nagrobek swoją formą przedłuża nasze istnienie, które wyraża się w wyrytych w' kamiennym ciele imieniu i nazwisku oraz datach narodzin i śmierci, które ożywiają i zmieniają status kamiennej płyty. Nagrobek staje się ciałem tego, którego skrywa w swych ciemnościach mogiła. Jednak warunkiem koniecznym, umożliwiającym życie kamienia, jest to, by był on postrzegany', rozumiany i pamiętany właśnie jako znak tego, który odszedł. Tak oto, zdaniem francuskiego tanatologa, rodzi się wieczność w doczesności, a nagrobek ma do spełnienia funkcję „protezy dla pamięci”³. Urbain pisze o semiotyce nagrobków:

Czy mamy do czynienia z wystawnym mauzoleum (z ogromnym grobowcem), czy ze zwyczajnym drewnianym krzyżem, Przedmiot w swych różnorakich formach nie neguje istnienia pod nim mogiły - przeciwnie, będąc formą, potwierdza ją. jako swoje signifie. odsyłając tym samym do pewnej treści, do wypełnienia próżni. Tym, co jest negowane przez Przedmiot, okazuje się nie sam grób. lecz jego rzekoma pustka, nikle znaczenie, cisza w nim panująca, niepize-nikalność jego ciemności⁴.

1

   Por. J. Baudrillard Wymiana symboliczna i śmierć S. Królak (tł.) Warszawa 2007 s. 164-166.

2

   J.-D. Urbain Rzeżba/Grób: przedmiot graniczny [w:] Wymiary... wyd. cyt. s. 312.

3

   Tenże W stronę historii... wyd. cyt. s. 319.

4

   Tamże, s. 319-320.