6497088964

absolutna) byłaby taka sama w różnych odległościach. Galaktyki nie mogą być takimi świecami. W dużym przybliżeniu takimi obiektami są natomiast gwiazdy supernowe typu la. Ich obserwacje doprowadziły do istotnego odkrycia. Jak wiadomo, swojego czasu Einstein wprowadził w równania teorii względności tak zwaną stałą kosmologiczną, aby otrzymać model Wszechświata stabilnego. Potem, po odkryciu przez Friedmana niestacjonarności relatywistycznych modeli kosmologicznych i przez Hubble’a prawa nazwanego jego imieniem, Einstein całkowicie zrezygnował z wprowadzania stałej kosmologicznej. Z badać opartych na obserwacji supernowych typu la wynika jednak, że stała kosmologiczna odgrywa decydującą rolę w obecnej epoce ewolucji Wszechświata. Stała kosmologiczna istnieje nawet przy braku jakiejkolwiek materii i to istnienie interpretuje się dziś jako działanie szczególnej substancji identykowanej z fizyczną próżnią. Próżnia wnosi w tak zwaną krytyczną gęstość aż 0,7 jej całości, a wszystkie pozostałe rodzaje materii tylko 0,3. Próżnia posiada niezwykłą właściwość, wywołuje ujemne ciśnienie, przeciwstawia się grawitacji. Istnienie działania próżni zostało potwierdzone przez liczbowe dane o anizotropii promieniowania reliktowego. Potwierdza je także teoria powstania makroskopowej struktury Wszechświata, to jest teoria gromadzenia się galaktyk. Przy tym ogólna gęstość materii Wszechświata jest bardzo bliska krytycznej, czyli jego przestrzeń jest w znacznym przybliżeniu euklidesowa. Z właściwości próżni wynikają i inne paradoksalne wnioski: na przykład, że rozszerzanie Wszechświata obecnie nie spowalnia się. lecz przyśpiesza. Próżnia dopuszcza modele Wszechświata, w których nie ma w żadnej epoce nieskończonej gęstości materii ani zerowej rozciągłości Wszechświata, to znaczy nie istnieje osobliwość pierwotna.

Pomówmy jeszcze o najwcześniejszych okresach ewolucji Wszechświata. Zgodnie z modelem Wszechświata gorącego w początku jego rozszerzania istniały w nim ogromne gęstości i su-perwysokie temperatury. W tych warunkach podobne były do siebie wszystkie cząstki i wszystkie ich wzajemne oddziaływania. To wynika z kwantowej teorii cząstek elementarnych, zwłaszcza z kwantowej chromodynamiki i z teorii unifikacji wszystkich oddziaływań. Tak naprawdę to przeprowadzono tylko unifikację oddziaływań elektromagnetycznych i tak zwanych oddziaływań słabych. Ale fizycy wierzą, że można z nimi zunifikować również wzajemne oddziaływania silne i grawitacyjne. W warunkach takiej unifikacji powinno istnieć wiele cząstek, które następnie znikają. Niestety nie da się potwierdzić laboratoryjnie nawet teorii chromodynamiki, gdyż dla potwierdzających eksperymentów należałoby zbudować niezmiernie silny akcelerator o liniowych rozmiarach porównywalnych z odległościami gwiazd. Jednak tę teorię uważa się za dość wiarygodną, ponieważ jest oparta na bardzo ogólnych założeniach symetrii i kowariantności, jednakże do dziś nie została ona potwierdzona eksperymentalnie. Cała nadzieja w tym, że się ją da zweryfikować kosmologicznie. Trzeba znaleźć szczątkowe ostatki „wymarłych" cząstek elementarnych. Niestety — jak dotąd — próby ich odkrycia nie dały rezultatów.

Wszystkie te odkrycia i „paradoksy" mogłem na nowo przemyśleć w świetle istniejących zasad kosmologicznych, którym poświęcona jest książka. Tak jest z wieloma innymi współczesnymi teoriami, na przykład z teorią inflacji, która superszybkim tempem rozszerzania Wszechświata w samym jego początku usiłuje objaśnić jego przybliżoną izotropowość, jednorodność, euklideso-wość i inne jego cechy.

DmltriJ Izydorowicz Nagirner

doktor nauk matematyczno-fizycznych, profesor Katedry Astrofizyki Państwowego Uniwersytetu Petersburskiego

K. Rudnicki. Zasady kosmologiczne, Bydgoszcz 2002. [Tłumaczenie z wydania angielskiego (1995), uaktualnione ostatnimi danymi], 176 s., można nabyć m.in. w Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii, ul. Św. Tomasza 30, 31-027 Kraków, w cenie ok. 20 zł.

Zlot Obserwacyjny PTMA KUDŁACZE 2003

Zarząd Główny i Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii zapraszają na zlot obserwacyjny Kudłacze 2003

Zlot odbędzie się w dniach 3-14 sierpnia 2003 na Polanie Kudłacze w Beskidzie Makowskim ok. 50 km od Krakowa.

W trakcie zlotu pod fachowym kierunkiem instruktorów PTMA będą wykonywane i następnie opracowywane obserwacje astronomiczne.

Wszelkich opłat (noclegi, wyżywienie) związanych z pobytem na zlocie uczestnicy dokonują indywidualnie po przybyciu do schroniska. PTMA zapewnia rezerwację miejsc w schronisku dla zgłoszonych uczestników, będących członkami Towarzystwa. Ostatecznym terminem przyjmowania zgłoszeń jest 31 maja br.

Wszyscy zainteresowani proszeni są o kontakt z dyżurnymi członkami Oddziału Krakowskiego: tel. [phone] w każdą środę w godz.12-14, czwartek w godz.16-18 lub w piątek w godz. U^-13³⁰, lub pod adresem: [e-mail].

2ł/Q003 URANIA - POSTfPY ASTRONOMII 87