6878601341

Cytowane ze Żmichowskiej "białej kaszmirowej szaty drape-rie" to po prostu szlafrok. Tym "gospodarskim" wyrazem Ga-

bryella wręcz się brzydzi. Halina Turska zaobserwowała, że

• «•*

romantycy w opisach rezygnowali z powszechnej u klasyków peryfrazy⁷⁷. Używali jej przecie, choć raczej żartobliwie, jakby na zasadzie, zabawy w słowa z czytelnikiem. Konkretność Lalki przeciwst?wia się nadmiarowi leksyki i nobilituje codzienność, którą idealistyczna estetyka stroiła w "kaszmirowej szaty draperie" albo ironią dystansowała się od niej. Występując przeciw technice dodawania słów w ciągach syno-nimicznych i peryfraza*ch, f*rus przekreślił też tradycję ni-zania na nić fabuły rozrośniętych a samoistnych opisów malarskich. Opisowość Lalki bywa często zawiązkowa, sekun-darna, utajona w innych formach podawczych. Ograniczenie malarskości wypływa z badawczych funkcji powieści. Opisy Lalki odpowiadają pozytywistycznej doktrynie epistemologicznej, są ametafizyczne i skupiają się na zjawiskach dostępnych poznaniu. Usiłują łączyć doznania estetyczne z przyjemnościami, jakie daje intelektualne poznanie. Aluzje do sztuk plastycznych oraz zabiegi "konstruktywistyczne" nie rozbijały stylu przedmiotowego, oddziaływały jednak na wnioskowanie odbiorcy. Są to więc zabiegi pośredni o-perswazyjne , zastępujące apel i argumentację, które wykorzystywała powieść ten-

78

dencyjna . Szczególne znaczenie ma tu kontrast i (mniej widoczny) epitet oceniający.

Zdaniem Prusa, portrety Leopolda Horowitza "przekraczają miarę sztuki i należą do sfery badań naukowych".

"Wszyscy patrzymy na świat - pisał autor Lalki - lecz niewiele w nim widzimy; dopiero badacze i artyści z chaosu rzeczy i wypadków wydobywają pojedyncze szczegóły, pokazują je ludziom i tym sposobem rzucają światło na otaczającą nas pomrokę".

Warunkiem dostrzeżenia piękna jest zrozumienie natury

i życia ludzkiego "ze wszystkimi uciechami, kłopotami, a na-

79

wet sprzętami" . 1 stąd w Lalce styl konkretny.

7A