CMENTARZ
A
omianki-Palmiry
Cmentarz został założony dopiero
i wzdłuż linii kolejowej
3
w 1820 r. Wcześniej chowano
(dzisiejsza ul. Kolejowa),
zmarłych wokół kościoła
zebrane w Palmirach
parafialnego. Początkowo była
spacer trzeci to nekropolia dwuwyznaniowa.
resztki armii  Poznań
Chowani tu byli, do połowy XIX w.,
i  Pomorze pod wodzą
zarówno parafianie kościoła
gen. Mikołaja Bołtucia.
rzymskokatolickiego z Kiełpina,
Zwiedzamy cmentarz parafialny w Kiełpinie
Krzyż na kwaterze wojskowej
Najcięższe walki zostały
A
omianek i Burakowa, jak i
protestanci mieszkający w dobrach
stoczone w A
omiankach, w okolicach kościoła oraz nad ranem
łomiankowskich. Tłumaczy to
Kolejny nasz spacer wiedzie do Kiełpina na cmentarz parafialny.
przy skrzyżowaniu z ul. Wiślaną. Polacy ponieśli ogromne
istnienie w najstarszej części
Jest to zabytek podobnie jak nekropolie na Powązkach i Bródnie w Warszawie.
straty. Z relacji świadków, potwierdzonych fotografiami, wynika,
cmentarza grobów ewangelickiej
że rowy przydrożne zapełniły się ciałami zabitych i ciężko
rodziny de Poths  właścicieli dóbr
w XIX w.
mentarz znajdujący się przy ul. Rolniczej stanowi enklawę starej zieleni wśród pól. rannych żołnierzy i ich koni. Zginął gen. Bołtuć. Męstwo tych
Pierwszy cmentarz był dużo
Położony jest na gruntach, które od XV w. należały do uposażenia miejscowego żołnierzy mają przypominać krzyże i pomnik w centralnej części
mniejszy. Ograniczał się do terenu
C proboszcza. Do dziś ta część A
omianek nosi nazwę Kiełpin Poduchowny. kwatery wojskowej na kiełpińskim cmentarzu. W kwaterze tej
mieszczącego się dziś w kwaterach
Niedaleko znajdował się kościół parafialny pw. św. Małgorzaty. Była to otoczona drzewami pochowane są też ofiary hitlerowskiego terroru  osoby roz-
2 i 3 oraz 7 i 8. Jego obszar był
stopniowo powiększany w XIX
niewielka, drewniana świątynia. Obok stała drewniana dzwonnica. Zniszczyły je wody strzelane w Burakowie oraz partyzanci zgrupowania Kampi-
i XX w. W okresie międzywojen-
wielkiej powodzi w 1924 r. Dziś o miejscu, w którym stał kościół, przypomina mała kapliczka nos  ofiary okolicznych walk w 1944 r. Pomnikiem przy krańcu
nym dodano teren kwatery 4.
wśród drzew, na zachodnim krańcu ulicy zwanej Kościelną Drogą. Gdy spojrzymy w kierunku alei, po prawej stronie, zostali uhonorowani piloci amerykańscy
Po II wojnie światowej utworzono
Wisły, kapliczkę tę dobrze widać z cmentarza. zestrzeleni nad Dziekanowem 18 września 1944 r. Lecieli oni
część wojskową, następnie dodano
część tzw. kombatancką.
samolotem o nazwie  Do zobaczenia z pomocą dla walczących
W latach 80. XX w. po drugiej
Zanim trafimy na najstarszą część cmentarza, przecho- w powstaniu warszawskim.
stronie ul. Cienistej wydzielono
dzimy przez aleję z pomnikami i rzędami prostych
nowy cmentarz komunalny.
krzyży na mogiłach poległych żołnierzy. Przypominają
Cmentarz jest wpisany do rejestru
zabytków. Pod ochroną konserwa-
one, że kiełpińska nekropolia jest również cmentarzem
tora znajdują się elementy
wojennym, na którym pochowanych jest 2,5 tysiąca
rozplanowania cmentarza, stare
żołnierzy armii  Poznań i  Pomorze poległych
drzewa, które wyznaczają granice
w boju o A
omianki.
najstarszych jego kwater i stojąca
w centralnym punkcie drewniana
19 września 1939 r. cofające się po krwawych bojach
dzwonnica. Oczywiście pod
nad Bzurą resztki armii polskiej śpieszyły na pomoc
ochroną są przede wszystkim groby
walczącej Warszawie. Drogę do stolicy zagrodziły im
oraz stojące nad nimi nagrobki
silnie umocnione pozycje wojsk niemieckich
i płyty, chociaż nie wszystkie
posiadają wartość artystyczną.
Fragment pomnika Ułanów Jazłowieckich w okolicach Dąbrowy Leśnej i Wólki Węglowej.
Najcenniejsze są klasycystyczne
Tymi, którzy bohaterską szarżą przebili się przez obronę niemiecką, byli kawalerzyści
pomniki z kamienia zebrane w
Klasycystyczne nagrobki w kwaterze Pothsów
14 Pułku Ułanów Jazłowieckich ze Lwowa. Oni byli pierwszymi żołnierzami z armii
okolicach głównej alei. Nagrobki
 Poznań i  Pomorze , którzy dotarli do Warszawy. Szarża kawalerii została okupiona 105 Za częścią wojenną zaczyna się główna aleja cmentarza
o identycznych formach
znajdziemy na zabytkowych
poległymi i wieloma rannymi żołnierzami. Pamięci poległych poświęcony jest pomnik stojący z drewnianą dzwonnicą pośrodku. Położone wokół niej kwatery
warszawskich cmentarzach.
na końcu alei, po lewej stronie. (Więcej o 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich piszemy w spacerze 4). należą do najstarszej części nekropolii.
Ostateczny bój na przedpolach Warszawy rozegrał się w nocy z 21 na 22 września na terenie Podejdz
my do dzwonnicy. Zaraz za nią zwraca uwagę kwatera
Dąbrowy, A
omianek, Burakowa i Młocin. W nocy dotarły tu w dwóch kolumnach, szosą z rzędem pięknych klasycystycznych pomników nagrobnych
SPACEROWNIK PO A
OMIANKACH
26 SPACER TRZECI 27
wykutych w piaskowcu. Pomniki są po konserwacji, w smutku, zadumanej nad przemijalnością życia. Zwieńczenie ozdobione jest akroterionami
napisy dają się bez trudu odczytać. Jest to kwatera i urną nakrytą opadającą materią. We frontonie zwieńczenia umieszczony został herb rodziny
rodziny Pothsów, właścicieli Młocin i A
omianek  Phull I. W podstawie nagrobka znajduje się tablica z napisem upamiętniającym zmarłą
w XIX w., o którą dbają mieszkający w A
omiankach i opłakujących ją męża i dzieci. Ten wzór nagrobka, popularny wśród zamożnych warstw
potomkowie. Przyjrzyjmy się symbolice pomników, społeczeństwa w połowie XIX w., wykuwały warsztaty kamieniarskie w Warszawie. Spotyka
która wraz z inskrypcjami przybliża nam postacie się go na grobach kobiet na warszawskim cmentarzu ewangelickim i na Starych Powązkach.
zmarłych z tej rodziny. Rok po śmierci Emilii odbył się pogrzeb kolejnej osoby z rodziny Pothsów  osiemnastoletniej
Pierwsza spoczęła tu w 1831 r. Elżbieta z Heigelinów wnuczki Henryka  Wandy Marii, córki Fryderyka i Leontyny. Jej nagrobek, bogato rzez
biony,
Poths, żona Henryka. Jej kamienny nagrobek, ozdo- wieńczy krzyż opleciony wieńcem róż  symbolem niewinności. W dolnej części, pod tablicą
biony tylko symbolami śmierci  czaszką spoczywającą epitafijną, umieszczone zostały krzyż i złamana kotwica oznaczające wiarę i nadzieję.
na skrzyżowanych piszczelach, opatrzony jest tablicą Ostatnią osobą z rodziny Pothsów, która została pochowana na cmentarzu w Kiełpinie, był
z tekstem z bardzo finezyjnie wykutym liternictwem. syn Henryka, brat Fryderyka i Emilii  Ludwik Poths. Jego nagrobek o prostych formach
Napis, oprócz nestorki rodu, upamiętnia pochowane tu zdobi tylko roślinny ornament, a zwieńczenie  woluty z wici akantu oraz rodowy herb
w latach 1830 1834 jej wnuczki zmarłe w niemowlęc- pośrodku. Na tablicy wykuty jest napis, który brzmi: Pamięci / Ludwika de Poths /
Tablica z nagrobka Elżbiety Poths
twie  dwoje dzieci jedynej córki Emilii oraz aż czworo Dziedzica dóbr / Młocin i A
omianek / Sędziego Pokoju / okręgu warszawskiego /
 syna Fryderyka i Leontyny z Bojarskich. Urodzonego / w dniu 4 sierpnia 1793 roku / Zmarłego / w d. 9 Stycznia 1849 r. /
Trzy lata po żonie zmarł Henryk Poths. Dzieci ufundowały nagrobek dla ojca ozdobiony Wdzięczne dzieci ten / pomnik poświęcają.
w pełny ciepła i szacunku dla zmarłego czterowiersz: pokój twem cieniom  ojcze / ludzi W kwaterze tego rodu po 140 latach znów pojawiły się groby. Spoczęli tu, znów mieszkający
przyjacielu / dobroczyńco żal ciebie / ty żyłeś dla wielu. W naczółku zwieńczenia w A
omiankach, potomkowie wnuczki Henryka Emilii Targowskiej-Czerwińskiej  inż.
nagrobka widzimy płaskorzez
bę przedstawiającą herb rodziny Pothsów  Trójstrzał. budownictwa Tadeusz Dobrowolski (1908 2000) i jego żona Ludwika z Hoblerów
Herb ten, o czym była mowa podczas pierwszego spaceru, dał osnowę do kompozycji herbu (1911 1993), absolwentka pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego.
miasta A
omianki.
W 1838 r. spoczęła w Kiełpinie Tekla z Miecznikowskich  żona Ludwika Pothsa, najstar- Za alejką poprzeczną w głębi (w kwaterze 2) przyciąga
szego syna Henryka. Zmarła, która osierociła troje dzieci, miała zaledwie 27 lat. Nad jej uwagę jeszcze jeden klasycystyczny, rzez
biony w kamieniu
grobem stanął klasycystyczny nagrobek kamienny z motywem odwróconych pochodni pomnik nagrobny z XIX w. Upamiętnia on osobę
 symbolem gasnącego życia. W zwieńczeniu umieszczono motyw pajęczyny, który miał porucznika Wojska Polskiego Józefa Różańskiego,
symbolizować zbyt wcześnie przerwane życie. zmarłego w A
omiankach w sierpniu 1850 r. Ścianę
Kolejnym zmarłym był ( Jerzy) Fryderyk Poths, drugi frontową pomnika zdobią dwie skrzyżowane, gasnące
syn Henryka, który odszedł w 1842 r. w wieku 47 lat, pochodnie. Różański mieszkał przez 15 lat w A
omian-
pozostawiając żonę z czwórką dzieci. Jego nagrobek kach, gdzie za czasów sędziego Ludwika Pothsa był
nawiązuje do form antycznej stelli. Zwieńczenie, głównym księgowym w jego dobrach.
ze sterczyną w kształcie palącego się znicza, zdobił herb
rodzinny, a pod tablicą inskrypcyjną umieszczone były Ostatni nagrobek w tej stylistyce, ustawiony po przeciw-
funeralne symbole. nej stronie głównej alei cmentarza, upamiętnia proboszcza
miejscowej parafii Jana Skórskiego zmarłego w 1840 r.
Najpiękniejszy nagrobek poświęcony został siostrze w wieku 49 lat. Był on proboszczem w Kiełpinie tylko
Pomnik na grobie S. Różańskiego
Fryderyka, zmarłej w 1845 r., wspomnianej wyżej cztery lata (1824 1827). Dał się poznać jako bardzo
Emilii Phullowej. Forma stelli nagrobka stylowo wojowniczy kapłan, który na drodze sądowej próbował uporządkować relacje między dworem
nawiązuje do sztuki antyku. W centralnym miejscu a probostwem. Jego nagrobek ozdobiony został u dołu symbolami wskazującymi na osobę
ukazana jest postać kobiety w stroju greckim, pogrążonej duchowną, takimi jak: krzyż, kielich, kropidło, stuła, otwarta księga Ewangelii. Słabo czytelny
Fragment pomnika Emilii Phullowej
SPACEROWNIK PO A
OMIANKACH
28 SPACER TRZECI 29
napis na płycie kamiennej wykonany pięknym, kaligraficznym Wróćmy do głównej alei. Za dzwonnicą w drugim rzędzie odnajdziemy miejsce spoczynku
pismem brzmi: Dobremu Pasterzowi / Janowi Skórskiemu / właścicielki kolejnego mająteczku zwanego A
ukaszówkiem (przy obecnej ul. Racławickiej)
Proboszczowi Kiełpińskiemu / Urodzonemu 1 Stycznia 1791 Ireny Makólskiej (1899 1982), z domu Tokarskiej, żony Zygmunta Makólskiego, urzęd-
/ Zmarłemu 15 Marca 1840 R. / Kolledzy i Przyjaciele. nika Ministerstwa Rolnictwa, matki Wojciecha i Andrzeja Makólskich. Starszy syn Andrzej
pseudonim Mały Jędrek z Batalionu Zośka poległ w powstaniu warszawskim, w kościele
Przez rodzinę Pothsów ufundowany został pomnik symboliczny przy ul. Bonifraterskiej. Sąsiedzi pamiętają piękną grę na fortepianie pani Ireny. Była pianistką,
w formie kamiennego obelisku zwieńczonego krzyżem. Znaj- absolwentką Konserwatorium Warszawskiego klasy fortepianu u prof. Zbigniewa Drzewiec-
dziemy go prawie pośrodku kwatery 3 w sąsiedztwie mogiłek kiego. W grobie spoczywa też mieszkająca u córki Ludwika Tokarska, z domu Wróblewska
pochowanych tu dzieci. Niegdyś było to miejsce przy krańcu (1875 1946), żona Jana Tokarskiego, pracownika dyrekcji Żelaznej Kolei Warszawsko-Wie-
cmentarza. Jak głosi napis, pomnik wystawiony został  Na pamiątkę deńskiej. W A
ukaszówku odwiedzały panią Ludwikę jej siostry: Zofia Kurmanowa, założy-
Wielmożnemu Leonowi Czarnocie Bojarskiemu zmarłemu cielka i właścicielka gimnazjum żeńskiego przy ul. Brackiej róg Nowogrodzkiej, oraz Joanna
d. 10 maja 1829 r. . Był to mąż siostry Henryka, Karoliny Poths Prejsowa wraz z synem Jerzym, który od nazwy herbu rodzinnego przyjął nazwisko Waldorff.
(primo voto Phull), i zarazem ojciec, teść i dziadek Pothsów z linii
pochowanego na tym cmentarzu Fryderyka. (Osoby zaintereso- W pobliżu grobu pań Makólskich stoi kamienny
wane genealogią rodziny Pothsów odsyłamy do książki  Dawne nagrobek, w formie cokołu z krzyżem, Marii Kusze-
A
omianki ). lewskiej, osoby, o której nic nie wiemy poza tym, że
Obelisk upamiętniający Bojarskiego
zmarła w parafii kiełpińskiej i została tu pochowana.
W centralnej części cmentarza odnajdziemy groby przede wszystkim gospodarzy z Kiełpina, Prawdopodobnie nie była stałą mieszkanką tych stron,
Kępy Kiełpińskiej, A
omianek, Dąbrowy i Burakowa, rodzin, które mieszkają tu od pokoleń. gdyż w dotychczasowych badaniach nie spotyka się
Przy głównej alei, oprócz włościan, pochowane są też osoby, które los, zwłaszcza w okresie osób o tym nazwisku. Być może przyjechała na święta
międzywojennym, związał z A
omiankami. Kupili tu ziemie i osiedlali się na wsi, choć byli do rodziny w A
omiankach (zmarła 24 grudnia 1902 r.).
przedstawicielami warstw pracującej inteligencji, reprezentantami różnych zawodów. Nic bliższego nie wiadomo także o upamiętnionej
zabytkowym, kamiennym pomnikiem, dekorowanym
W pobliżu kwatery Pothsów w alejce bocznej, obok płaskorzez
bami (kwatera 2), zmarłej na terenie naszej
dzwonnicy znajduje się grób, w którym pochowane parafii Kunegundzie (z Wachulskich) Baszanowskiej.
zostały bliskie sercu wielu starszych mieszkańców dwie Wśród grobów w pierwszym rzędzie alei zwraca uwagę
nauczycielki Irena i Janina Pawłowicz-Wojtkowicz, kamienna tablica leżąca bezpośrednio na ziemi.
Nagrobek Marii Kuszelewskiej
wychowawczynie kilku roczników przedwojennych Upamiętnia ofiary tragedii, która rozegrała się podczas
uczniów łomiankowskiej szkoły podstawowej. Były one upalnego sierpnia 1892 r. Wówczas dwaj bracia
spokrewnione z rodziną Józefa Przyłuskiego, właściciela Wierzbiccy: Zygmunt mający 23 lata i jego dwa lata
Burakowa-Wrzosowa, który sprowadził tam ss. Niepo- młodszy brat Bolesław utonęli podczas kąpieli albo w
Tabliczki na grobie nauczycielek
kalanki. Obie nauczycielki wraz ze swym bratem zginęły Wiśle, albo w którymś z naszych jeziorek. Oni również
14 paz
dziernika 1944 r., znalazły się na linii ostrzału pocisków sowieckich podczas ucieczki prawdopodobnie nie byli stałymi mieszkańcami
z Burakowa do Dąbrowy. Kolejną tragiczną ofiarą z tej grupy uciekinierów była 10-letnia A
omianek, może odbywali tu praktyki lub byli zatrud-
Tereska Dławichowska (pochowana po drugiej stronie alejki  kwatera 10). nieni u miejscowych rolników.
Płyta na grobie braci Wierzbickich
Obok grobu nauczycielek znajduje się grób przykryty tablicą z lastryka, na której z trudnością
daje się odczytać nazwiska zmarłych. To grób m.in. Janiny Roesler (1894? 1927) i Romana Chodząc po cmentarzu nie raz spotkamy napis:  Zginął śmiercią tragiczną i datę  wrzesień
Quindta (187? 1957), właścicieli majątku zwanego Karlinek, a póz
niej Quindtówka, 1939 r. Groby te kryją cywilne ofiary II wojny światowej. Pamiętajmy o toczonych tu w dniach
położonego w Dąbrowie na wschód od ul. Grzybowej. od 17 do 22 września walkach z Niemcami. Oprócz żołnierzy ginęli wówczas też mieszkańcy.
W zwiedzanej alei cmentarza zwraca uwagę nagrobek z fotografią chłopca w kapelusiku,
SPACEROWNIK PO A
OMIANKACH
30 SPACER TRZECI 31
10-letniego Zenona Dudzika oraz niewiele dalej Leonarda Guzowskiego (1890 1939), ul. Majowej 6 (wg obecnej numeracji 8) w obszernym domu z ogrodem wraz z rodziną
którzy 19 września zginęli od kuli przed sklepem Guzowskiego przy rogu ulicy Warszawskiej Dunin-Borkowskich. Państwo Egierszdorffowie nie mieli własnych dzieci. Członkowie
i Wiślanej. Kolejną ofiarą był 17-letni młodzieniec Zdzisław Regulski (1923 1939), który rodziny, którzy przebywali w ich domu przed i po wojnie, wspominają ich jako ludzi niezwy-
zginął 22 września 1939 r. zapewne także od zabłąkanej kuli. kle skromnych, gościnnych i dobrych. Podczas wojny od roku 1943 aż do wyzwolenia
Dalej, po lewej stronie alei głównej, już bliżej wyjścia, znajduje się grób Apolinarego w domu na Majowej była przechowywana Marysia Justmanówna, Żydówka, która uniknęła
Dudzińskiego (1873 1943), miejscowego budowniczego, który m.in. wraz ze Stanisławem tragicznego losu swych współbraci. Ukrywał ją za zgodą i wiedzą właścicieli Stefan Bulaszewski.
Gutowskim budował kościół parafialny na nowym miejscu w A
omiankach. Ten zakochany w dziewczynie chłopak pod podłogą wynajmowanego pokoju wykopał
Dwa rzędy dalej znajdziemy grób małżeństwa Ludwigów  Czesława (1884 1971) i Ireny piwnicę-schowek, w której ukrywała się podczas dnia Marysia. Wychodziła dopiero w nocy.
z Cyngottów (1896 1969), właścicieli dużego gospodarstwa Basiówki  nieruchomości, Marysia jako jedyna osoba z licznej przed II wojną społeczności żydowskiej w A
omiankach
na części której wznoszą się dzisiaj zabudowania Instytutu Studiów nad Rodziną przy ulicy przeżyła wojnę i została żoną Stefana Bulaszewskiego.
Baczyńskiego.
Obok grobu Egierszdorffów znajduje się grób spokrewnionej rodziny Dunin-Borkowskich.
Przejdz
my teraz na drugą stronę alei głównej do kwatery nr 3. Spoczywają w nim małżonkowie Alfons (1902 1937) i Janina (1900 1976) Dunin-Bor-
Pierwsze groby od strony ul. Cienistej należą do spokrewnionych ze sobą rodzin Cyngottów, kowscy, nauczyciele, założyciele szkoły ludowej w Kasinie Wielkiej oraz ich syn Jan Kanty
Wolszczanów i Ludwigów. Spoczywa tu brat właściciela Basiówki Zygmunt Ludwig  inży- Dunin-Borkowski (1932  2007), wybitny fizyk i dydaktyk, autor licznych opracowań
nier, absolwent uczelni technicznych w Warszawie i w Szwajcarii. naukowych i książek, wykładowca akademicki oraz Wielki Kanclerz Stowarzyszenia Rodu
Groby obok należą do przedstawicieli rodu Wolszczanów. Ludwik Wolszczan (1855 1942) Duninów.
i jego żona Maria (1854 1948) primo voto Cyngottowa są w prostej linii przodkami Również na Majowej, ale pod nr 4, w dużym, stojącym do dziś drewnianym domu o hipotecz-
światowej sławy astrofizyka, profesora Aleksandra Wolszczana, odkrywcy pierwszej planety nej nazwie  Willa Kwietnik , otoczonym rozległym sadem i ogrodem, mieszkała rodzina
poza Układem Słonecznym. Ludwik Wolszczan, inżynier technolog zatrudniony w cukrow- Kwiatkowskich. Jej członkowie pochowani są w trzecim rzędzie, pod starą sosną. Nagrobek
niach na Ukrainie, osiedlił się w A
omiankach przy obecnej ul. Sierakowskiej, gdy był już na ozdobiony jest fotograficznymi portretami zmarłych, ale napisy z trudem daje się odczytać.
emeryturze. W swoim gospodarstwie oddawał się licznym pasjom: kolekcjonowaniu motyli, Fotografia u góry przypomina Franciszka Kwiatkowskiego (1860 1941), ojca Leonarda
uprawie róż i hodowli gołębi. We wrześniu 1939 r. bomba trafiła w dom Wolszczanów i motyle Kwiatkowskiego (1889 194?), bankowca, współorganizatora Powszechnego Banku
 wyfrunęły na okoliczne pola, gdzie długo jeszcze można było je spotkać. Związkowego w Polsce, który zginął w drodze do pracy  został zatrzymany w ulicznej
łapance i rozstrzelany. Trzecia fotografia przedstawia jego żonę Wandę z Ejtnerów (brak
Kolejne odnowione kamienne płyty nagrobne należą inskrypcji odnoszącej się do tej osoby).
do rodziny Egierszdorffów. Jeden grób kryje szczątki Z drugiej strony drzewa w grobowcu z różowego
Heleny Egierszdorff (zm. 1942), drugi jej syna kamienia spoczywają członkowie drugiej, zamieszkałej
Mariana i synowej. Marian Egierszdorff (1884 1966) w A
omiankach, rodziny Makólskich  adwokat Teofil
był farmaceutą, pracował w zakładach farmaceutycz- (1883 1953) oraz jego syn Jan (1916 1990), inżynier
nych Mgr Klawe na Karolkowej, a podczas okupacji rolnik, właściciele majątku Raj położonego w Dąbrowie
działał w konspiracji na terenie zgromadzenia ss. przy ul. Zachodniej. Było to największe gospodarstwo
Franciszkanek w Laskach. Po wojnie, przez jakiś czas, sadowniczo-ogrodnicze w przedwojennych A
omian-
był też kierownikiem apteki przy szpitalu w Dzie- kach. Dawało pracę wielu mieszkańcom i zaopatrywało
kanowie Leśnym. Jego żona Maria Egierszdorff okolicę w sadzonki, drzewka, kwiaty, warzywa i owoce.
(1901 1979), córka malarza Alfonsa Dunin-Borkow-
skiego, też była malarką. W okresie międzywojennym Zwróćmy uwagę na sąsiednie 3 groby z żelaznymi
ilustrowała pismo dla dzieci  Płomyczek . krzyżami. Kryją doczesne szczątki rodziny właścicieli
Jej prace zdobiły też nowy kościół w A
omiankach. znanego zakładu ślusarskiego Siarkiewiczów. Założycie-
Maria i Marian Egierszdorffowie mieszkali przy lem tego zakładu, położonego w A
omiankach vis-ą-vis
Metalowy krzyż na grobie Marii Siarkiewicz
Fotografia Andrzeja, Heleny i Mariana Egierszdorffów
SPACEROWNIK PO A
OMIANKACH
32 SPACER TRZECI 33
STANISA
AW BRZÓSKO
kościoła, był Wojciech Siarkiewicz (1865 1966), pracownik w garbarni Raabego. Zakład Na jednej z kamiennych
(1874 1963)
ten do upaństwowienia prowadził jego syn Szczepan (zm. 1969 r.) pochowany wraz z żoną tablic widnieje napis:
Bratanek księdza generała
Marią (1919 2002) w grobie ozdobionym bardzo ładnym żelaznym krzyżem (brak napisu Stanisław Brzósko /
Stanisława Brzóski, dowódcy
dotyczącego Szczepana Siarkiewicza). Trzeci, kamienny nagrobek kryje brata Jana Siarkie- Niestrudzony Pracownik /
ostatniego oddziału zbrojnego
powstania styczniowego na
wicza (1907 1958), który, podobnie jak ojciec, pracował w garbarni Raabego. Społeczny i Pedagog / Autor
Podlasiu. Po ukończeniu w 1898 r.
książek dla pszczelarzy /
dwuletnich kursów pszczelniczo-
Idąc nadal aleją główną cmentarza, mijamy alejkę Żył 89 Lat / Zmarł
ogrodniczych w Warszawie
poprzeczną i przechodzimy do kwatery 8. Dn. 2 Lipca 1963
i praktyk zawodowych w warszaw-
skim Ogrodzie Botanicznym
Znajdziemy tu kilka grobów związanych z osobami W 1918 roku profesor
rozpoczął pracę jako objazdowy
miejscowych duchownych. Skromniejszy, ale utrzymany Brzósko wraz z żoną
ogrodnik na Lubelszczyz
nie,
w stylistyce klasycznej, jest nagrobek zmarłego w 1859 r. zakupili kilkadziesiąt
zakładając i prowadząc przypała-
proboszcza Maurycego Nowickiego. Pomnik hektarów gruntu
cowe parki, ogrody, palmiarnie.
W 1901 r. objął stanowisko
ufundowała rodzina księdza. Z osobą proboszcza w A
omiankach, które
nauczyciela pszczelnictwa
Hilarego Sobolewskiego, który był przez 33 lata nazwano Kolonia
i ogrodnictwa w pierwszej szkole
Inskrypcja na pomniku ks. Sobolewskiego
duszpasterzem w parafii kiełpińskiej, związane są trzy Pszczółki (teren przy
Stanisław Brzósko z żoną
rolniczej w Pszczelinie koło
skromne, kamienne pomniczki. Dwa sąsiadujące ze sobą ufundowane zostały przez księdza obecnej ul. Agawy).
Brwinowa, gdzie jako pedagog
spędził 11 lat, pełniąc przez trzy lata
Sobolewskiego, co zdradzają inicjały X H S. Jeden poświęcony jest matce  Julii Sobolew- W ciągu kilku lat kolonia zamieniła się w kwitnące gospodar-
funkcję jej dyrektora. W 1904 roku
skiej, zmarłej w roku 1888 (3?), drugi  jej bratu Marcinowi Owerłło, zmarłemu w 1889 r., stwo ogrodnicze z dużą pasieką, która wyposażona w specjalnie
napisał książkę  Praktyczne
emerytowi, byłemu urzędnikowi magistratu Warszawy. Trzeci grób kryje doczesne szczątki skonstruowane ule, umożliwiające obserwowanie życia
pszczelnictwo , która wielokrotnie
księdza Sobolewskiego. Warto dodać, że w latach 70. XIX w. w sąsiedniej A
omnie probosz- pszczelich rojów, była jednocześnie miejscem pracy naukowej.
wznawiana i uzupełniana, przez
ponad 50 lat była cenionym
czem i budowniczym tamtejszej świątyni był, być może spokrewniony z kiełpińskim probosz- Profesor w A
omiankach zorganizował kółko rolnicze i tak
poradnikiem zarówno dla
czem, Józef Sobolewski, misjonarz ze skasowanego Zgromadzenia Księży Misjonarzy. zwaną spółkę maszynową, a w Warszawie założył jedną z
amatorów, jak i dla zawodowych
pierwszych spółdzielni pszczelarskich. Osobowość Stanisława
pszczelarzy.
Przechodząc dalej główną aleją, już bliżej wyjścia, znajdziemy Brzóski, nauczyciela, wykładowcy, autora podręczników, a jedno-
Wykładał na stałych kursach
Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrod- cześnie praktyka, wywarła duży wpływ na rozwój kultury rolnej
skromny grób Ireny Janiszewskiej (1890 1973) i jej syna
niczego w Warszawie. W latach
Zdzisława Janiszewskiego (1912 1986). Oboje byli apteka- w okolicy. Sąsiedzi uczyli się od niego zakładania i prowadzenia
1920-1925 pracował w Minister-
rzami, którzy cieszyli się dużym szacunkiem i poważaniem. sadów. W A
omiankach powstały pasieki, szkółki roślin ozdob-
stwie Rolnictwa jako ekspert od
Pani Irena wraz z mężem prowadziła jedyną przed wojną aptekę nych i drzew owocowych. Miejscowi rolnicy uczyli się od Profesora
spraw pszczelarstwa. Był jednym
z założycieli i przez kilka lat
w A
omiankach, która mieściła się na ul. Warszawskiej przy nowoczesnych metod uprawy, korzystania z maszyn i urządzeń. Był
przewodniczącym Związku
obecnej ul. Działkowej w drewnianym, otynkowanym domku. autorytetem nie tylko w sprawach ogrodnictwa i pszczelarstwa.
Towarzystw Pszczelniczych,
Starsi mieszkańcy wspominają aptekarzy Janiszewskich jako miłe Cieszył się szacunkiem i zaufaniem sąsiadów. Po wojnie został
a w latach 1925-1927 prezesem
małżeństwo przychylne ludziom i pomagające im w miarę pierwszym przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej.
Wszechsłowiańskiego Związku
Pszczelarzy. Od 1930 do 1938 roku
możności. Obok profesora pochowana jest jego żona Czesława Brzósko
był stałym wykładowcą w warszaw-
Państwo Janiszewscy byli następcami aptekarza i jednocześnie (1877 1960) z domu Tyszka. Była ona inicjatorką darowizny
skiej Szkole Pomologicznej.
felczera Stanisława Lenczowskiego zmarłego w 1926 r. terenu pod budowę nowego kościoła w A
omiankach. Państwo
Jego grób z nagrobkiem z różowego kamienia o formie pnia Brzóskowie i sąsiedzi państwo Gawrońscy ofiarowali parafii
drzewa oraz fotografią odnajdziemy przy końcu kwatery 8. działki po 5 tys. m2 ziemi przy ul. Warszawskiej. Wystawiono
Pomnik na grobie S. Lenczowskiego
Warto jeszcze wcisnąć się pod rząd wysokich tui na granicy tu w latach 1926-1929 neobarokowy kościółek. Czesława
z częścią wojskową cmentarza. Znajdziemy tam szereg grobów, w których pochowani są Brzóskowa zastrzegła sobie prawo posiadania furtki z własnej
członkowie rodziny Brzósków. posesji w murze kościelnym na teren kościelny (furtka ta
SPACEROWNIK PO A
OMIANKACH
34 SPACER TRZECI 35
Zachowało się też kilka pomników
na Zachodzie, po powrocie do kraju pracował jako inżynier-
zachowała się, kościół został rozebrany). Działała bardzo
nagrobnych z lat póz
niejszych
inspektor przy odbudowie Warszawy, m.in. w biurze MDM.
energicznie w parafii, zorganizowała bibliotekę, prowadziła
dekorowanych płaskorzez
bionymi
Mieszkał w A
omiankach w domu teścia.
różne kursy dla mieszkanek okolicy. Podczas II wojny była
ornamentami  Marii Kuszelew-
Halina Brzósko (1907 1984)  najmłodsza córka profesora.
więziona na Pawiaku przez gestapo.
skiej, Kunegundy Baszanowskiej,
Augusta Balcerzaka.
Dziennikarka redakcji rolnej Polskiego Radia. Pracę w radio
W tym samym grobie pochowany został jedyny syn profesora
Różnorodne formy mają też
rozpoczęła przed wojną, działając jednocześnie w ludowej
Tadeusz Brzósko (1918 1995)  działacz sportowy
nagrobki z okresu międzywojen-
organizacji młodzieżowej ZMW Siew. W okresie okupacji była
i wieloletni prezes Polskiego Związku Piłki Siatkowej, który
nego, wykonane z szarego
wśród założycieli konspiracyjnej organizacji Polska Organizacja
przez 16 lat pełnił funkcję wiceprezydenta Międzynarodowej
i różowego piaskowca z kamienio-
łomów w Szydłowcu i Chęcinach.
Zbrojna Siew-Racławice. Poszukiwana przez okupanta ukry-
Federacji Siatkówki (FIVB). W A
omiankach mieszkał na stałe
W kwaterze 4 zachowały się
wała się w Warszawie pod różnymi nazwiskami. W 1943 roku
do 1948 roku. Przed wojną był aktywnym sportowcem
Fragment pomnika Kunegundy Baszanowskiej
pomniki kamienne w formie skałki
ujęta przez gestapo i osadzona na Pawiaku. W 1944 r. wywie-
 uprawiał lekkoatletykę, hokej, piłkę nożną. Będąc uczniem
z płaskorzez
bami roślinnymi i
ziona do obozu koncentracyjnego Ravensbruck, a następnie do
gimnazjum o.o. Marianów na Żoliborzu ukrywał pod pseudoni-
twarzą Chrystusa. Zamiast rzez
biar-
skich symboli, w wielu przypad-
Bergen Belsen, gdzie padła ofiarą eksperymentów pseudome-
mem swój udział jako zawodnika w łomiankowskiej drużynie
kach umieszczano fotografię
dycznych. Po wyzwoleniu trafiła na leczenie do Szwecji.
piłkarskiej. Był jednym z założycieli klubu sportowego
zmarłego wykonaną na porcelano-
Po powrocie do kraju w 1947 roku ponownie pracowała,
w A
omiankach i współorganizatorem budowy boiska, założo-
wym podkładzie. Do ciekawszych
aż do emerytury, jako dziennikarz w Redakcji Rolnej PR.
nego własnymi siłami przez miejscową młodzież na terenach
przykładów należą: nagrobek
Stanisława Lenczowskiego,
pozyskanych od właścicieli garbarni rodziny Raabe. Był
zmarłego w 1926 roku właściciela
uczestnikiem ruchu oporu w okresie drugiej wojny światowej.
apteki w A
omiankach, sąsiedni
Został ranny w czasie powstania warszawskiego.
 rodziny Przytułów, Franciszka
W sąsiednim grobie pochowane są dwie córki i zięć. Córka
i Ludwiki Matuszewskich czy
Franciszki Kozdrój.
profesora Jadwiga Guderska z d. Brzósko (1906 1982)
Przy mogiłach ziemnych występują
 absolwentka Wydziału Biologii UW, autorka i współredaktor
metalowe krzyże ozdobione
licznych książek o tematyce pszczelarskiej. Współzałożycielka
kutymi ornamentami. Są one
i wieloletni redaktor miesięcznika  Pszczelarstwo . Przez
świadectwem kunsztu miejscowych
rzemieślników kowali z rodziny
kilkadziesiąt lat mieszkała w domu rodziców w A
omiankach,
Kuty krzyż
Szymańskich i zakładu ślusarskiego
prowadząc z ojcem prace badawcze i naukowe w dziedzinie
FORMY NAGROBKÓW
Siarkiewiczów i Bentyna.
Grób Wilkanowiczów
pszczelarstwa.
Wędrując po alejkach cmentarza,
Ze współczesnych nagrobków
Jan Guderski (1894 1962)  mąż Jadwigi, major WP, saper, wśród współczesnych nagrobków
ciekawą formą wyróżnia się rzez
ba
z lastryka i kamieni można spotkać
z różowego kamienia symbolizująca
Charakterystyczną, zgodną ze stylistyką wczesnych lat sześć-
specjalista w zakresie prac minerskich. Żołnierz armii carskiej;
starsze pomniki nagrobne o formach
płomienny ból po stracie dziecka
dziesiątych formę nagrobka ma pomnik na grobie Stanisławy
uczestnik I wojny światowej i powstań śląskich oraz obrony
charakterystycznych dla stylów
 Kai Jabłońskiej (kwatera 2) oraz
i Włodzimierza Wilkanowiczów  najstarszej córki i zięcia
Warszawy w 1920 roku; brał udział w wojnie obronnej we
sztuki sepulkralnej XIX i XX w.,
pełna ciepła i spokoju drewniana
profesora Brzóski. Włodzimierz Wilkanowicz (1904 1964)
wrześniu 1939 roku. porównywalne z tymi, które
rzez
ba na grobie rodziny Maleszów
występują na zabytkowych
(kwatera 14) autorstwa Wacława
był artystą malarzem. Studiował i utrzymywał koleżeńskie
W latach 1935 1939 był oficerem sztabu gen. Bortnowskiego,
cmentarzach Warszawy.
Trojana, przedstawiająca św.
kontakty z póz
niejszymi rektorami ASP w Toruniu i A
odzi
w którym planował i kierował pracami przy fortyfikacji
Najciekawsze, o dużej wartości
Franciszka.
 Janem Wodyńskim i Marianem Jeschke, ale nie zyskał
Pomorza. Podczas kampanii wrześniowej, jako dowódca baonu
artystycznej, kamienne klasycy-
większej popularności. Miał pracownię w Warszawie i na
saperów wchodzącego w skład armii  Pomorze , brał udział w jej styczne pomniki z około połowy
XIX w. ozdabiają kwaterę właścicieli
poddaszu domu teścia w A
omiankach przy obecnej ul. Agawy.
działaniach bojowych. Dowodzony przez niego batalion
dóbr  rodziny Pothsów oraz
Podczas II wojny wraz z żoną Stanisławą (1905 1963) zostali
zaminował i wysadził most kolejowy na Wiśle w Tczewie.
oficjalisty dworskiego Józefa
zatrzymani przez gestapo, uwięzieni na Pawiaku i wywiezieni
Odznaczony m.in. dwukrotnie Krzyżem Walecznych. Interno-
Różańskiego i ks. proboszcza Jana
do obozu Apolda.
wany w oflagu w Woldenbergu. Po wojnie w siłach zbrojnych Skórskiego.
SPACEROWNIK PO A
OMIANKACH
36 SPACER TRZECI 37
1
2
6
9
7
D
3
A
10
14
8
4
5
E
B
Aleja główna cmentarza
11
12
C
WEJŚCIE
13
LEGENDA
najstarsza część cmentarza
1, 2, 3... numery kwater
dzwonnica
A pomnik pamięci 105. ułanów 14. Pułku Ułanów Jazłowieckich
B pomnik upamiętniający poległych żołnierzy września 1939 r.
C pomnik ku czci lotników amerykańskich zestrzelonych we wrześniu 1944 r.
D kwatera Pothsów, właścicieli dóbr młocińsko-łomiankowskich
E kwatera ss.Niepokalanek
Nagrobek Kai Jabłońskiej Figura Najświętszej Marii Panny
SPACEROWNIK PO A
OMIANKACH
38 SPACER TRZECI  MAPA 39
część wojskowa
część wojskowa
do W
arszawy