8955898701

astronomia w szkole

Obserwacje astronomiczne ze szkolnej ławy

Radioastronomia jest dla uczniów szkoły średniej, a tym bardziej gimnazjum, dyscypliną dość egzotyczną. O astronomii każdy uczeń ma mniejsze lub większe pojęcie, ale o radioastronomii —jak wynika z moich doświadczeń pedagogicznych — prawie żaden nic słyszał i nie wie, czym ten dział się zajmuje. Nic dziwnego, nie ma jej w programach nauczania i rzadko się o niej mówi. Tym bardziej należy z uznaniem zauważyć, że pojawiła się nowa możliwość obserwacji astronomicznych dla uczniów, wykorzystująca metody radioastronomii, które pozwalają zobaczyć naszą Galaktykę. Na wstępie opowiem krótko, w jaki sposób doszło do tego, że zainteresowałem się radiowymi obserwacjami Drogi Mlecznej.

Od paru już lat prowadzę z uczniami gimnazjum w małej miejscowości Niedźwiedź koło Mszany Dolnej zajęcia dodatkowe z fizyki i astronomii. Mamy własny, 20-cm reflektor, który w pogodne noce ustawiamy na boisku szkolnym lub nieco dalej poza szkołą — gdzieś na jednej z okolicznych górek — i prowadzimy obserwacje. Nie są to tylko zajęcia z astronomii. Głównie przedmiotem zajęć jest fizyka, ale bardzo często wykorzystuję tematykę astronomiczną, ponieważ cieszy się ona u młodzieży dużym zainteresowaniem i inspiruje ją do zadawania pytań, które zresztą często wykraczają poza astronomię. Zajęcia te obecnie prowadzę we współpracy z Uniwersytetem Jagiellońskim w ramach ponadregionalnego projektu FENIKS. Raz w semestrze jeździmy na zajęcia na uczelni w Krakowie, a ponadto uczniowie wykonują projekty naukowe, które są prezentowane w etapie uczelnianym albo w formie plakatu lub — ok. 10

Rys. 1. Księżyce lo i Europa sfotografowane przez Dominikę Szczygieł i Monikę Hanula. listopad 2009

najlepszych projektów — w formie prezentacji ustnej wraz z pokazem. Pierwszym astronomicznym projektem dwóch moich uczennic, Dominiki Szczygieł i Moniki Hanula, było wyznaczenie okresu obiegu Io i Europy na podstawie kilkudniowych obserwacji księżyców Jowisza, które przeprowadziły w listopadzie 2009 r.

Podczas naszych zajęć często korzystamy również ze zdalnie sterowanych teleskopów Ironwood North Obscrva-tory: INO-1 i INO-2. Są to teleskopy optyczne udostępniane przez amerykański program edukacyjny Hands-On Uni-verse, za pośrednictwem europejskiego odgałęzienia tego programu EU-HOU. Instytucją koordynującą programu w Europie jest Uniwersytet Piotra i Marii Curie w Paryżu, UPMC (01ivicr Marco, Roger Ferlet, Anne-Laure Melchior), a w Polsce Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Centrum Fizyki Teoretycznej PAN w Warszawie (Józefina Turło, Lech Mankiewicz). Dostępem do teleskopów INO koordynuje Lech Mankiewicz. Niektóre z wyników obserwacji moich uczniów można zobaczyć na stronic internetowej Publicznego Gimnazjum w Niedźwiedziu http://zsig.nic-dzwiedz.pl/ . Uczniowie, wykonując obserwacje zdalnie sterowanymi teleskopami, poznają nie tylko różne obiekty niebieskie, ale zapoznają się także z techniką fotografii astronomicznej, obróbką komputerową uzyskanego materiału, techniką fotografii barwnej w astronomii itp.

Na początku bieżącego roku na stronach EU-HOU natknąłem się na informację o możliwości zdalnych obserwacji radiowych Drogi Mlecznej. Jednak nie mogłem znaleźć sposobu na uzyskanie dostępu do radioteleskopu SALSA-Onsala należącego do szwedzkiego obserwatorium Onsala Space Obscrvatory skonstruowanego na potrzeby uczniów, studentów i nauczycieli w celu wprowadzenia w zagadnienia radioastronomii. Poprosiłem więc Lecha Mankiewicza o pomoc, a on skierował mnie do Krzysztofa Chyżego, pracownika naukowego Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (OAUJ), który jest koordynatorem w Polsce nowego międzynarodowego projektu edukacyjnego przygotowywanego przez EU-HOU — Radiowe obserwacje Drogi Mlecznej (http://www.oa.uj.cdu.pl/ hou). Ucieszyłem się, ponieważ w planie na ten semestr miałem w ramach FENIKSA tematykę astronomiczną i wizytę w OAUJ w maju. Miałem okazję wcześniej nawiązać kontakt i lepiej przygotować moich uczniów i siebie do zajęć majowych w obserwatorium. Zgłosiłem moją szkołę do projektu i siebie na szkolenie, które miało odbyć się w kwietniu.

Na szkolenie zostałem wybrany wraz z dwoma innymi nauczycielami z Polski, Małgorzatą Kaźmicrczak z X LO w Krakowie i Marianną Stopyra-Gardiasz z Zespołu Szkół nr I w Tomaszowie Lubelskim. Zajęcia odbywały się w uroczym zakątku Portugalii, w górskiej Pampilhosa da Scrra, gdzie w tych dniach odbyło się również oficjalne otwarcie radioteleskopu GEM (Galactic Emission Mapping), skanującego Galaktykę i rejestrującego jej tło radiowe. Tam mię-

228 Urania - POSTĘPY ASTRONOMII 5/2011