8748916448

Pierwszy kod, ograniczony, charakteryzuje się sztywnością stylistyczną:

•    Nasza miejscowość, gdzie rozsiała się bardzo szybko ludność. Była to kiedyś puszcza, gdzie były małe polanki i zasiedli te tereny plemiona słowiańskie. Kraków był wtedy małym grodem, ale nasze tereny były ciekawsze. Dzisiaj każdy robi tu co chce. W Piaskach nie ma kin i zabytków. Jest nudno. Wszyscy znają to środowisko i nic sobie z tego nie robią. Po pracy ludzie są zmęczeni i albo śpią, albo idą do jedynej knajpy i tam piją, a potem wracają do domu.

Zacytowany wyżej tekst cechuje się między innymi ubogim słownictwem, niepoprawną składnią, naleciałościami gwarowymi oraz błędami logicznymi. Można dodać, że oprócz wymienionych tu cech typowych charakterystyczny jest jeszcze dla kodu ograniczonego duży udział środków pozajęzykowych, jak np. bogata gestykulacja.

Z kolei wyznacznikiem kodu rozwiniętego będzie jego elastyczność określana poprzez użycie na przykład bogatego słownictwa i składni czy logiczne uporządkowanie wypowiedzi:

•    Kurdwanów powstał bardzo dawno - w dobie neolitu. Nasi przodkowie zajmowali się produkcją wyrobów ze skóry.

W obecnym czasie osiedle rozbudowało się i powstało bardzo duże skupisko ludzi. Mieszkańcami głównie są osoby młode. I chętne zapewne czasami się zabawić. Niestety przy jednym domu kultury i zupełnym braku kin, teatrów, tego typu rozrywka jest niemożliwa. Dlatego też osiedle nasze sprawia wrażenie śpiącego i nudnego. W rzeczywistości tak nie jest. Każdy z tubylców wie, że ewentualną rozrywkę musi sobie zapewnić w gronie przyjaciół.

W powyższym fragmencie można odnaleźć jasno i logicznie przekazaną informację. Nie budzi większych zastrzeżeń także poprawność językowa cytowanego tekstu.

Przedstawione wyżej cechy wypowiedzi skłaniają do prób określenia czynników wpływających na ich odmienność. Według Bernsteina kody, jakimi posługują się uczniowie, uzależnione są między innymi od sytuacji społecznej i materialnej rodziny, od sposobu, w jaki rodzice wychowują dzieci, od wykształcenia rodziców i ich udziału w życiu kulturalnym⁸⁰. Można wobec tego powiedzieć, że każda społeczność rodzinna wytwarza pewien układ ról, mówiący o zależnościach między poszczególnymi jej członkami. Na tej podstawie rysują się dwa typy takich układów⁸¹: system zorientowany na osobowość oraz system pozycjonalny.

W pierwszym miejsce jednostki uzależnione jest od jej cech psychicznych i doświadczeń życiowych. Osiągnięta w tym systemie pozycja zależy

⁸⁰    Z. Bokszański, op. dt., s. 144-131.

⁸¹    Ibidem, s. 114-131.

31