9693279757

151

Recenzje

ATLAS HISTORYCZNY ŚWIATA. Warszawa 1974; s. 156 + 684-8.

PPWK.

Atlas Historyczny Świata jest pierwszą polską publikacją kartograficzną poświęconą historii powszechnej. Wzrost zainteresowania dziejami zarówno najnowszymi, jak i odleglejszych epok historycznych pozostawał dotychczas w pewnej dysproporcji z brakiem odpowiednich opracowań kartograficznych. Ukazanie się recenzowanego atlasu uzupełnia zatem dotkliwy brak w tej dziedzinie.

Atlas zawiera 153 mapy główne i 94 boczne (z czego 19 przedstawia poszczególne bitwy, a 28 plany miast), 43 s. objaśnień tekstowych oraz liczący 24 s. skorowidz. Wewnętrzne strony okładek zdobią reprodukcje mapy świata Ptolemeusza oraz mapy Polski Beauplana.

Pewne wątpliwości budzi nazewnictwo obiektów starożytnych, w tych zwłaszcza przypadkach, gdy zamiast odpowiednich nazw polskich (Diecezja Pontu, Azji) stosuje się spolonizowaną formę łacińską („Diecezja Pontika, Azjana — m. 27) K Taka swoista polonizacja nie ogranicza się zresztą do nazw starożytnych („Sala” — m 121 I i II — poi. Soława, niem. Saale; „Nowy York” — m. 89 I). Postępowanie takie, wprowadzające nazwy nie używane w żadnym języku, byłoby trudne do obrony.

Nie uzasadnione jest także używanie obcojęzycznych nazw obiektów geograficznych mających nazwy polskie. W Atlasie pod obcymi nazwami występują miasta (Gryfia — m. 121 I, Kabinda — m. 129, 152), rzeki (Amiza — m. 88, 120; Litawa — m. 97 II), ludy (Chantowie, Mansowie — m. 108), kantony Szwajcarii (m. 112), kraje (Holsztyn — m. 88, Przedarulania — m. 112), niektóre prowincje Francji (m. 80, w tym Andegawenia, od której pochodzi nazwa dynastii panującej także w Polsce), a nawet państwa: Kostaryka, Luksemburg (s. 43P, w. 21 i 25 od góry), Andora (konsekwentnie). Rażące jest zbyt dosłowne stosowanie transliteracji w nazwach rosyjskich („Niżniekamczatsk” — m. 85 III), zwłaszcza w końcówkach określników przymiotnikowych („Jaickij Gorodok” — m. 85). Stosowana w Atlasie forma przymiotnikowa: frankoński (m. 36, 38) odnosi się do Frankonii — krainy w Niemczech; w odniesieniu do państwa Franków zwykło się stosować raczej formę: frankijski.

Jednostki polityczne występują na mapach pod swymi nazwami oficjalnymi. Nie dotyczy to jednak jednostek o małej powierzchni (co można zrozumieć), państw Ameryki Pd. (m. 117), co zrozumieć trudniej, oraz wszystkich, z wyjątkiem Związku Radzieckiego (m. 145, 148, 156 II i III), państw od wybuchu II wojny światowej (tj. od m. 142). Niektórym państwom nadano jednak nazwy pseudo-oficjalne: „Rep. Oranii” (m. 119 I i III) zamiast wolne Państwo Orańskie, czy hiperpoprawne „Stany Zjednoczone Ameryki Pn.” (m. 92, 114, 116, 144). Irlandia Pn. występuje jako Ulster (m. 130, 138, 148), zaś Chorezm pod nazwą swej stolicy — Chiwy (m. 108, 118). Zdziwienie musi budzić zwłaszcza podawanie błędnych nazw państw socjalistycznych: DRW, KRL-D (s. 43L, w. 26-28 od dołu) i Kuby (s. 41P, w. 5 od dołu). Rażące natomiast jest nazywanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów (I Rzplitej) „Rzecząpospolitą Polską” (konsekwentnie od m. 72 do m. 95), co jest co najmniej anachronizmem. Równie niepoprawne jest nazywanie Korony Królestwa Polskiego z czasów Kazimierza Wlk.: Królestwem Polskim (konsekwentnie od m. 54 do m. 74 I); ścisłe rozgraniczanie tych dwóch nazw jest oczywiste, co wynika zresztą częściowo z legendy m. 55.

¹ W celu wyeliminowania zbędnych powtórzeń przyjęto następujące skróty: m. 25 II oznacza mapę II (boczną) ze s. 25; brak cyfry rzymskiej oznacza, że chodzi o mapę główną (I); s. 29 oznacza s. 29 tekstu, litery L i P — lewą bądź prawą szpaltę, w. — wiersz tekstu; wyraz „konsekwentnie” oznacza, że dane zjawisko powtarza się na wielu mapach, wobec czego podawanie stron nie jest niekiedy celowe.